Еуразия ғылыми-зерттеу институты 2016 жылдың 16-18 мамыр аралығында II Халықаралық экономика, қаржы және энергия конгресін (ЭФЭ’2016) өткізді.

Қожа Ахмет Ясауидің қайтыс болуының 850 жылдығына орай Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің Еуразия ғылыми-зерттеу институты мен әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Халықаралық қатынастар факультеті бірлесіп Түркия экономикалық қауымдастығы мен Халықаралық Түркі академиясының академиялық қолдауымен және Түрік халықаралық ынтымақтастық және үйлестіру агенттігінің қаржылық қолдауымен 2016 жылдың 16-18 мамыр аралығында Алматы қаласында «Cаяси тұрақтылық және экономикалық даму» тақырыбында II Халықаралық экономика, қаржы және энергия конгресін (ЭФЭ'2016) өткізді.

ЭФЭ'2016 конгресі аясында өткізілген 14 отырысқа Түркия, Қазақстан, АҚШ, Әзірбайжан, Үндістан, Ирак, Қытай, Солтүстік Кипр Түрік Республикасы, Ливия, Грузия, Біріккен Араб Әмірліктері сияқты 13 елден, 51 ұйымнан 73 баяндамамен 115 ғалым және сарапшы қатысты. 

Конгрестің мақсаты саяси тұрақтылық пен экономикалық даму байланысын жалпы әлемнің барлық елдері әсіресе, Еуразия елдері тұрғысынан ашып көрсету, бұл тақырыпта жүргізілген зерттеулер қорытындысын қызығушылық танытқан тараптармен бөлісу және болашақ жобаларды бірге жүзеге асыру болды. Елдердің экономикалық тұрғыдан дамып, азаматтардың өмір сүру деңгейін арттыру үшін саяси тұрақтылықтың маңыздылығы көптеген еңбектерде талқыланатыны баршаға мәлім. Әсіресе экономикалық тұрғыда дами алмаған елдер үшін саяси тұрақтылықтың маңызы зор. Себебі, саяси тұрақтылық пен экономикалық даму арақатынасының негізінде жатқан негізгі факторлардың бірі – инвестициялар және елдің ұлттық табысы. Осы көзқарас тұрғысынан ЭФЭ'2016 Конгресінде ұсынылған баяндамаларда саяси тұрақтылықтың (тұрақсыздықтың) экономикалық дамуға қалай әсер ететіні талданды.

Екі күнге созылған ЭФЭ'2016 конгресінің бірінші күні Түркияның Қазақстан Республикасы, Алматы қаласындағы бас консулы Рыза Қаған Йылмаз, Түркия Ұлы Ұлттық Мәжілісіне депутат болып сайланған, Түркия Республикасының Білім Министрлігінің жауапты хатшысы доктор Юсуф Екинжи, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің Өкілетті кеңес төрағасы профессор, доктор Мұса Йылдыз, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің Өкілетті кеңес мүшесі профессор, доктор Мухиттин Шимшек, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің бірінші проректоры х.ғ.д., профессор Мұхамбетқали Мырзабайұлы Бүркітбаев, Шет тілдері және карьера университетінің ректоры профессор, доктор Сабри Хизметли, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің I вице-президенті ф.ғ.д., профессор Мехмет Куталмыш және Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Еуразия ғылыми-зерттеу институтының директоры э.ғ.д., доцент Невзат Шимшек сөз сөйлеп, Түркия Республикасының Экономика министрі Мұстафа Элиташ пен Халықаралық Түркі академиясының президенті т.ғ.д., профессор Дархан Қуандықұлы Қыдырәлінің құттықтау сөзі оқылды.

Конференцияның ашылу рәсімінде бірінші болып Түркия Республикасының Алматы қаласындағы бас консулы Риза Қаған Йылмаз сөз сөйледі. Риза Қаған Йылмаз мырза сөзін конгресті ұйымдастырған Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Еуразия ғылыми-зерттеу институтына және оны қолдаған ұйымдарға алғыс айтудан бастады. Түрлі себептерге байланысты дүние жүзінде болып жатқан жаһандық дағдарыстар мен кейбір елдердің өсу қарқынының төмендеуін айта келе, мұндай қиын жағдайдан шығудың жолдарына тоқталды. Конгрестің экономикаға қатысты қосалқы тақырыптарының өте жақсы таңдалғаны туралы айтты. Қырғи-қабақ соғыс кезінде әскери қауіпсіздік алдыңғы қатарда болса, жаңа дәуірде экономикалық қауіпсіздіктің рөлі арта бастағандығы туралы мәлімдеді. Сондай-ақ, экономикалық қауіпсіздіксіз саяси қауіпсіздіктің болмайтынын айтып, бұл екі мәселенің бір-бірімен тығыз байланыста болғандығына ерекше көңіл бөлді. Сөзінің жалғасында әлемдік экономикалық дағдарыстан шығу үшін әлемде өндірісті ынталандыратын реформалалар жасау қажет деген пікірін білдірді. Осындай конгрестер барысында туатын пікірталастар жаһандық қаржы және саяси бейбітшілікті қамтамасыз етуге өз үлесін қосады деп тұжырымдады.

Екінші болып сөз сөйлеген – Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің Өкілетті кеңес төрағасы профессор, доктор Мұса Йылдыз мырза. Профессор, доктор Мұса Йылдыз өз сөзінде экономика, қаржы және энергия конгресінің екінші рет өткізілгенін айта келе, ЭФЭ конгресін институттандыру ниетін білдірді. Биылғы конгрестің тақырыбы «Саяси тұрақтылық және экономикалық даму» деп белгіленуінің маңызды екенін айта келе, Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың халыққа жолдауында да саяси тұрақтылыққа ерекше көңіл бөлінгені туралы мәлімдеді. әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің бірінші проректоры х.ғ.д., профессор Мұхамбетқали Мырзабайұлы Бүркітбаев өз сөзінде конгрестің тек Қазақстан мен Түркия үшін ғана емес, сондай-ақ барлық Орталық Азия мен Жібек жолы бойындағы мемлекеттер үшін де маңызды екенін айтты. Саяси тұрақтылық пен интеграцияны арттыру мәселелерінің Қазақстан-2050 стратегиясында да көрсетілгенін айта келе, Қазақстанның көрші елдермен қарым-қатынастарының жүйелі және тұрақты екені және осы тұрақтылықты қамтамасыз етуді жалғастыратыны туралы мәлімдеді. Түркия Ұлы Ұлттық Мәжілісіне депутат болып сайланған, Түркия Республикасының Білім Министрлігінің жауапты хатшысы доктор Юсуф Екинжи өз кезегінде Қожа Ахмет Ясауи ілімі бұл аймақта нұрын шашып, адамзатқа басшылық еткенін айтты. Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің Өкілетті кеңес мүшесі профессор, доктор Мухиттин Шимшек өз сөзінде университеттердің білім беру, ғылыми зерттеу жасау және қоғам мәселелерін шешу жолдарын табу сияқты үш миссиясының болғандығы мәлімдеді. Әлемнің негізі экономика, қаржы және энергетика екенін білдіріп, осы үш элементті Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың жақсы білгендігін және оның жүргізген саясатында осы үш элементте тұрақтылықтың болғандығын атап өтті. Шет тілдері және карьера университетінің ректоры профессор, доктор Сабри Хизметли конгресті ұйымдастыруға сүбелі үлес қосқан барлық ұйымдарға алғысын білдірді. Қазақстанның Орталық Азияның жұлдызы екенін айта отырып, көп жылдар ішінде сауда және энергетика салаларында күшейіп, экономикалық қуатының артқандығын баяндады. Мұндай конгрестердің түркі әлемі елдері арасындағы қарым-қатынастарды нығайтатыны жөнінде айтып, қатысушыларға сәттілік тіледі. Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Еуразия ғылыми-зерттеу институтының директоры, сондай-ақ ЭФЭ'2016 конгресінің үйлестірушісі э.ғ.д., доцент Невзат Шимшек өз кезегінде ЮНЕСКО 2016 жылды Қожа Ахмет Ясауи жылы ретінде жариялағандықтан, конгресті Қожа Ахмет Ясауидің қайтыс болуының 850 жылдығына орай ұйымдастырғаны туралы хабарлады. Қазақстан және басқа да Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдері тәуелсіздіктерінің 25 жылдығын да ескере кетіп, конгресс тақырыбының «Саяси тұрақтылық пен экономикалық даму» екендігін мәлімдеді. Конгресте саяси тұрақтылық немесе тұрақсыздықтың Еуразия аймағында экономикалық дамуға қалай әсер ететіні жөнінде пікірталастардың болатынын айтты. 2014 жылы Халықаралық экономика, қаржы және энергия конгресін үйлестіруші ретінде бастағандарын айта келе, бұл конгресті өткізудің мақсаты экономика, қаржы және энергетикаға байланысты мәселелерді бірге талқылауды қамтамасыз ете алатын тұғырнама қалыптастыру деп баяндады. Бұдан кейін Халықаралық Түркі академиясының президенті т.ғ.д., профессор Дархан Қуандықұлы Қыдырәлінің құттықтау сөзі оқылды.

Ашылу рәсімінен кейін ЭФЭ'2016 конгресінің үйлестірушісі және Еуразия ғылыми-зерттеу институтының директоры э.ғ.д., доцент Невзат Шимшек модератор болған пленарлық отырыспен Конгресс басталды. Пленарлық отырыста Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Экономика институтының директоры э.ғ.д., профессор Оразалы Сәбден, Флорида университетінен профессор, доктор Уинстон Наган және Түркия Республикасы Докуз Эйлюль университетінен профессор, доктор Реджеп Көк баяндамаларын оқыды.

Э.ғ.д., профессор Оразалы Сәбден «Кіші және орта кәсіпті жүйелі жобалау тәсілі Қазақстан экономикасын үдемелі дамытады» атты баяндамасында жалпы Қазақстанның және әлемнің экономикалық дамуына қажетті негізгі құралдар мен реформалар жөнінде ақпарат ұсынды. Дүние жүзінде бейбітшілік орнату және экономикалық даму үшін 6 маңызды факторды атап өтті. Ғылым мен техниканың дамуы, экология, қауіпсіздік, ғарыш зерттеулері, рухани байлық сияқты бағыттарда ілгерілеу керек деп тұжырымдады. Қазақстанның экономикалық дамуы үшін шағын және орта бизнесті дамытудың маңызды екенін мәлімдеді. Қазақстанның шағын және орта бизнестен келетін пайданың елдің жалпы ішкі өнімнің 50%-ын құру мақсаты болғанына қарамастан, бұл үлестің қазіргі таңда шамамен 18%-ды құрайтынын айтты. Бұл үлесті арттыру үшін жасауға болатын реформалар туралы егжей-тегжейлі ақпарат ұсынды. Олардың арасында бизнес кәсіпорындарына несие беру, кәсіпкерлік туралы заңдарға өзгерістер мен толықтырулар енгізудің маңыздылығын атап көрсетті. Қазіргі құрылымда шағын кәсіпорындарда сауда үлесінің 40%, ал өндіріс үлесінің тек 3%-ды құрағанына назар аударып, бұл кәсіпорындардың өндірісін ынталандырып, оларға көмек көрсету қажет деп мәлімдеді. Үкімет пен бизнес әлеміне батыс елдеріндегідей университеттердің қатысуы қажет екенін айтты. Сондай-ақ, Қазақстан халқының кәсіпкерлікке қызығушылығын арттыру үшін бұқаралық ақпарат құралдары да кәсіпкерлік туралы ақпарат ұсынатын бағдарламалар мен басқа да мәселелер бойынша көмек көрсететін кеңселер санын арттырып, тиімді жұмыстар атқару қажеттігі жөнінде баяндады.

Түркия Республикасы Докуз Эйлюль университетінен профессор, доктор Реджеп Көк «Елдің тәуекел компоненттерінің нақты секторға әсері» атты баяндамасында Түркия, Қазақстан, Әзірбайжан және Ресейдің тәуекел факторларын 1998-2015 жылдар үшін зерттегенін хабарлады. Сараптамаларында әр түрлі эконометрикалық әдістермен бұл елдердегі қаржылық, экономикалық және саяси тәуекелдерді егжей-тегжейлі зерттегенін айтты. Қазақстан, Әзірбайжан және Ресейде 2005 жылдан кейін қаржылық тәуекелдің бәсеңдегеніне қарамастан, 2014 жылдан кейін бұл тәуекел тағы да артты. Бұл бәсеңдеу мұнай бағасының төмендеуіне байланысты болды. Ресурстардың инвестициялар арқылы жалпы адамзаттық және физикалық капитал жолымен байлыққа айнала алмауы уақытша өркендеу ортасын тудырады және елдер осы уақыт ішінде «голланд ауруына» ұшырайды деп баяндады. Сонымен қатар, Қазақстанның Әзірбайжанға қарағанда тұрақты екенін айта кетіп, Ресейдің өз мүмкіндіктерін халықаралық аренада өзін көрсету үшін жұмсағандығына байланысты басқа елдерге қарағанда әлдеқайда тұрақсыз екенін атап өтті.

Флорида университетінен профессор, доктор Уинстон Наган «Тұрақты өсу және түбегейлі теңсіздік» атты баяндамасында тұрақты даму және экономикалық даму теориялары туралы ақпаратты ұсынудан бастады. Экономикалық теорияның логикалық және операциялық қуатының күшті болуы қажет деп білдірген профессор, доктор Уинстон Наган осы мәселе бойынша неоклассикалық үлгінің мәселелерін қозғады. Экономикалық даму үшін адам әлеуеті мен ресурстарының өте маңызды екенін мәлімдеді. Әділетті даму үшін бостандық мүмкіндігі мен бостандық әлеуетінің қажеттігін атап өтті. Егер бостандық әлеуеті болмаса адам капиталы да болмайды, ал адам капиталы болмаса экономикалық даму болмайды деген пікір білдірді. Бұл циклге әсер ететiн факторлардың тұрақты  экономикалық дамуға теріс әсер ететіні туралы мәлімдеді.

2016 жылдың 16-18 мамыр күндері өткен 1 пленарлық сессия және 14 отырыста ғалымдар мен сарапшылар Еуразия аймағында саяси тұрақтылық пен экономикалық даму тақырыбы аясында Еуразия аймағында саяси тұрақтылық пен экономикалық даму, Түркияда саяси тұрақтылық пен экономикалық даму, саяси жүйелер және экономикалық өнімділік қарым-қатынасы, саяси тұрақсыздық себептері, деңгейлері және сипаттамалары, саяси тұрақсыздықтың экономикаға ықпал ету арналары, әлемдік өзгерістер және саяси тұрақтылық, әлемдік дағдарыс және оның Еуразия елдеріне әсері, экономикалық жаһандану және оның Еуразия елдеріне әсері сияқты көптеген мәселелер талқыланды.