Профессор, доктор Реджеп Көк «Мемлекеттің дамуында адам капиталының рөлі және бәсекеге қабілеттілікке әсер ететін негізгі факторлар: Қазақстан мысалы» атты семинарында даму және халықтың әл-ауқатын арттыру стратегияларының шешуші факторларын анықтады. Бәсекелестік ұғымына тоқталып өтіп, бүгінгі күнде адам капиталының сапасын өзгерту маңыздылығын атап өтті. Компаниялар үшін де, мемлекеттер арасындағы бәсекелестік деңгейі үшін де қажетті шарт белсенділік, тұрақтылық және орнықтылықты бірге қамтамасыз ету болып табылады деп түйіндеді.
Тақырыпты тұтас құрылымымен түсіндіру керектігін айқындаған Көк әуелі тарихи және мәдени тәжірибеге тоқталып өтіп, Түркия мен Қазақстанның өркениет кодтары бірдей екенін атап өтті. Түркия, Ресей және Қазақстан сияқты дамушы нарықтар қатарына қосылатын барлық мемлекеттерде демократияландыру, табысты бөлуді жақсартуды қамтитын «инклюзивті өсу» үдерісіндегі негізгі тапшылық не? деген сұраққа жауап іздеген Көк баяндамасын былайша жалғастырды: дәстүрлі түрде дамыған елдердің дамуының маңызды қозғаушы күш XIX және XX ғасырда үстем болып, қазір көптеген тәуелсіз елдерде еңбек күші мен шикізат көзін иемдену түрінде жүзеге асырылып жатқан «отаршылдық» екенін атап өтті. XXI ғасырда жаңа заманауи даму тәсілдері аясында отаршылдық сипатының өзгергенін айтты. Әсіресе әлемдегі ресурстарды қайта бөлуді қамтамасыз ететін елдердің саясаты жақсы жүргізілетін болса, адам капиталы тұрғысынан аз дамыған елдер барлық өндіріс факторларында басым болады деп атап өтті. Ол сондай-ақ дамыған елдердің «жаңа отаршылдығы» «ақпараттық үстемдікке» айналғанын мысалдармен түсіндірді.
Қазіргі әлемдік ресурстарды пайдалану теңгерімсіздігінің негізгі себептерін тізіп болғаннан кейін «үштік тапшылық» тұжырымын анықтады. Реджеп Көктің пайымдауынша, осы негізгі тапшылықтардың біріншісі институттандыру жетіспеушілігі нәтижесінде пайда болған институционалдық тапшылық. Бұл тапшылықты тек заңдар қабылдау арқылы ғана емес, заң үстемдігін қамтамасыз ететін институционалдық үдеріс, ақыл мен тәжірибе, әл-ауқат пен әділ байлық арқылы, яғни үкімет тарапынан қамтамасыз етілетін қауіпсіздік қажеттіліктерімен қатар әлеуметтік бейбітшілік пен бақытқа жеткізетін жолдар мен тәсілдер қалыптастыратын мекемелер дамыту арқылы жоюға болады деді.
Екінші тапшылық ғалымдар тапшылығы болып табылады. Яғни ақпарат өндіретін, халықаралық бәсекелестік деңгейі жоғары адам ресурстарының жеткіліксіздігі, адам капиталын әмбебап құндылықтар құруда жарыстыратын ғылым әлеуетінің болмауы, қысқаша айтқанда еңбек, білім, моральды мінез-құлық сияқты факторларға ие және технологиялық ілгерілеуді үздіксіз дамытатын адамдар тапшылығын атап өтті. Сонымен қатар, зияткерлік тапшылық тақырыбында функционалдыққа аса мән беріп, тек қана ақпарат жинаудың жеткіліксіз екенін, қоғамдық сананы өзгерту керек екенін атап өтті.
Семинар жалғасында жалпы әлемдік табыстың 85%-ын әлем халқының 15%-ы ғана иеленгенін; қалған 15%-ын халықтың 85%-ы бөлісіп алатынын мәлімдеді. Бұл жағдайдың әлемдегі тұрақтылық пен орнықтылықты қиындататынын және жанжалдасатын адамдардың немесе әлеуметтік топтардың туындауына себеп болатынын атап өтті. Нурксенің «Кедейліктің кемістік шеңбері» теориясы мен оның себептері жайлы баяндады. Табыс деңгейінің төмен болуы капитал, инвестиция, білім беруге және соның нәтижесінде өндірістік қуат деңгейінің төмен болуына және көп адамдардың жеткіліксіз тамақтануына әкеліп соғатынын тілге тиек етті. Бұл жағдайды дамушы елдерді көндіруде теориялық дәлел ретінде қолданылғанын айтты. Бұл қайшылықты шешу үшін дамушы елдердің негізгі үш тапшылығын жою маңызды шарт болып табылады. Осыған байланысты сапалы білім беру шарасыздықпен күресудің негізгі құралы болып табылатынын айтып, негізгі білім беру саласында және жоғары оқу орындарында білім мен технологияны өндіру тапшылығына назар аударды.
Бәсекелестіктің үш негізгі динамикасы болып табылатын тиімділік, тұрақтылық және зияткерлік капиталдың жүйелі түсініктемелерін жалғастыра отырып, Көк ресурстарды тиімді пайдалану үшін қажетті уақыт, қажетті жер және қажетті адам керек екенін атап көрсетті және «бәсекеге қабілеттілікке ие болу стратегиясының» институционалдық негізін түсіндірді. Тұрақтылықты бар экономикалық ресурстарды тиімді пайдаланудың нәтижесі болып табылатын технологиялық инвестиция, сараланған өнім дизайны және жоғары технологияға қол жеткізу шартымен байланыстырған Көк семинар соңында қатысушылармен бірге бәсекеге қабілеттілік және университеттердің стратегия жасаудағы рөлі бойынша пікір алмасты.