2021 жылы 13 мамырда Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Еуразия ғылыми-зерттеу институтының директоры, доцент, доктор Вакур Сүмер «Орталық Азиядағы су ресурстарын басқару саясаты: су ресурстарын кешенді басқару (IWRM) парадигмасы нені ұсынады?» атты онлайн семинар өткізді.

Еуразия ғылыми-зерттеу институтының директоры, доцент, доктор Вакур Сүмер өзінің баяндамасында Орталық Азияның әртүрлі өркениеттердің тоғысқан нүктесінде орналасқан аймақ екенін айта келе, жалпы сусыз тіршілік болмайтындығын атап көрсетіп, судың табиғаттағы және адам өміріндегі маңыздылығын арнайы түсіндіре отырып, Орталық Азиядағы су ресурстарын басқару саясаты туралы ақпараттар ұсынды. Су ресурстары саласындағы терминдер мен олардың мағыналарын нақтылау керек екенін айта келе, доцент Вакур Сүмер терминдерді қолдануда жиі кездесетін кемшіліктер мен қателіктер жіберілетіндігін тілге тиек етті. Мысалы, «су күйзелісі» терминінің белгілі бір мағынаға ие екендігін айта отырып, ол су тапшылығы су стрессімен синоним емес екенін атап өтті. Орталық Азия аймағында судағы стресстік проблемалардың бірнеше түрі барын айта отырып, доцент, доктор Вакур Сүмер аталмыш мәселелер жалпы су шектеулері, сапасыз басқару және су ресурстарын тиімсіз пайдалануды қамтитынын мәлімдеді.

Доцент, доктор Вакур Сүмер баяндамасында су ресурстарын кешенді басқару (IWRM) есебіне сәйкес Орталық Азияның барлық бес елі 2040 жылға қарай су күйзелісінен зардап шегетін елдер тізіміне енуі мүмкін екенін айтты. Су пайдалануда әр елдің өз үлесін қарастыра отырып, суды басым түрде Өзбекстан ең көп мөлшерде пайдаланатындығын атап өтті. Екінші жағынан, Түркменстан су ресурстарын пайдаланудағы тиімсіздігі бойынша көш бастап келеді, сондықтан жан басына шаққандағы су тұтыну көрсеткіші жоғары ел болып табылады. Сүмер су күйзелісі уақыт өте келе өсті, бұл бірінші кезекте аймақтағы халық санының көбеюіне және жан басына шаққандағы судың молюына байланысты болатындығын әңгімеледі.

Бұл мәселенің өршуіне климаттың өзгеруі де ықпал ететінін айта отырып, доцент, доктор Вакур Сүмер аймақ аумағының едәуір бөлігінің қуаңшылығынан басқа, тіпті жауын-шашынның аз мөлшерде төмендеуі мен температураның жоғарылауы судың күйзелісіне өте жағымсыз салдар тудырады деп түсіндірді. Сондықтан, уақыт өткен сайын суға байланысты жанжалдар көбейіп, «су» мәселесі халықаралық шиеленісте көбірек орын алады деп күтілуде. Осыған қарамастан доцент Вакур Сүмер су ресурстарына қатысты дау-дамайдың қызу қақтығысқа айналу қаупі жоқ деген пікірлер де бар екендігін, ең алдымен ықтимал қақтығыстардың құны тараптар үшін өте жоғары болатындығын мәлімдеді; Екіншіден, ықтимал қақтығысқа қатысушы тараптар осы негізде жанжал пайда әкелудің орнына мәселені нашарлататынын біледі. Демократиялық елдерде мұндай қақтығыстардың ықтималдығы аз. Себебі бұл елдердің кез-келген шиеленісті бейбіт жолмен шешуге арналған көптеген құралдары бар. Екінші себебі – трансшекаралық су ресурстарын басқару үшін құрылған институционалдық құрылымдардың негізі жоғары және олардың көптеген мәселелерді шиеленістірмей шешуге мүмкіндігі бар.

Доцент, доктор Вакур Сүмер Орталық Азиядағы су күйзелісі мәселесінің басты себебі, ең алдымен, ауыл шаруашылығында суды тиімсіз пайдалану болып табылатындығын тілге тиек етті және аталған суды тұтынуға қарамастан, ЖІӨ-дегі ауылшаруашылық үлесі өте төмен екенін атап көрсетті. Ауылшаруашылық жерлерінің тек 5%-ы ғана IWRM стандарттарына сәйкес суды пайдаланатынын түсіндіріп, Доцент, доктор Вакур Сүмер  сектордағы суды ұтымды пайдалану – бұл экономикаға зиян келтірмей жағдайды едәуір жақсартатын қозғаушы күш екенін баса дәріптеді. Ол сондай-ақ аймақ үшін су саласындағы заңнаманы және тәжірибені жетілдіру, сараланған тарифтік тәжірибені қабылдау және су мәселелерін шешуге қоғамдық пікірдің маңызды екендігі туралы ойымен бөлісті.

Семинар соңында қатысушылар тақырып бойынша өзара пікір алмасты. Еуразия ғылыми-зерттеу институтының директоры, доцент, доктор Вакур Сүмер сөз соңында семинарға қатысушылардың барлығына алғысын білдіріп, судың қоғамдағы маңызды мәселелердің бірі екенін және су әрдайым адам өмірі үшін ең қажетті ресурстардың бірі болып табылатындығын тілге тиек етті.