14 Ocak 2021 tarihinde Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Avrasya Araştırma Enstitüsü’nün Kıdemli Uzmanı Omirbek Hanayi “Çin’in İrtiş-Karamay-Urumçi Kanal Projesi” başlıklı seminer verdi.

Avrasya Araştırma Enstitüsü Müdürü Doç. Dr. Vakur Sümer’in takdim konuşmasından sonra söz alan Avrasya Araştırma Enstitüsü’nün Kıdemli Uzmanı Omirbek Hanayi, ana hatlarıyla Çin’in en büyük su projelerinden bir olan İrtiş-Karamay-Urumçi Kanal projesini, proje amacını ve projenin olası etkilerini anlattı. Çin’deki Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nden (SUÖB) başlayıp Kazakistan ve Rusya üzerinden Arktik Okuyanusu’na dökülen 4248 kilometre uzunluğundaki İrtiş nehrinin Çin’deki kısmı sadece 593 kilometre olduğunu belirten Hanayi, Çin’in İrtiş’ten su temini projesinin sınıraşan sular kategorisinde değerlendirilmesi gerektiğini dile getirdi. Bu bağlamda Çin’in son 20 yıldaki en büyük su projelerinden biri olan İrtiş-Karamay-Urumçi Kanalı projesinin 1997’de başladığının altını çizen Hanayi, projenin Çin Devlet Konseyi’nin 2009’da onayladığı “İrtiş Havzasını Geliştirme Genel Planı” çerçevesinde geliştirilerek devam ettiğini ifade etti.

Seminerin devamında, Hanayi, toplam 18.24 milyar yuan (yaklaşık 2.64 milyar dolar) yatırım yapılan söz konusu projenin İrtiş’ten Karamay ve Urumçi’ye kanal üzerinden su temini sağlamanın yanı sıra, kanal güzergahı üzerinde 5 baraj, 1 hidroelektrik santrali ve 8 küçük yan kanal inşa edilerek, geçtiği bölgelerdeki ilçelere de içme, kullanma ve sulama suyu temin etmeyi hedeflediğini vurguladı. Kanalın başlangıç noktasında bulunan 635 nolu barajı gibi birkaç baraj ile İrtiş-Karamay-Urumçi Kanalı’nın çoktan tamamlandığını anlatan Hanayi, projenin üçüncü aşamasının hala devam ettirildiğinin tahmin edildiğini belirtti. Genelde söz konusu proje ile ilgili ayrıntılı çalışmaların azlığına da dikkat çeken Hanayi, elde edilen literatürde kanal hakkında çoğunlukla genel bilgilerin yer aldığını bildirdi. 

Çin’in bölgeye yönelik politikası çerçevesinde söz konusu projenin arka planı doğrultusunda görüşlerini paylaşan Hanayi, SUÖB’nin stratejik konumundan dolayı Çin’in bu projeye büyük önem verdiğini altını çizerek anlattı. Hanayi, SUÖB’nin zengin yeraltı kaynaklarına sahip olması ve birçok ülkeyle komşu olan özel coğrafi konumuna değinerek, bölgenin  gerek Çin’in giderek artan enerji ve hammade ihtiyacı, gerekse Çin’den Avrupa’ya kadar uzanan ulaşım güzergahı açısından hayati önem taşıdığını ifade etti. Özellikle Çin’in son yıllarda gündeme getirdiği “Kuşak ve Yol” girişimi çerçevesinde bölgenin sosyo-ekonomik ve demografik yapısında dikkat çekici degişikliklerin yaşandığını söyleyen Hanayi, önümüzdeki dönemde bölgedeki su ihtiyacının giderek artabileceğine dair tahminde bulundu. İrtiş nehrinin Kazakistan için de oldukça önemli olduğunu ve bugüne kadar Çin tarafı ile yapılan görüşmelerde henüz bir anlaşmaya varılamadığını da not eden Hanayi, asılında Çin’in İrtiş’e yönelik projelerinin iyice incelenmesi gerektiğini belirterek konuşmasını tamamladı.

Seminerin sonunda katılımcılar konuyla ilgili görüş alışverişinde bulundular. Avrasya Araştırma Enstitüsü Müdürü Doç. Dr. Vakur Sümer, semineri için Omirbek Hanayi’ye teşekkür ederek gelecekte bu konuyla ilgili önemli yayınların yapılması gerektiğini söyledi.