2021 жылы 21 қаңтарда Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің Еуразия ғылыми-зерттеу институтының аға ғылыми қызметкері Дәулет Жайлыбаев «Қазақстандағы түркі халықтарының этно-мәдени үндестігі» атты онлайн-семинар өткізді.

Еуразия ғылыми-зерттеу институтының директоры, доктор Вакур Сүмердің кіріспе және таныстыру сөздерінен соң баяндама жасауға кіріскен Дәулет Жайлыбаев қазіргі таңда Қазақстанда өмір сүріп жатқан ең көпсанды түркі халықтарының демографиялық жағдайы туралы статистикалық мәлімет бере отырып, бұл көрсеткіштердің түрлі этностық топтардың этномәдениетімен тығыз байланысты екендігіне назар аударды. Оның пікірінше, Қазақстанда өмір сүріп, ортақ тарихи және мәдени құндылықтарға ие түркі халықтардың санын, динамикасы мен этномәдени үндестігін зерделеу әлеуметтік ғылымдардағы өзекті мәселелердің бірі ретінде қарастырылатындығын жеке атап өтті.

Д. Жайлыбаев Қазақстандағы түркі халықтары диаспораларының қалыптасу тарихы мен осы күнгі саны туралы маңызды ақпарат келтіре отырып, соңғы статистикалық мәліметтерге сәйкес елде шамамен 30 түркі халықтары санының біршама өсіп жатқандығына арнайы тоқталды. 2020 жылдың басында елде 12.764.821 қазақ, 605.137 өзбек, 274.509 ұйғыр, 200.545 татар, 113.421 түрік (Түркия түріктері), 112.547 әзірбайжан және 16.674 башқұрт тіркелді. Олармен қоса елде тува, хакас, шор, якут, чуваш, қарашай, шеркеш, құмық, қарайым, гагауз, балқар, қарақалпақ, қырғыз және ноғай сияқты көптеген түркі халықтарының өмір сүріп жатыр. Баяндамашының пікірінше, соңғы жылдары бұл этникалық топтар санының өсуі Қазақстанда жаңа өзара этномәдени келісімді қалыптастыру қажеттігі, олардың өзара қатынас тілі ретінде қазақ тіліне басымдық беру керектігі айқын байқалып тұр.

Д. Жайлыбаев теориялық тұрғыда бірегейлік ұғымы әр этникалық топтың өзін-өзі тануы мен мәдени дамуында бірқатар факторлар арқылы жүзеге асатыны, оны өз кезегінде Эрик Хомбургер Эриксон, Фредрик Барт, Жорж Деверо және Пьер Бурдьё сынды батыс антропологтары этникалық топтардың шекарасы мен мәдени арақашықтығын анықтай келе қалыптасатынын анықтағаны туралы баяндап берді. Бұл ретте ол тіл, мәдениет (дәстүр), тарих және діни факторлардың Қазақстандағы түркі халықтары арасындағы этномәдени келісімге қол жеткізуге едәуір ықпал еткеніне назар аударды.

Баяндамашы Қазақстан халқы Ассамблеясы және оның қарамағандағы түрлі деңгейдегі этномәдени орталықтардың Қазақстандағы түркі халықтарының дәстүрін, тарихын, мәдениетін, тілін сақтау мен дамыту бағытында, сондай-ақ аталмыш ұйымдардың Қазақстан халықтары арасындағы келісім мен достық байланыстарды қамтамасыз етуде және нығайтуда, түрлі этностар арасында мемлекеттік тілді дамытуда және мәдени өзара әрекеттестікте маңызды рөл атқаратынын арнайы атап өтті. Сонымен қатар, Д. Жайлыбаев кеңес дәуірінен бері елімізде орыс тілінің ықпалы әлі де жоғары екеніне назар аударып, елдегі түркі халықтарының этномәдени үндестігін қалыптастыруда ортақ қатынас тілі ретінде қазақ тілінің маңыздылығын арттыру қажет деген ой қорытты.

Семинар соңында баяндамашы елдегі түркі халықтарының арасындағы мәдени-әлеуметтік үрдістерге зерделеп тануға бағытталған кешенді этнографиялық және этно-социологиялық зерттеу жүргізу қажеттігін айта отырып, өз сөзін қорытындылаған болатын.

Семинарға қатысушылар тақырып бойынша өз ойларын ортаға салып, сұрақ-жауап арқылы пікір алмасты.