Avrasya Araştırma Enstitüsü, Al-Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi TÜRKSOY Bölümü ile Birlikte 18 Şubat 2016 Tarihinde “Hoca Ahmet Yesevi’nin Manevi Mirası” adında Uluslararası Yesevi Çalıştayı Düzenledi.
Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Avrasya Araştırma Enstitüsü, Al-Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi TÜRKSOY Bölümü ile birlikte Hoca Ahmet Yesevi'nin Ölümünün 850. Yıldönümü Anısına "Hoca Ahmet Yesevi'nin Manevi Mirası" adında Uluslararası Yesevi Çalıştayı düzenledi. Çalıştayın amacı Türk Kültür tarihimizin önemli şahsiyetlerinden biri olan ve anadili Türkçeyi kullanarak geniş kitleleri etkileyen ilk Türk mutasavvıfı Hoca Ahmet Yesevi’nin hayatını, eserlerini, düşüncelerini anlatmak ve bu alanlarda yapılan araştırmalara katkıda bulunmaktır.
Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Avrasya Araştırma Enstitüsü, Al-Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi TÜRKSOY Bölümü ile birlikte Hoca Ahmet Yesevi'nin Ölümünün 850. Yıldönümü Anısına "Hoca Ahmet Yesevi'nin Manevi Mirası" adında Uluslararası Yesevi Çalıştayı düzenledi. Çalıştayın amacı Türk Kültür tarihimizin önemli şahsiyetlerinden biri olan ve anadili Türkçeyi kullanarak geniş kitleleri etkileyen ilk Türk mutasavvıfı Hoca Ahmet Yesevi’nin hayatını, eserlerini, düşüncelerini anlatmak ve bu alanlarda yapılan araştırmalara katkıda bulunmaktır.
Çalıştayımıza Kazakistan, Türkiye, Özbekistan ve Kırgızistan’dan gelen akademisyenler ana hatlarıyla Hoca Ahmet Yesevî’nin yetiştiği ortam, şahsiyeti, fikirleri, kısaca din, insan, toplum ve dünya görüşü ile bu görüşlerin etki alanlarına yönelik konularda tebliğlerini sundular. Çalıştay’ın ilk oturumunda metodolojik açıdan Yesevilik araştırmaları üzerine bildiriler sunulurken ikinci oturumun konusu ise Ahmet Yesevi’nin manevi mirası ve etkileri olmuştur. Çalıştay’da sunulan bildirilerin kısa özetleri aşağıda yer almaktadır.
Çalıştayın açılış konuşmalarını Türkiye Cumhuriyeti Almatı Başkonsolosu sayın Rıza Kağan Yılmaz, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Rektör Vekili sayın Prof. Dr. Mehmet Kutalmış ve Al-Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi Şarkiyat Fakültesi Dekanı sayın Prof.Dr. Bayan Jubanova yaptı.
Çalıştayın ilk açılış konuşmasını Türkiye Cumhuriyeti Almatı Başkonsolosu sayın Rıza Kağan Yılmaz yapmıştır. Sayın Rıza Kağan Yılmaz konuşmasına etkinliği düzenleyen Avrasya Araştırma Enstitüsü ve Al-Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi TÜRKSOY Bölümüne teşekkür ederek başladı. Ankara’daki terör saldırısında hayatını kaybeden 28 kişiye Türk Dünyasının merkezinden başsağlığı dilediğini ifade etti. Hoca Ahmet Yesevi’nin Türk Dünyası ve Türk milletlerinin gönlünün ve kalbinin İslama ısınmasında önemli rölünün olması nedeniyle çok önemli bir şahsiyet olduğunu belirtti. Kardeş Türk devletlerinin girişimi ile UNESCO’nun bu yılı Hoca Ahmet Yesevi yılı ilan etmesinin çok önemli olduğunu belirterek tür çalıştaylar sayesinde bu mirasın önemini tekrar hatırlayıp gelecek nesillere aktarılması ve onlardan bu çalışmaları daha ileri seviyelere taşımalarını isteyeceklerinin altını çizdi.
İkinci açılış konuşmasını Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Rektör Vekili sayın Prof. Dr. Mehmet Kutalmış yapmıştır. Sayın Prof. Dr. Mehmet Kutalmış konuşmasında genel olarak Hoca Ahmet Yesevi’nin yaşadığı dönem ile ilgili bilgiler vermiştir. Hoca Ahmet Yesevi’nin Buhara, Semerkand ve Suriye’de eğitim gördükten sonra geri döndüğünü ve halkın anlayacağı şekilde Türkçe dersler verdiğini belirtti. Öğrencilerinin ise Anadolu ve Balkanlara dağılarak fikirlerini taşıması sayesinde bugün tüm dünyada onun fikirlerini görülebildiğini ifade etti. Konuşmasının devamında Kazakistan’ın sadece petrol ve gaz zenginliğine değil aynı zamanda Hoca Ahmet Yesevi’nin manevi mirasına da sahip olmasının çok önemli olduğunun altını çizmiştir. Üniversitenin yapacağı etkinlikler arasında sempozyumlar, kitap ve filmler hazırlamanın yanında Hoca Ahmet Yesevi’nin hayatı, fikirleri ve eserleri konularında ögrencilere ders verileceğini belirti.
Son açılış konuşmasını yapan Al Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi Şarkiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Bayan Jubatova konuşmasına çalıştaya katılan Yesevilik konusunda önde gelen araştırmacılara teşekkür ederek başladı. Hoca Ahmet Yesevi’nin fikirlerinin günümüzde hala önemini koruduğunu belirterek akademisyenlerin Yesevi’nin manevi mirasını araştırdıkça bu hazineden yeni fikirler ortaya çıkarılabileceğini ifade etti. Çalıştayda sunulan fikirlerin Yesevi çalışmaları literatürüne önemli katkı sağlayacağına inandığını belirtti.
Avrasya Araştırma Enstitüsü müdürü Doç. Dr. Nevzat Şimşek 28-30 Nisan 2016 tarihlerinde Ankara’da şu ana kadar yapılmış en geniş çaplı Uluslararası Yesevi Sempozyumunun düzenleneceğini bildirerek, Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı tarafından bir Yesevi kütüphanesi kurma projesinin yürütüldüğünü sözlerine ekledi.
Açılış konuşmalarının ardından çalıştayın birinci oturuma Avrasya Araştırma Enstitüsü müdürü Doç. Dr. Nevzat Şimşek başkanlık etti. Oturum açılış konuşmasında Doç. Dr. Nevzat Şimşek Hoca Ahmet Yesevi’nin Buhara’dan döndükten sonra İslamiyeti Türkçe analatarak Türk toplumlarının İslamı daha iyi anlamalarında, Müslüman olmayan Türk toplumlarının İslam’ı benimsemelerinde, Anadolu ve Balkanlara gönderdiği derviş ve alperenleri sayesinde bu coğrafyalarda İslam’ın daha iyi anlaşılmasında önemli rol oynadığını belirtti. Çalıştaya Özbekistan, Kırgızistan, Türkiye ve Kazakistan gelen katılımcılara teşekkür etti.
I. Oturumun ilk konuşmacısı olarak Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Necdet Tosun Yesevilik araştırmalarında kaynak sorunu ve bazı mühim kaynak eserlerin tanıtımı adlı bildirisinde genel olarak Yesevilik araştırmalarında kataloglama, kaynaklara ulaşım ve yayınlanmasında karşılaşılan sorunlara değindi. Hoca Ahmed Yesevî ile onun takipçileri hakkında Türkçe ve Farsça bazı mühim eserlerin bulunduğunu, lakin bunların çok azının üzerinde akademik çalışmalar yapılarak yayınladığını belirtti. Birçok eserin halen yazma halinde çeşitli ülkelerdeki kütüphanelerde bulunduğunu, bu eserlerin ilmî usullerle neşir ve tercümelerinin yapılmasının Ahmed Yesevî ile Yesevîlik tarihinin doğru bir şekilde anlaşılmasına katkı sağlayacağını belirtti. Buna ek olarak Yesevilik araştırmalarına katkı sağlaması için eserlerin bir katoloğunun yapılmasını ve Yesevîlik hakkında bilgi içeren dökümanların kopyalarının alınıp Uluslararası Hoca Ahmet Yesevî Türk-Kazak Üniversitesi gibi bir kurumun kütüphanesinde toplanarak dijital ortamda araştırmacıların istifadesine sunulmasının Yesevîlik araştırmalarına ivme kazandıracağının altını çizdi.
L.Gumilyev Avrasya Ulusal Üniversitesi İlahiyat Bölümü Başkanı Prof. Dr. Aşirbek Müminov Kazakistan dışındaki ülkelerde Yesevi Türbesine yönelik muhafaza edilen eserler hakkında sunduğu bildiride kaynak sorunları konusunda Prof. Dr. Necdet Tosun’a katıldığını belirtti ve Hoca Ahmet Yesevi türbesi arapça belgelerinin hala dünyaca ünlü kataloglar ile el yazıları ve bilgilerin toplandığı veri tabanına işlenmediğine değindi. 1974-1975 yıllarında Türkistan şehrinde ve Atabay kasabasında bulunan yeni verilerin ortaya çıktığını fakat bu verilerin de bilimsel açıdan derinlemesine incelenmediğini sözlerine ekledi. “Hoca Ahmet Yesevi türbesi belgelerinin kataloğu”, “Türbe belgelerinin birikmiş kaynağı: orijinal belgelerin kopya metinleri”, “Türbe belgeleri ve onların Güney Kazakistan'ın sosyal ve manevi tarihini okumadaki önemi” başlıkları altında yapılacak projelerin Yesevîlik araştırmalarına fayda sağlayacağını ifade etti. Ayrıca anıtların bazılarının tarihsel şuuru canlandırmak için müzelerde sergilenebileceğini de sözlerine ekledi.
Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Rektör Vekili sayın Prof. Dr. Mehmet Kutalmış Yesevi’nin eserlerinin diline dair adlı bildirisinde ana hatlarıyla Hoca Ahmet Yesevi’nin eserlerinin dili, yaşadığı dönemdeki din, dil, inanç ve yönetim şekli konularında bilgiler sundu. Konuşmasında Hoca Ahmet Yesevi’nin çok iyi Farsca ve Arapça bilmesine rağmen dönemin akımına uymayarak Türkçe yazmayı tercih ettiğini ve doğrudan doğruya Kuran’a dayanan bilgileri en basit Türkçe ile halka anlattığını ifade etti. Dil konusunda önemli olan hususun Hoca Ahmet Yesevi’nin eserlerinin günümüze kadar bozulmadan gelememiş olması olduğunu belirtti. Ayrıca Moğollar zamanında büyük Türk kıyımlarının olduğunu ve çoğu el yazmanın yakıldığını sözlerine ekledi. Dahası Sovyetler Birliği zamanında İslam cografyasına ait bir çok eserin yakıldığını veya kaçırıldığını belirterek günümüzde Japonya, İran ve Rusya arşivlerindeki kaynaklara ulaşamadıklarını ifade etti. Son olarak Mehmet Fuat Köprülü’den bu yana Yesevilik ile ilgili yeni belgelerin olmadığını ve daha eski hikmetlere ulaşılabilinirse dil konusunda daha detaylı bilgiler verilebileceğini belirtti.
Özbekistan İlimler Akademisi Ali Şir Nevai Dil ve Edebiyat Enstitüsü uzman araştırmacısı Doç. Dr. Nodirkhon Khasanov Yesevilik Araştırmalarının Bazı Meseleleri konulu bildiri sunumunda, zamanın sosyal ve kültürel edebi eserlerinin incelenmesinin, Yesevi’nin ve takipçilerinin eserlerinin yayınlanmasının ve Farsca olanlarının Türkçe’ye çevrilmesinin Yesevilik araştırmalarına yeni bir boyut katacağını belirtti. Divan-ı hikmet dilinin sade ve akıcı olması nedeniyle onun mana derinliğinin anlaşılması için şerhinin yapılması, eski kavramların incelenmesi ve tasavvuf, dil ve edebiyat uzmanlarının bu doğrultuda ortak çalışmalar yapmaları gerektiğini ifade etti. Ayrıca Divan-ı hikmet’in eski nüshalarının bulunması ve Karahanlılar dönemine ait diğer eserlerle karşılaştırılmasının dil konusunda bir sonuca varılmasını sağlayacağı için hikmetlerle ilgili birçok meselelerin çözümlenebileceğini ifade etti.
Al-Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi Orta Doğu ve Güney Asya Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Törali Kıdır Yesevi Mirasını Araştırmada Güncel Sorunlar isimli bildirisinde el yazma kaynakların sosyal araştırmalardaki önemine değindi. En eski el yazmalarının 15. yüzyıldan geriye gidemediğini fakat Ahmet Yesevi’nin 12. yüzyılda yaşadığı dikkate alındığında bu süre içersinde eserlerinin değişime uğrama ihtimali olduğunu ifade etti. Bu yüzden el yazmalarının nerelerde bulunduğuna dair Türkolog H.Gofman’ın 1970’lerde yaptığı çalışmanın yenilenmesi, Orta Asya ve diğer ülkelerde bulunan Divan-ı hikmet el yazmalarının bir katoloğunun oluşturulması gerektiğinin altını çizdi.
Al-Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi TÜRKSOY Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ulbala Azhanbaeva Yesevi'nin Eserlerini Okutmadaki Temel Sorunlar adlı bildirisinde özetle öğrencilerin eserleri okurken dini, Arapça ve Farsça terimlerin anlamlarını bilmemelerinin hikmetleri okumalarını zorlaştırdığını ifade etti. İslam dininin temellerinin ve Arap ile Fars dillerinden Kazak diline geçmiş olan sözlerin etimolojik anlamlarının öğretilmesinin ve bir terimler sözlüğünün yapılmasının hikmetlerin anlaşılmasına yardımcı olacağını ifade etti.
II. Oturuma Al-Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi, Şarkiyat Fakültesi TÜRKSOY Bölümü Başkanı Doç. Dr. Askar Turğanbayev başkanlık etti. Bu oturumda Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Teoloji ve İlahiyat Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Zikiriya Jandarbek Yesevi'nin Türk Halklarının Tarihi Kaderindeki Rolü konulu bidiri sunumunda Türk halklarının İslam anlayışına Ebu Hanife, İmam-ı Maturidi ve Hoca Ahmet Yesevi şeklinde üç din adamının etkisinin fazla olduğunu belirtti. Ebu Hanife’nin din ile şeriat, iman ile İslam arasındaki bağın özelliklerini ortaya koyduğunu ifade ederken İmam-ı Matüridi’nin Allah'ı tanımanın akli ve kalbi yollarının özelliklerini öğrettiğini belirtmiştir. Hoca Ahmet Yesevi’nin ise adı geçen her iki büyük din aliminin fikirlerinden faydalanarak, din ve şeriat arasındaki bağın içeriğini gösterdiğini ve halkın Arap geleneğini kabul etmeden İslami kaideler çerçevesinde kendi geleneklerini koruyabilmelerinin yollarını öğrettiğini ifade etti. Böylece İslami anlayışın Arap geleneklerinden ayrıldığını ve geleneklerini koruyabilen yeni bir İslami yaşayışın doğduğunun altını çizdi. Ayrıca Abay ve Şakarim’in bazı edebi fikirleri ile İmam Maturidi’nin fikirleri arasında bir fark bulunmadığını, buna da Hoca Ahmet Yesevi’nin köprü olduğunu ifade etti.
Al-Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi Orta Doğu ve Güney Asya Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Akbota Akhmetbekova Hoca Ahmet Yesevi Eserleri'nin Kazak Edebiyatına Etkisi bildiri sunumunda Kazak edebiyatında sofuluk terimleri üzerine bilgiler sundu. Kazak edebiyatında sofuluk terminolojisine en çok Bukhar Jırav’ın eserlerinde rastlandığını ve buna ek olarak Şal ve Şortonbay gibi şairlerin eserlerinde Hoca Ahmet Yesevi’nin sözlerinin Kazakça halkın anlayacağı şekilde yazıldığının görüldüğünü belirterek diğer şairlerin eserlerinden de örnekler sunmuştur.
Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Teoloji ve İlahiyat Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Kımbat Karaktışkanova Hoca Ahmet Yesevi'nin Kazak Aydınlarına Etkisi: Şakarim Kudaiberdıuly Örneği adlı bildiri sunumunda tasavvuf felsefesi üzerinde bilgiler sundu. Hoca Ahmet Yesevi ile Şakarim Kudaiberdıuly’nın tasavvufi anlayışını çeşitli terminolojilerle örnek kullanarak açıkladıklarını belirtti. Bu terminolojilerin ne anlama geldiğini bilmeden onların manevi dünyalarını kavramanın mümkün olmadığını ifade etti. Ayrıca, hikmetleri kendi dilimize çevirirken onların yapısının bozulmaması gerektiğini ve bu yazıların sadece edebi olarak kabul edilirse felsefi tarafının anlamını yitireceğini sözlerine ekledi. Hoca Ahmet Yesevi'ye kadar ve ondan sonraki dönemlerde İslam medeniyetinde tasavvuf felsefesinin hiç durmadan devam ettiğini ve Kazak düşünürlerden Şakarim Kudaiberdıuly’nın bunun önemli bir örneğini teşkil ettiğinin altını çizdi.
Kırgızistan Ulusal Bilim Akademisi Felsefe, Siyaset ve Hukuk Bilimleri Enstitüsü Uzman Araştırmacısı Hoca Ahmet Yesevi'nin Etik Değerleri adlı bildiri sunumunda Hoca Ahmet Yesevi’nin İslamın esas hususlarını anlattığını belirterek Yesevi Tarikatı’nın müritliğinin kuralları hakkında bilgiler verdi. Hoca Ahmet Yesevi’nin bütün Türk halkları için önemli bir şahsiyet olduğunu ifade etti.
Çalıştayın sonunda tarihi, felsefi ve bazı terimler üzerinde katılımcılar görüş alış verişinde bulundular. Ayrıca çalıştayda sunulan fikirler ve proje önerileri toplanarak bir sonuç bildirgesi hazırlanmıştır.