Avrasya Araştırma Enstitüsü III. Avrasya Sosyal Bilimler Forumunu Düzenledi (15-16 Kasım 2014)

Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi ve Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesinin birlikte düzenlediği Avrasya Sosyal Bilimler Forumu’nun üçüncüsü bu yıl 15-16 Kasım 2014 tarihleri arasında Kazakistan’ın Almatı şehrinde Avrasya Araştırma Enstitüsü organizatörlüğünde gerçekleştirilmiştir. Kazakistan, Türkiye, Azerbaycan ve Türkiye'den 34 farklı üniversiteden 46 tebliğ ile Foruma katılan akademisyenler, ‘Avrasya Bölgesi Ekonomik Entegrasyon Arayışları’ konusunu tartıştılar. Forumun temel amacı; özelde Avrasya Ekonomik Birliği’nin genel anlamda da tüm diğer iktisadi entegrasyonların sadece üye devletler üzerinde değil aynı zamanda bölge ülkeleri üzerindeki muhtemel iktisadi ve siyasi etkilerinin ele alınması, bu konularda yapılan araştırmaların ilgili taraflarca paylaşımı ve gelecekle ilgili projeksiyonların gerçekleştirilebilmesi olmuştur.

Uluslararası düzeyde gerçekleştirilen Forum’da özellikle Avrasyacılık  felsefi ve siyasi açıdan ele alınmış, Avrasya bölgesinde entegrasyon imkanları, Avrasya bölgesindeki entegrasyon sürecinde Türk Dili Konuşan Ülkelerin karşılaştığı güçlükler ve bu konudaki farklı perspektifler, Avrasya Ekonomik Birliği ile ilgili bugünkü gelişmeler ve geleceğe yönelik perspektifler, Avrasya bölgesinde entegrasyona ilişkin kurumsal düzenlemeler ve Avrasya bölgesinde entegrasyon arayışları sürecinde Türkiye’nin bugünkü politikaları ve geleceğe yönelik perspektifler ayrıntılı olarak tartışılmıştır.

İki gün süren kongrenin birinci gününde, Hacettepe Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Murat TUNCER, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk Kazak Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Velihan ABDIBEKOV ve Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk Kazak Üniversitesi Rektör Vekili Prof. Dr. Mehmet KUTALMIŞ, Azerbaycan Devlet Ekonomi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Adalet MORADOV ve Uluslararası  Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Mahmut İZCİLER ve 3. Avrasya Sosyal Bilimler Forumu Koordinatörü ve Avrasya Araştırma Enstitüsü Müdürü Doç.Dr. Nevzat ŞİMŞEK açılış konuşması yaptılar.

Açılış konuşmaları kapsamında söz alan Hacettepe Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Murat TUNCER, dünya genelinde artan küreselleşme süreciyle birlikte sanayi, ekonomi, eğitim vb. alanlarda ortaya çıkan ülkeler arası rekabetin ülkelerin bazı noktaları gözden kaçırmalarına neden olduğunu, bu noktaların tespiti ve düzeltilmesi için politikalar oluşturmaları gerektiğini belirtmiş ve üniversitelerin burada önemli bir rolü olduğunu vurgulayarak, üniversitelerin değişim ihtiyacı içinde olduğunu ifade etmiştir. Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk Kazak Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Velihan ABDIBEKOV yaptığı açılış konuşmasında, Forumun öneminden bahsederek Üniversiteler arasındaki bu tür organizasyonların gerekliliğine vurgu yapmıştır. Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk Kazak Üniversitesi Rektör Vekili Prof. Dr. Mehmet KUTALMIŞ ise yaptığı açılış konuşmasında, Forum’un düzenleniş amacının bölgesel ekonomik entegrasyon konularının ekonomi ve uluslar arası ilişkiler çerçevesinden Orta Asya ve Kafkas ülkeleri özelinde ele alınmasını sağlamak olduğunu belirtti. Prof. Dr. Mehmet KUTALMIŞ ayrıca forumun konusunun mevcut konjonktüre olan uygunluğuna vurgu yaptı ve üniversitemizin bu tür faaliyetlere ilerleyen dönemlerde de daha büyük bir ivme ile devam edeceğini belirtti. Azerbaycan Devlet Ekonomi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Adalet MURADOV konuşmasında bu Forum’da Avrasya bölgesi ülkelerini ilgilendiren son derece önemli konuların gündeme getirildiğini vurgulayarak bu konuların sadece Avrasya bölgesiyle ilgilenen araştırmacı ve akademisyenler için değil tüm dünyadaki araştırmacılar ve akademisyenler için önemli olduğunu ifade etti. Uluslararası Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Mahmut İZCİLER ise konuşmasında üniversitesinin, bu tür nitelikli bir forumun düzenleyicilerinden olmasından duyduğu memnuniyeti ifade ederek Avrasya SosyaL Bilimle Forumu’nun sermaye hareketlerinin küreselleşen dünyadaki önemini ortaya koyması açısından tüm bölge ülkelerine önemli katkılar sağlayacağını ifade etti.  Forumun koordinatörlüğünü üstlenen Avrasya Araştırma Enstitüsü müdürü Doç.Dr. Nevzat ŞİMŞEK ise 200'e yakın tebliğ başvurusu ile bu yılki Foruma gösterilen ilgi gerçekten çok sevindirici olduğunu, fakat maalesef bu tebliğlerden bilim kurulu değerlendirmesi sonrasında ancak 46'sını kabul edebildiklerini, özellikle Türkiye, Azerbaycan, Kırgızistan ve Kazakistan'dan 34 farklı üniversiteden akademisyen ve uzmanlarla Avrasyacılık, Avrasya Bölgesinde Entegrasyon İmkanları, Kurumsal Yapılanma Gereksinimleri, Entegrasyon Çalışmalarının Politik Açıdan Analizi, Avrasya Ekonomik Birliğinin Mevcut Durumunun Analizi ve Geleceğe Yönelikler Perspektifler, Avrasya Bölgesi Ekonomik Entegrasyon Arayışları Sürecinde Türkiye'nin Politikalarının Analizi, Bu süreçte Türk Dili Konuşan Ülkelerin Karşılaşabilecekleri Engeller ve Avantajlar, ve Diğer Entegrasyon Arayışları gibi çok önemli konuları tartışılacağını belirtti.

Açılış konuşmalarının ardından Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi eski genel sekreteri Büyükelçi Halil AKINCI, Uluslararası Türk Akademisi Başkanı Prof. Dr. Darhan KIDIRALİ ve Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlementer Asemblesi Uluslararası İşbirliği ve Protokol Sekreteri Anar RAHİMOV ve ardından ABD Güney Kaliforniya Üniversitesi’nden Prof. Dr. Jeffrey B. Nugent ve Rusya Federasyonu Ekonomi Enstitüsü’nden Elena KUZMİNA davetli konuşmacı olarak görüşlerini bildirdiler.

Sayın Halil AKINCI konuşmasında özellikle 2006 yılında Antalya Zirvesi’nde Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan NAZARBAYEV’in öncülük etmesi sonucunda 2009 yılında Nahçivan Anlaşması’yla kurulan Türk Dili Konuşan Devletler İşbirliği Konseyi (Türk Keneşi)’nin Avrasya bölgesi ülkeleri üzerindeki etkisine vurgu yaptı. Türk devletleri arasında entegrasyonun ne yönde olacağı konusunda fikirlerini belirten Prof. AKINCI bu konuda üç temel noktayı vurguladı. İlk olarak; Türkiye ve Orta Asya Türk devletleri arasında neredeyse 1000 yıllık bir ayrılığın beraberinde getirdiği farklı geleneklerin bulunduğunu ve bu farklılıkların farklı taahhütler doğurmasının normal karşılanması gerektiğini belirten Prof. AKINCI, bu noktada bölgesel dengelerin göz önünde tutulması gerektiğini ifade etti. İkinci olarak Avrasya ülkeleri arasında entegrasyon konusunda bazı engellere dikkati çeken sayın AKINCI maliyetlerin düşürülüp ticaretin arttırılması yoluyla ulaştırma hizmetlerinin geliştirilmesi gerektiğini ifade etti. Üçüncü olarak Avrasya ülkeleri arasındaki entegrasyonun çok yönlü bir işbirliğini içermesi gerektiği noktasına vurgu yapan sayın AKINCI, Türk Keneşi’nin bu konuda somut bir örnek teşkil ettiğini, bu oluşumun yanı sıra Türk Akademisi, TÜRKPA, TÜRKSOY ve Azerbaycan’da yeni kurulan Türk Kültür ve Mirası Destek Fonu gibi oluşumların da bölgede Türk birliğini kurma konusunda önemli görevleri olduğunu belirtti. Bölgede Türk birliğinin kurulması için öncelikle kültürel temellerin hazırlanması gerektiğine ve özellikle Türk tarihinin doğru olarak bilinmesinin önemine vurgu yapan AKINCI bu noktada özellikle Türk Akademisi’ne büyük rol düştüğünü belirtti. Büyükelçi sayın Halil AKINCI, karşılıklı fikir alış verişinin ötesinde ortak politikaların hayata geçirilmesine yönelik somut bir örnek olarak Türk Dünyası Üniversiteler Birliğinin kurulmasını göstererek, bu birliğin genel kurul kararlarının önümüzdeki günlerde Bakü’de yapılacak Milli Eğitim Bakanları toplantısında ortak kararlar haline geleceğini ifade etti. Orhun Süreci olarak bilinen üniversite ile başlayıp ortaokul ve lise seviyesini de içerecek şekilde genişletilecek olan öğrenci değişim programının ve bölge dillerinin devlet başkanlarının desteği ile ortaokul ve lise seviyelerinde seçmeli ders olarak okutulmasının bu kararlar kapsamında yer aldığını belirten AKINCI, bu çerçevede her alanda kapsamlı bir entegrasyonun söz konusu olduğunu ifade etti ve Türk devletleri arasında yoğunlaştırılmış işbirliğinin gerekliliği bilincinin oluşmaya başladığı yönünde duyduğu memnuniyeti ifade ederek sözlerine son verdi.

Uluslararası Türk Akademisi Başkanı Prof. Dr. Darhan KIDIRALİ ise konuşmasında Türk Keneşi çatısı altında kurulan Üniversiteler Birliğinin geleceğinin çok parlak olduğunu ve bu nitelikli forumun düzenlenmesinde bu Birlik’e üye üniversitelerden olan Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk Kazak Üniversitesi’nin, Hacettepe Üniversitesi’nin, Azerbaycan Devlet Ekonomi Üniversitesi’nin ve Uluslararası Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi’nin rol almasının bunun somut bir göstergesi olduğunu belirtti. Üniversiteler Birliği konusunda somut kararların Bakü’de yakın zamanda düzenlenecek olan Milli eğitim bakanları toplantısında ayrıntılı olarak alınacağını vurgulayan Prof. Dr. KIDIRALİ, ulaştırma ve gümrük konularının da ciddi bir şekilde ele alınacağını belirtti. Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlementer Asemblesi Uluslararası İşbirliği ve Protokol Sekreteri Anar RAHİMOV ise konuşmasında 2009 yılından itibaren faaliyete başlayan Türkpa’nın ilk kez fikir olarak Nursultan NAZARBAYEV tarafından 2006 yılında ileri sürüldüğünü ve 2008 yılında Türkiye’nin ev sahipliğinde Kazakistan, Türkiye, Kırgızistan ve Azerbaycan Türk Parlamento başkanlarının İstanbul’da bir araya gelmesi sonucu İstanbul Anlaşması’nın imzalanmasıyla resmen göreve başladığını belirtmiştir. Türkpa’nın ana hedeflerine değinen RAHİMOV, Türk Keneşi’nin tüm projelerine yasal destek sağlamayı taahhüt ettiklerini belirterek ayrıca üye ülkeler arasında parlamento tecrübesinin geliştirilmesi, öncelikli işbirliği alanlarında üye ülkelerin mevzuatının uyumlaştırılması, Türk dünyası kültürel mirasının ve tarihinin sanat değerleri konusu üzerinde çalışılması, eğitim, bilim, teknoloji, ekonomi, kültür, vb. alanlarda işbirliğinin arttırılması hedeflerine ulaşılması yönünde yoğun şekilde çalıştıklarını ifade etmiştir.

Foruma davetli konuşmacı olarak katılan Amerika’dan Güney Kaliforniya Üniversitesi’nden Prof. Dr. Jeffrey B. Nugent ise Orta Asya ülkelerinin kendi aralarında ne dereceye kadar ticaret yaptıklarını incelediği araştırmalarında ortaya çıkan sonuçların ve bu sonuçların, daha önceki modellerin göz ardı ettiği bazı ticaret değişkenleri tarafından nasıl etkilenebildiğinin incelenmesi; bölgesel ticaret anlaşmalarının bu ticaret unsurlarına yaptığı katkıların belirlenmesi; bu belirleyicilerin etkilerinin, Orta Asya ve diğer ülkeler arasında ne dereceye kadar farklılaştığının ortaya konması noktasında önemli katkılarda bulunmuştur. Rusya’dan Ekonomi Enstitüsü’nden Elena KUZMİNA ise Avrupa Birliği sonrasında çeşitli sektörlerde özellikle endüstride yaşanan gelişmelere dikkati çekerek birliğin etkilerini tartışmıştır.

2 davetli oturumun yanısıra 15 ve 16 Kasım 2014 tarihierinde 8 farklı oturumda 4 farklı ülkeden 34 farklı üniversiteden bölgesel ekonomik entegrasyon alanında çalışan akademisyen ve uzmanlarla Avrasyacılık tartışmaları felsefi ve siyasi açıdan ele alındı, Avrasya bölgesindeki entegrasyon imkanları irdelendi, Avrasya bölgesindeki entegrasyon sürecinde Türk Dili Konuşan Ülkelerin karşılaştığı güçlükler ve bu konudaki farklı perspektifler gündeme getirildi, Avrasya Ekonomik Birliği ile ilgili bugünkü gelişmeler ve geleceğe yönelik perspektifler ifade edildi, Avrasya bölgesindeki entegrasyon çabaları politik açıdan değerlendirildi, Avrasya bölgesinde entegrasyona ilişkin kurumsal düzenlemelerin gerekliliği ele alındı, Avrasya bölgesinde entegrasyon arayışları sürecinde Türkiye’nin bugünkü politikaları ve geleceğe yönelik perspektifleri ayrıntılı olarak tartışıldı, Avrasya bölgesindeki diğer entegrasyon arayışları üzerinde duruldu.

Forumun kapanış oturumu Prof. Dr. Recep KÖK başkanlığında EFSS’2014 Forumu koordinatörü Doç.Dr. Nevzat ŞİMŞEK, Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesinden Dr. Elşen BAĞIRZADE, Kırgızıstan Türkiye Manas Üniversitesinden Dr.Seyit Ali AVCU ve Hacettepe Üniversitesinden Dr. Alpaslan BAŞARAN’ın katılımları ile gerçekleşti. Kapanış oturumunda forumda sunulan tebliğlerin genel bir değerlendirmesi yapılırken bölgesel ekonomik entegrasyon konusunda alınacak kararların Avrasya bölgesi genelinde barışın sağlanmasına destek olması için bölge ülkelerin uygulayacakları politikaların önemi, bölge ülkelerin kaynaklarını etkin kullanması ve ekonomik açıdan aralarındaki işbirliğinin geliştirilmesinin ülke ekonomilerinin gelişimine sağlayacağı katkılar üzerinde duruldu. Forum Koordinatörü Doç. Dr. ŞİMŞEK, Avrasya Araştırma Enstitüsü tarafından düzenlenen III. Avrasya Sosyal Bilimler Forumu’nun, forumun kurumsallaşması adına Azerbaycan’dan Kazakistan’a geçmesi anlamında önemli bir katkı yaptığını, bundan sonraki aşamalarda forumun Kırgızistan ve Türkiye ayağı ile devam etmesi yönündeki beklentisini dile getirdi. Doç. Dr. ŞİMŞEK, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin entegrasyon şartlarına vurgu yaptığı konuşmasında gelişmekte olan ülkelerin entegrasyondan beklenen faydaları sağlayabilmeleri için ekonomik gelişmelerini (bu bağlamda sanayileşmelerini) tamamlamaları gerektiğini ve seçecekleri entegrasyon modelinin buna imkan vermesi gerektiğini belirtti. ŞİMŞEK, benzer ülkelerin entegrasyondan daha fazla fayda sağlayabileceğini, aksi takdirde ülkelerin entegrasyon içinde tamamlayıcı konumda kalacağından hareketle rekabetin olumlu etkisinin görülemeyebileceğini ve ticaret yaratıcı etkinin ortaya çıkmayabileceğini belirtmiştir. ŞİMŞEK hem mevcut hem de olası entegrasyonlar için ülkelerin entegrasyon içindeki kurumsal altyapılarının geliştirilmesinin gerekliliğine dikkati çekerek olası entegrasyonlar için Türkiye açısından bir yorum getirmiştir. Türkiye’nin Gümrük Birliği’nde olması nedeniyle Avrupa Birliği’nin üçüncü ülkelerle serbest ticaret anlaşması yapması durumunda bu ülkelerle Türkiye’nin serbest ticaret anlaşması yapma zorunluluğunun bulunmamasının Türkiye’yi zor durumda bıraktığını ifade eden ŞİMŞEK bu noktada Türkiye’nin bir karar vermesi gerektiğini (ya Gümrük Birliği’nde kalmak – ama vize ve kotaları kaldırarak Avrupa Birliği’nin üçüncü ülkelerle anlaşmalarına dahil olmak koşuluyla- ya da Gümrük Birliği’nden çıkarak Avrupa Birliği ülkeleri ile serbest ticaret anlaşması yapmak) belirtmiştir. ŞİMŞEK, serbest ticaret anlaşmalarının ülkelere hareket serbestisi sağlayan daha esnek bir yöntem olması nedeniyle tercih edilebileceği yönünde kişisel görüşünü ifade etmiştir. Doç.Dr. Nevzat ŞİMŞEK ilerleyen dönemlerde Avrasya Araştırma Enstitüsü’nün misyonu doğrultusunda bu tür bilimsel çalışmalara devam edileceğini belirtmiştir.

Forumun kapanış konuşmasını yapan Mütevelli Heyet Başkanı Prof. Dr. Osman HORATA ise Avrasya bölgesi entegrasyon arayışları kapsamında Türkiye-Rusya ilişkilerinin önemine vurgu yapmıştır. Avrasya jeopolitiğinin soğuk savaş döneminde bile iki ülkeyi ortak bir işbirliğine yönelttiğini ifade eden Prof. Dr. HORATA 1960’larda bu yönde atılan somut adımların 1970’lerde ivme kazandığını, 1980’lerden itibaren liberal politikaların iki ülkeyi birbirine daha da yakınlaştırdığını ve SSCB’nin dağılmasından sonra ikili ilişkilerde yeni bir sayfa açıldığını ifade etmiştir. Günümüzde Türkiye-Rusya ilişkilerinin rasyonel politikalar çerçevesinde gelişme fırsatı bulduğunu belirten Prof. Dr. HORATA, Rusya’nın Almanya’dan sonra Türkiye’nin en büyük ticaret ortağı olmasının bunun önemli bir göstergesi olduğunu söylemiştir. İki ülkenin ilişkilerinde bundan sonraki yönün, uluslar arası konjonktür ve iki ülkenin dış politikaları tarafından belirleneceğini ifade eden Prof. Dr. HORATA, son yıllarda çeşitli yazarlar tarafından Avrasya toplumları arasında koşulların elverişli olması halinde Avrupa medeniyetine yakın ama ondan farklı bir Avrasya medeniyetinin doğması yönünde bir yaklaşımın konuşulmaya başladığını, Türkiye ve Rusya ile Kafkasya ve Orta Asya ülkelerinin bu noktada önemli bir rol oynayacağını belirtmiştir. Prof. Dr. HORATA kapanış konuşmasının sonunda III. Avrasya Sosyal Bilimler Forumu’na ev sahipliği yapmaktan dolayı duyduğu memnuniyeti ifade ederek, bu tür nitelikli toplantıların Avrasya bölgesi ekonomik entegrasyon arayışları sürecine katkı sağlaması yönünde dileğini belirtmiştir.