Son yıllarda Kazakistan’daki sosyal ve kültürel-manevi gelişmenin sağlanmasına yönelik önemli projelerden biri “Yeni Beşeri Eğitim: Kazakça 100 Yeni Ders Kitabı” (100 Yeni Kitap) projesidir. “100 Yeni Kitap” projesi 2017 yılında Kazakistan’ın ilk Cumhurbaşkanı – Elbaşı Sayın Nursultan Nazarbayev’in başlattığı “Geleceğe Yöneliş: Manevi Canlanma” devlet programı çerçevesinde yürütülmektedir. Söz konusu proje kapsamında dünyanın önde gelen üniversitelerinin özellikle tarih, etnoloji, antropoloji, filoloji, felsefe, siyaset bilimi, sosyoloji, psikoloji, kültürel antropoloji, ilahiyat, hukuk, iletişim, inovasyon, ekonomi, yönetim ve iş alanları gibi sosyal bilimlerin bütün dallarında kullanılan seçkin 100 ders kitabının Kazakça’ya çevrilerek üniversitelerde kullanılması hedeflenmektedir (100 Kitap, 2017a).
“100 Yeni Kitap” projesinin hayata geçirilmesi için 1 Haziran 2017 tarihinde “Milli Tercüme Bürosu” vakfı kurulmuştur. Vakfın temel görevi “100 Yeni Kitap” projesinin koordinatörü olarak tüm idari ve mali işleri yönetmek ve tahsis edilen fonları verimli kullanarak kitapların kaliteli çevrilmesi ve yayınlanmasını sağlamaktır. Bu arada, Milli Tercüme Bürosu’nun Haziran 2011’de kurulan “WikiBilim” Vakfı’nın temelinde yeniden yapılandırıldığı dikkate alındığında, Milli Tercüme Bürosu’nun yeterli mali ve teknik yeteneklere ve organizasyonel ve yönetimsel deneyime sahip olduğu söylenebilir. Çünkü “WikiBilim” Vakfı döneminde “Kazak Vikipedi”, “Kazakistan Açık Kütüphanesi”, “Kazak Dili Evrensel Sözlüğü”, “Kazak Edebiyatının Sesli Krestomatisi” ve “Google Translate’e Kazak Dilinin Eklenmesi” gibi geniş çaplı projelere öncülük etmiştir (Köşkenova, 2019).
“100 Yeni Kitap” projesi çerçevesinde Kazakça’ya çevrilecek olan ders kitaplarını seçmek için Kazakistan’daki tüm üniversitelerin önerileri dikkate alınmış ve sunulan 800’den fazla kitap Kazakistan Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı’nın kurduğu özel komisyon tarafından incelenmiştir. Kitaplar seçilirken özellikle dünyanın en başarılı 100 üniversitesinin ders programına dâhil edilmiş, en az 3 kez ve son baskısı da son 3 yıl içerisinde yayımlanmış, çeşitli interaktif ekleri bulunan ve video-seminerleri mevcut kitaplar dikkate alınmıştır (100 Kitap, 2017b). Söz konusu şartlar ve koşullara göre seçilen ders kitaplarının, dünyanın önde gelen üniversitelerinin sosyal bilimler eğitiminde kullanılan kitapların en iyi örneklerinden olduğu söylenebilir.
Proje başladığından bu yana toplam 77 kitap orijinalinden Kazakça’ya çevrilmiştir. Yani, projenin 2017-2018 yıllarında ilk ve ikinci döneminde toplam 47 kitap çevrilmişken (Turkystan.kz, 2019), 2019-2020 yıllarına tekabül eden üçüncü döneminde ise 30 kitap çevrilerek yayımlanmıştır. Her biri 10,000 tirajla basılan kitaplar Kazakistan’ın bütün üniversitelerine ücretsiz dağıtılmış ve eğitimde kullanılmaya başlanmıştır (Egemen Qazaqstan, 2020). Bahsedilen proje kapsamındaki diğer bir çalışma ise çevrilmiş kitapların elektronik nüshalarının hazırlanarak Kazakistan Açık Üniversitesi (openU.kz) ve Kazakistan Açık Kütüphanesi’nin (kitap.kz) internet sayfalarına yüklenmesidir. Ayrıca, herkesin okuyabilmesi ve yararlanabilmesi için bu baskılardan bir kısmı da Almatı ve Nur-Sultan şehirlerindeki büyük kitap mağazalarının raflarında yerini almıştır (Mırzatay, 2020). Projenin dördüncü aşamasında, kalan 23 ders kitabının da yıl sonuna kadar çevrilmesi beklenmektedir (Egemen Qazaqstan, 2020).
Genel olarak, “100 Yeni Kitap” projesinin “Vatan”, “Kazakistan’ın Kutsal Yerlerinin Coğrafyası”, “Modern Dünyadaki Kazakistan Medeniyeti”, “Latin Alfabesine Geçiş” ve “100 Yeni İsim” adlı projelerle beraber Manevi Canlanma Programı çerçevesinde yürütülen önemli 6 projeden biri olduğunu belirtebiliriz. Bu açıdan bakıldığında, “100 Yeni Kitap” projesi, bağımsız Kazakistan’ın son yıllardaki sosyal, kültürel ve manevi gelişiminin bir aşaması olarak değerlendirilmelidir. Bu nedenle, söz konusu projenin sonuçlarının önümüzdeki dönemde Kazakistan bilim akademik alanının gelişmesine önemli katkı sağlayacağı ifade edilebilir.
Öncelikle, “100 Yeni Kitap” projesi kapsamında yürütülen tüm çalışmalar, Kazakistan’ın yükseköğretim alanında eğitim kalitesinin iyileştirilmesi üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Özellikle, çeşitli dillerden çevrilen en iyi ders kitapları ülke üniversitelerinin sosyal bilimler alanındaki potansiyelini güçlendirerek kaliteli eğitim temelini oluşturabilir. Aynı zamanda, proje kapsamında çevrilen tüm ders kitaplarının elektronik versiyonlarının ve bu temelde hazırlanan bir dizi video temelli ders materyalinin Kazakistan Açık Üniversitesi (openU.kz) platformu üzerinden ücretsiz olarak kullanıma sunulmasının, ülkedeki yükseköğretimin erişilebilirliğini ve dijitalleşme sürecini hızlandırdığını ifade edebiliriz. Buna ek olarak, proje esnasında dünyanın önde gelen üniversiteleriyle işbirliği yapılarak, onlardaki en iyi uygulamalarından faydalanma imkanı da doğmaktadır. Örneğin, proje başladığından bu yana Milli Tercüme Bürosu, Harvard Üniversitesi, Oxford Üniversitesi, Cambridge Üniversitesi ve Columbia Üniversitesi gibi dünyanın önde gelen birçok üniversitesiyle işbirliği yapmaktadır (100 Kitap, 2017a).
İkincisi, “100 Yeni Kitap” projesiyle ülke gençlerinin dünyanın en iyi üniversitelerinde kullanılan en seçkin ders kitaplarından yararlanmalarına imkan sağlanmaktadır. Kazakistan’daki üniversite öğrencilerinin sayısının yıllar itibariyle artmakta olduğunu göz önünde bulundurursak, bu projenin önemi daha net anlaşılmaktadır. Örneğin, 2018 yılında Kazakistan’daki üniversite öğrencilerinin toplam sayısı 496,2 bin iken bu rakam 2019 yılında %9,3 artarak 542,5 bine, 2020 yılında ise %11,4 yükselerek 604,3 bine ulaşmıştır (kursiv.kz, 2020). Bu verileri temel aldığımızda, Kazakistan’daki üniversite öğrencilerinin sayısının toplam nüfusun %3,23’ünü oluşturduğu görülmektedir. Bu açıdan bakıldığında, “100 Yeni Kitap” projesinin gençlerin kaliteli eğitim almalarına önemli katkı sağlayacağı söylenebilir. Günümüzde insani gelişmeye önem vermek küreselleşme sürecinde her devletin öncelik verdiği konulardan biridir. Örneğin, sadece İngiltere’nin değil, aynı zamanda dünyanın önde gelen düşünce kuruluşlarından sayılan Legatum Enstitüsü’nün 2019 yılındaki araştırması, devletlerin kalkınma endekslerinin toplumların insani gelişme endeksi ve bilim endeksiyle büyük ölçüde bağlantılı olduğuna işaret etmektedir (Legatum Institute, 2019). Ancak Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yayınlanan “2019 İnsani Gelişme Endeksi’ne” göre, Kazakistan’ın insani gelişme endeksinde 0,817 puan ve bilim endeksi 0,791 puanla dünyada 50. sırada yer almıştır (UNDP, 2019). Bu verilere göre, Kazakistan’ın eğitim sisteminin kalitesini artırmaya ve insani gelişmeye daha çok önem vermesi gerektiği hususu açıktır.
Üçüncüsü, “100 Yeni Kitap” projesi, Kazak dilindeki bilimsel çevirinin gelişmesine ve devlet dilinin kullanımının yaygınlaşmasına olumlu katkı sağlamaktadır. Söz konusu proje, Kazakistan tarihinde en büyük bilimsel çeviri projesi olduğu için, çeviri çalışmalarına Kazakistan’ın önde gelen üniversitelerinin öğretim üyeleri, uzman tercümanlar, editörler ve dilbilimciler de dahil olmak üzere yaklaşık 300’e yakın uzman katılmaktadır. Dolayısıyla tercüme edilen metinler, edebi ve bilimsel editörler tarafından defalarca kontrol edilmekte ve düzeltilmektedir. Bu büyük ölçekli bilimsel tercüme çalışmalarının, Kazak dilinin bilimsel terminolojisinin zenginleşmesi, bilimsel içerik ve kelimelerin çoğalması ve modern akademik yazı stili ile araştırma yöntemlerinin geliştirilmesine büyük bir zemin oluşturduğu şüphesizdir.
Özet olarak, sosyal bilimlerdeki mevcut akademik ve bilimsel alanın geliştirilmesi için yürütülmekte olan “100 Yeni Kitap” projesinin, Kazakistan’ın manevi canlanması açısından yaptığı somut katkıların yanı sıra küreselleşme sürecinde rekabetçi insani sermayenin geliştirilmesinde de büyük önem arz ettiği söylenebilir. Söz konusu projenin en önemli katkılarından biri de şüphesiz Kazak dilinin bilim dili olarak kullanım sahasının genişlemesine imkan sağlamasıdır. Projenin başlangıcından bu yana birçok önemli çalışmalara imza atılmıştır. Geniş çaplı bir proje olduğu için çeviri esnasında bazı eksikliklerin de bulunduğu söylenebilir. Son söz olarak, proje kapsamında çevirisi yapılan eserlerin, toplumun farklı kesimlerinin ilgi ve ihtiyacı da dikkate alınarak baskı ve dağıtımının oldukça önemli olduğunu söylemek gerekir.
- Söz konusu proje kapsamında dünyanın önde gelen üniversitelerinin özellikle tarih, etnoloji, antropoloji, filoloji, felsefe, siyaset bilimi, sosyoloji, psikoloji, kültürel antropoloji, ilahiyat, hukuk, iletişim, inovasyon, ekonomi, yönetim ve iş alanları gibi sosyal bilimlerin bütün dallarında kullanılan seçkin 100 ders kitabının Kazakça’ya çevrilerek üniversitelerde kullanılması hedeflenmektedir.
- Kitaplar seçilirken özellikle dünyanın en başarılı 100 üniversitesinin ders programına dâhil edilmiş, en az 3 kez ve son baskısı da son 3 yıl içerisinde yayımlanmış, çeşitli interaktif ekleri bulunan ve video-seminerleri mevcut kitaplar dikkate alınmıştır.
- Genel olarak, “100 Yeni Kitap” projesinin “Vatan”, “Kazakistan’ın Kutsal Yerlerinin Coğrafyası”, “Modern Dünyadaki Kazakistan Medeniyeti”, “Latin Alfabesine Geçiş” ve “100 Yeni İsim” adlı projelerle beraber Manevi Canlanma Programı çerçevesinde yürütülen önemli 6 projeden biri olduğunu belirtebiliriz.
- Bu verileri temel aldığımızda, Kazakistan’daki üniversite öğrencilerinin sayısının toplam nüfusun %3,23’ünü oluşturduğu görülmektedir. Bu açıdan bakıldığında, “100 Yeni Kitap” projesinin gençlerin kaliteli eğitim almalarına önemli katkı sağlayacağı söylenebilir.
Kaynaklar:
100 Kitap (2017a). Proje hakkında. Alınan yer: https://100kitap.kz/kz/about. Erişim tarihi: 03.09.2020.
100 Kitap (2017b). Çevrilecek kitaplar nasıl seçilmektedir? Alınan yer: https://100kitap.kz/kz/faq. Erişim tarihi: 04.09.2020.
Egemen Qazaqstan (2020). Kazakça’ya çevrilen 30 ders kitabı tanıtıldı. Alınan yer: https://egemen.kz/article/245291-qazaq-tiline-audarylghan-kezekti-30-oqulyq-tanystyryldy. Erişim tarihi: 07.09.2020 .
Köşkenova, Aijan (2019). Sosyal bilimler alanındaki ders kitaplarının devlet diline çevirisi esnasında verimliliği artırma hakkında. Alınan yer: https://www.soros.kz/wp-content/uploads/2019/06/OBF%D0%9A%D3%A8%D0%A8%D0%9A%D0%95%D0%9D%D0%9E%D0%92%D0%90.pdf. Erişim tarihi: 03.09.2020.
Kursiv.kz (2020). Kazakistan’da kaç öğrenci ücretsiz eğitim almaktadır? Alınan yer: https://kursiv.kz/kz/ news/obrazovanie/2020-01/kazakstanda-kansha-student-tegin-okidy. Erişim tarihi: 08.09.2020.
Legatum Institute (2019). The Legatum Prosperity Index, 2019. Alınan yer: https://li.com/wp-content/uploads/2019/11/Legatum-Prosperity-Index-2019-Web.pdf. Erişim tarihi: 08.09.2020.
Mırzatay, Arujan (2020). 100 Yeni Kitap/ 3. dönemde 30 kitap çevrildi. Alınan yer: https://ruh.kz/kz/news/100-zhana-oqulyq-3-kezennin-30-oqulygy-audaryldy. Erişim tarihi: 07.09.2020.
Turkystan.kz (2019). Ravan Kenjehanoğlu: Eğitim, zamanla beraber hızlı değişmelidir. Alınan yer :https://turkystan.kz/article/91981-rauan-kenzhehan-ly-audarma-a-zh-msal-an-r-tiynny-esebin-beruge dajynbyz?fbclid=IwAR3BQJ3hPsB6PQXNgAvi8dSoXBOZRKjyTxSrkvukKrw7 KnuoK9ufCaWy2s. Erişim tarihi: 07.09.2020.
UNDP (2019). Human Development Report 2019. Alınan yer: http://hdr.undp.org/sites/default/ files/hdr2019.pdf. Erişim tarihi: 08.09.2020.
Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.