1927-1997 жылдарында Қазақстан Республикасының (ҚР) астанасы болған Алматы 2 миллионға жуық халқымен елдің ең үлкен қаласы және елдің жалпы ішкі өнімінің (ЖІӨ) 20% құрайды. Алғашқы ұшулары 1935 жылдан басталатын Алматы халықаралық әуежайы (АХӘ) бұл күндері Орталық Азияның әуе транспорты ең қарбалас әуежайларының бірегейі. Әуежайда 2 ұшу-қону 4400м х 45м және 4500м х 45м көлемдегі 2 жолағы бар. 2008 пайдалануға берілген сәулелі дабыл 3Б категориясындағы екінші жолақ Халықаралық азаматтық авиация ұйымының (ХААҰ) стандаттарына сәйкес келетін халықаралық деңгейдегі жолақ. Ұзындығы бойынша мұндай жолақ әлемде тек 20 әуежайда ғана бар (TAV әуежайлары, 2020). Қазақстанның географиялық орны Азияны Еуропа мен Африка және Таяу шығыс елдерін байланыстырушы жаңа дәуірдің Жібек жолы, Орталық Азиядағы экономикасы жағынан аймақтағы мықты мүмкіндіктерге жеткізеді (Liter.kz, 2020). Әлемдік бәсекелестіктің түрлі салалармен авиацияда да ықпалы атқарын жете білген ҚР үкіметі 2020 жылдың 8-тамыздағы № 508 Қаулысы негізінде: «Venus Airport Investments B.V.» компаниясына «Алматы халықаралық әуежайы» акционерлік қоғамының 100% акциясын TAV компаниясының пайдасына шығару туралы мәміле жасауға рұқсат берді (Adilet.zan.kz, 2020). Түркиялық TAV Airports Holding (85%) пен VPE Capital (15%) консорциумымен бірге Алматы халықаралық әуежайының 100% акциясын 415 миллион АҚШ долларына сатып алды. Алматы әуежайы TAV компаниясының партфеліндегі 15-ші халықаралық әуекомпаниясы. Қазақстан экономикалық өсімі жағынан Орталық Азиядағы ЖІӨ-нің шамамен 60%-ын құрайтын көшбасшы ел. Алматы әуежайының TAV қарамағына өтуі тараптар үшін өте ыңғайлы әрі қуантатын жағдай (Қазинформ, 2020). Стратегиялық мүмкіндігі мықты TAV болашақта Алматы әуежайымен ғана шектеліп қалмай партфеліне Орталық Азияның басқа да әуежайларын қосуды жоспарлап отыр. Себебі, Еуропа әуежайларының өсу қарқыны 7%-дың айналасында болса, Алматы сияқты әуежайлар 10-15% шамасында өсетінін байқалады. Сонымен қатар, Орталық Азиядағы жолаушылар қарбаласы жыл өткен сайын артып отырғанын назардан тыс қалдырмау керек. Алматының Орталық Азиядағы қаржы орталығы, әрі туристік мүмкіндіктері және жүк тасымалдау орталығы ретінде де мүмкіндіктерінің жоғары болуы инвестицияның артуына жақсы жағдай екенін көрінеді. Әуежайдың және ондағы жұмыс құрылымын басқарушы ТАV келісімге сай әуежайда түбегейлі өзгерістер жүргізбей, қазіргі мүмкіндіктерді және қызмет көрсету шарттарын жаңғыртуды қолға алады. TAV-тың құрамындағы 400 компьютер маманынан құралған фирманың көмегімен Алматы әуежайының жұмыс режимін тезарада цифрландыруды көздеп отыр. Бұл тұрғыда TAV меншілігдегі Грузиядағы Тбилиси әуежайындағы тәжірибе бойынша жаңарту, жаңғырту кезеңінде ұшу жолақтары, терминалдар және жолаушыларға арналған автотұрақтардың жоғары стандарттарға сәйкестендіру алға қойған мақсаттардың бірі (Haber.aero, 2021).
Азия мен Еуропа арасында қолайлы транзиттік мықты орталық бола алатын Алматы әуежайы стратегиялық тұрғыдан Жібек жолын жаңғыртушы мүмкіндіктерге ие. Алматы әуежайы пандемиядан бұрын, 2019 жылы 6,4 миллион жолаушыға қызмет көрсеткен. Жолаушы саясатынымен қатар, жүк тасымауда да ұлғаю мен артуды көздеген Алматы әуежайындағы жүк тасымал бойынша алғашқы орында 18% көрсеткішпен Түркі әуежолдары тұр. 2018 жыл бойынша елдегі жүк тасымалдаудың 70%-ы Алматы әуежайы арқылы орындалған екен. Алматы әуежайы пандемияға қарамай, 2020 жылы 3,6 миллион жолаушыға қызмет көрсетіп, жылды сәтті аяқтаған әуежайлардың қатарына енді (Vlast.kz, 2021)
TAV басшылығы Алматы әуежайының қолға алынған құрылысы барысында қазақстандық азаматтарды жұмыспен қамтумен бұрынғы қызметкерлердің де жұмыс орнының сақталауына, осы кезеңде Түркиядан 10 адам шақыртып, сонымен жұмыстар атқаруды мақсат етіп отыр жеткізген. АХӘ орташа жылдық табысы 30 миллион АҚШ доллар шамасында болғандықтан сатып алуға кеткен 415 миллион АҚШ долларын қайтару уақыт 10-15 жылда жұмсаған қаржыны қайтаруға мүмкіндік бар. Әлемдік нарықта 23 жылдан бері TAV Қазақстанға келместен бұрын Түркия, Грузия, Сауд Арабиясы, Тунис, Македония және Латвия секілді елдерде 13 терминалды іске қосқан. 2019 жылы TAV салған сол терминалдар 600 мыңнан астам рейс арқылы 90 миллион жолаушыға қызмет көрсеткен. TAV әуежайлары ADP Groupe мүшесі және жетекші халықаралық әуежайларды басқару платформасының мықты бір бөлігі. (Inbusiness.kz, 2020).
Қорыта айтқанда, көптеген мемлекеттерде жасап жатқан сәтті жұмыс нәтижелерімен ТАV Алматы әуежайының елдің мүмкіндіктерін арттырумен қатар, аймақтық және әлемдік ұшулардың орталығы болуды мақсат етіп отыр. Қаласын өзіне тән мол мүмкіндіктері TAV-тың бұл мақсатына жақын жылдары жетуіне мүмкіндік береді. Жаңа әуежайдың алғашқы жақсылықтарының бірі 18 мың жұмыс орнының ашылуы Қазақстан экономикасының дамуына айтарлықтай пайдасы болары сөзсіз. Оның үстіне Қазақстанның ЖІӨ-нің 20%-ын құрайтын Алматы сауда-саттық, экономикалық және жалпы көлемде Орталық Азияның ең алғашқы орынында көрінген қала. Алдағы 10 жылдың ішінде 14 миллион жолаушыға қызмет көрсетуді жоспарлап отырған Алматы әуежайы елдегі басқа әуежайларға жақсы жағынан үлгі боларына ешқандай да күмән жоқ.
Дереккөз
Adilet.zan.kz (2020). Стратегиялық объектіні иеліктен шығару туралы. Сілтеме: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2000000508. Қаралған уақыт: 23.06.2021.
Haber.aero (2021). Орталық Азияда басқа да әуежайларды алу мақсатымыз бар. Сілтеме: https://haber.aero/sivil-havacilik/sani-sener-orta-asyada-baska-havalimani-hedeflerimiz-var/. Қаралған уақыт: 22.06.2021.
Inbusiness.kz (2020). 200 миллион доллар Алматы әуежайының жаңа терминалын салуға жұмсалады. Сілтеме: https://inbusiness.kz/ru/last/200-mln-potratyat-na-stroitelstvo-novogo-aeroporta-almaty. Қаралған уақыт: 22.06.2021.
Kapital.kz (2021). Халықаралық Алматы әуежайының президенті ауысты. https://kapital.kz/naznacheniya/95471/smenilsya-prezident-mezhdunarodnogo-aeroporta-almaty.html. Қаралған уақыт: 22.06.2021.
Қазинформ (2020). Алматы әуежайы 415 миллион долларға сатылды. Сілтеме: https://www.inform.kz/ru/aeroport-almaty-prodali-za-415-millionov-dollarov_a3647509. Қаралған уақыт: 23.06.2021.
Liter.kz (2020). Алматы әуежайы түрік компаниясына 415 миллион долларға сатылды. https://liter.kz/aeroport-almaty-prodali-tureczkoj-kompanii-za-415-millionov-dollarov/. Қаралған уақыт: 23.06.2021.
TAV әуежайлары (2020). TAV Алматы әуежайын сатып алды. Сілтеме: http://www.tavhavalimanlari.com.tr/en-EN/press-room/press-releases/pages/tav-signs-spa-for-almaty-airport. Қаралған уақыт: 23.06.2021.
TAV әуежайлары (2020). ТАV Алматы әуежайын сатып алды. Сілтеме: http://www.tavhavalimanlari.com.tr/en-EN/press-room/press-releases/pages/tav-signs-spa-for-almaty-airport. Қаралған уақыт: 22.06.2021.
Vlast.kz (2021). TAV әуежайлары сатып алуды аяқтап, Алматы әуежайының жұмысын басқаруды өз қолдарына алды. Сілтеме: https://vlast.kz/novosti/44804-tav-airports-zaversila-vykup-i-vzala-na-seba-upravlenie-operacionnoj-deatelnostu-aeroporta-almaty.html. Қаралған уақыт: 22.06.2021.
Бұл блогта жарияланған пікірлер автордың жеке көзқарастары болып табылады, институттың көзқарасын білдірмейді.