Bolaşak uluslararası burs programı Kazakistan Cumhuriyeti’nin Kurucu Cumhurbaşkanı Elbası Nursultan Nazarbayev tarafından 5 Kasım 1993 tarihinde çıkardığı 1394 sayılı kararname ile personel ve uzmanları hazırlama eğitimi amacıyla kurulmuştur. Bu program sayesinde ülke vatandaşlarına dünyanın önde gelen üniversitelerinde tam zamanlı yüksek lisans, doktora (PhD), Tıp Bilimleri adayı, klinik ihtisas, ihtisas veya yabancı kurumlarda staj yapmaları için geniş fırsatlar sunulmaktadır (Kazakistan Cumhuriyeti E-Devlet, 2021). Nursultan Nazarbayev, Halka Sesleniş konuşması ile makalelerinin her birinde eğitimin toplum ve devlet hayatında özel rolünün olduğunu vurgulamaktadır ve buna bağlı olarak birçok devlet programları da uygulamıştır. Kurucu Cumhurbaşkanı “Geleceğe Doğru: Manevi Uyanış” adlı makalesinde devletin başarısının ve rekabet gücünün vatandaşlarının eğitimine bağlı olduğunu ifade etmiştir.
Bu kapsamda dünyanın önde gelen üniversitelerinin eğitim alanındaki gelişmelerini incelemek amacıyla ilk defa 1994 yılında Kazakistan’dan 187 öğrenci Bolaşak programı ile ABD, İngiltere, Almanya ve Fransa’ya eğitim almaya gönderilmiştir. Sonraki yıllar içerisinde Bolaşak programının kapsamı ve katılımcı sayısı genişleyerek faaliyetlerine devam etmektedir. Bolaşak programının bir diğer önemli atılımı ise Kazakistan’daki üniversitelerin yabancı üniversiteler ile arasındaki iş birliği olanaklarının güçlenmesine de yardımcı oluşudur (N.Nazarbayev, “Bağımsızlık Çağı”, s.82-83, 2017).
Günümüzde Bolaşak mezunları Cumhurbaşkanlığı dairesi dahil olmak üzere pek çok farklı kademede tüm devlet kurumlarında ve ulusal şirketlerde Kazakistan’ın çağdaş gelişimi uğruna başarıyla çalışmaktadır. Bolaşak mezunları aldığı eğitimlerini tamamlamalarının ardından Kazakistan’a dönüşlerinden sonra Nur-Sultan, Almatı ve Çimkent şehirlerinde uzmanlık alanlarına göre devlet kurumlarında 5 yıl ve diğer bölge, şehirlerde 3 yıl ya da eğitim sektöründe 2 yıl mecburi hizmet kapsamında çalışmaktadır. Program mezunlarının %99.1’i istihdam edilmektedir (Kursiv.kz, 2019).
Genel olarak, Bolaşak programıyla 1994-2020 döneminde 14.156 burs verilmiştir, bunların 785’i 1994-2004 döneminde, 13.371’i ise 2005-2020 döneminde tahsis edilmiştir. 13.371 bursun 3.379’u lisans, 7.379’u yüksek lisans, 35’i Asperantur (Genellikke Rus Eğitim Sistemindeki Lisans üstü Eğitim (Yüksek Lisans seviyesinde), 87’si klinik asistanlık, 3.662’sı doktora ve 2.125’i staj programı için bölünmüştür. Bolaşak bursu kazananların yabancı ülkelere göre dağılımı aşağıdaki şekildedir: İngiltere ve İrlanda %45.5, ABD ve Kanada %26, Avrupa ülkeleri %12.9, Asya ülkeleri %8, Rusya %7.6. Ayrıca Bolaşak programı kapsamında yurtdışında eğitim alan 11.121 uzmanın %54.8’i fen, %36.2’si teknik, %7.2’si tıp ve %1.8’i sanat dalında diploma almışlardır (Azattyq-ruhy.kz, 2021).
Bolaşak programının ülkenin gelişim süreci içerisinde stratejik öncelikleri doğrultusunda kapsamı genişletilmekte ve adaylar için öne sürülen talepleri de güçlendirilmektedir. Örneğin 2008-2010 yıllarında yurtdışındaki üniversitelerde eğitim almanın yanı sıra yurtdışı kurumlarında staj yapmak için “Staj programları” oluşturulmuştur. 2014 yılından itibaren “6+6” formatında dil eğitimi gereksinimlerinin getirilmesiyle birlikte IELTS talepleri de 3.0’den 5.0’a yükseltilmiştir. Dünyanın en iyi 100 üniversitesinde öğretim ve bilimsel personelin eğitimine yönelik yeni bir sistem olan Split PhD programı da başlatılmıştır. 2017-2018 öğretim yılından itibaren GPA sistemi not ortalaması 3.0’den 3.3’e ve IELTS seviyesi ise 5.0’den 5.5’e yükseltilmiştir. 2019-2020 öğretim yılından itibaren Bolaşak adayları için yaş sınırlaması kaldırılmıştır (Bolaşak uluslararası burs programı, 2021).
Bolaşak programına Kazakistan Cumhuriyeti Devlet sekreteri başkanlık etmekte olup kurulan komisyonu ile adaylar arasından yurtdışında eğitim almaya hak kazananlar belirlenmektedir (Egemen Kazakistan, 2019). Bu sürecin yürütülmesi adına Kazakistan Hükümeti’nin 4 Nisan 2002 № 301 tarihli kararnamesiyle Uluslararası Programlar Merkezi (UPM) Anonim Şirketi (A.Ş) kurulmuştur. UPM yurtdışına eğitime göndermek için müşteri olarak yabancı bir üniversite ve öğrenciyle üçlü bir anlaşma imzalamaktadır. Bu doğrultuda öğrencilerin gönderileceği üniversitelerin dünya sıralamasındaki yerleri sık sık güncellenmekte ve adaylara bilgi verilmektedir. UPM adaylara burs dağıtımı ile ilgilenmez, ancak bursu alan öğrencilerin ve onların üniversiteleri arasındaki idari ve düzenleme çalışmalarından sorumludur (Bolaşak uluslararası burs programı, 2021a).
2008 ve 2010 yılları arasında Bolaşak programı çerçevesinde köy gençleri, devlet memurları, bilimsel araştırma görevlileri için tercihli kategoriler ve araştırma görevlileri ile eğitimciler için yurtdışında 12 ay sürelik araştırma stajları da eklenmiştir. 2008 yılından bu yana köy gençlerine, hükümet yetkililerine, araştırma ve öğretim elemanlarına program aracılığıyla İngilizcelerini önceden geliştirip, eğitim ve staj yapma fırsatı sağlanmıştır. Öte yandan 2011 yılında lisans programı kaldırılmıştır (Kursiv.kz, 2019b).
Kazakistan Cumhuriyeti Hükümeti’nin 6 Mayıs 2020 tarihli kararıyla Bolaşak bursuyla ilgili önemli değişiklikler yapılmıştır. Adayların referans mektupları ile değerlendirilmesinin yanı sıra resmi dil ve yabancı dil bilgi düzeylerini belirleme sınavı kaldırılmıştır.
Yeni düzenlemeler doğrultusunda üç esas aşama şunlardır: kapsamlı test yazmak, bağımsız komisyon tarafından yapılan mülakat ve sonuç aşamasıdır. Komisyon sonucu, devletin yurtdışı eğitim komisyonu toplantısından sonra ilan edilir. Diğer bir değişiklik, 2020 yılından itibaren belgelerin teslimi tamamen çevrimiçi formatta gerçekleşecek olmasıdır. 2019 yılına kadar 7 kategori için: devlet memurları, eğitim ve bilim, medya, kültür ve spor, tıp, mühendislik ve teknik alanlardaki adaylara dil kursları için basitleştirilmiş bir kontenjan sunulmaktaydı. Bu değişiklikten sonra dil kursundan sadece kırsal/köy başvuru sahipleri yararlanabilmektedir. Adayların yabancı dil eğitimi kursları 2008 – 2012 yıllarında 1,5 yıla kadar, 2012-2019 yıllarında ise 1 yıla kadar sürüyordu.
Bolaşak bursu adayları Kazakistan Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı’nın belirlediği dünyanın önde gelen üniversiteler listesindeki herhangi bir üniversiteye başvurabilir. Bu noktada sadece bu listedeki üniversitelere başvurulabildiğini belirtmekte fayda vardır. 2020 yılında Bolaşak programıyla aday öğrenciler dünyanın 23 ülkesindeki 138 üniversitede eğitim görmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın 30 Nisan 2021 tarihindeki toplantısından sonra 2021’den başlayarak dünya üniversiteleri listesinin onaylanma sürecindeki eski yılda bir kuralı 3 yılda bire çıkarılmıştır. Yenilenen listeye göre 2021-2023 yıllarında Kazakistanlılar dünyanın 27 ülkesinde 207 üniversitede eğitim görecektir. Yabancı üniversiteler seçilirken “QS World University Rankings, Academic Ranking of World Universities, Times Higher Education” gibi uluslararası ilk üç akademik sıralamadan en az ikisi seçilecektir (Kazakistan Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı, 2021).
COVID-19 salgını nedeniyle 28 Ocak 2021 tarihinden itibaren Avustralya, Çin, Güney Kore ve Japonya’da öğrenim görmek isteyenler için öğrenci vizesinin verilmesi durdurulmuştur. 12 Mart 2021’de UPM’ye göre salgın nedeniyle 75 öğrenci çevrimiçi ve 610 öğrenci yurtdışında eğitim görmektedir. Programın temel şartlarından biri, önde gelen bir üniversitenin şubelerinde değil, yabancı bir üniversitenin ana binasında eğitim almış olması gerekmektedir. Son zamanlarda Kazakistan’da dünyaca ünlü üniversitelerinin şubelerinin açılması planlanmaktadır. Örneğin İngilizce eğitim veren British University of De Monfort’un (Leicester) şubesinin 2021’de Almatı’da açılması planlanmaktadır. Bu sürecin Bolaşak kontenjanının azalması veya artırılmasına hiçbir etkisi yoktur. Burs sahibi hangi ülkede, hangi uzmanlık alanında ve hangi üniversitede eğitim göreceğini kendisi seçmektedir.
Programın bazı şartlarına da göz atacak olursak, yüksek lisansını bitiren bir kişi Bolaşak programıyla yeniden doktora eğitimi alamaz. Program şartlarına göre, mezun olan öğrenci yukarıda belirtildiği gibi, belli bir süre gereğince devlet kurumlarında çalışmak zorundadır. Mezun olduktan sonra yurtdışında kalıp çalışamaz. Yurtdışında çalışabileceği tek kurum Kazakistan’ın yurtdışındaki diplomatik kurumlarıdır. Bolaşak programına kayıtlı öğrenciler gerekli şartları sağlamaları halinde başka bir ülkeye, başka bir üniversiteye yatay geçiş yapabilirler ve eğitimlerine devam edebilirler. Bu noktada temel şart, geçiş yapan üniversitenin önde gelen bir üniversite olması ve daveti temelinde öğrencinin akademik performanslarının gerekli standartları karşılaması gerekmektedir (Sputnik.kz, 2021, Kursiv.kz, 2021a). Gelişmiş ülkeler modeli üzerine kurulalı 28 yıl olan Bolaşak gibi kapsamlı eğitim burs programının pek çok gelişmekte olan ülkede bir benzerinin olmadığını ifade edebiliriz. Öğrencilerin eğitimlerine tam finansman sağlanması konusuna göre 2014 yılında ABD’de düzenlenmiş VIII Going Global uluslararası konferansında British Council ile Alman Akademik Değişim çalışmasının araştırma sonuçlarına benzer 11 programın arasında seçim sürecinin tam olarak düzenlenmesi, işgücü piyasasındaki talebe göre oluşturulmuş meslekler yönüyle üniversiteler listesi kategorisine göre Bolaşak programı en iyi burs programı olarak tanınmıştır (Eğemen Kazakistan gazetesi, 2021b).
Sonuç olarak, Bolaşak programı Kazakistan’ın geleceğine büyük olumlu değişiklikler getirebilecek bir programdır. Bağımsız Kazakistan’ın on binlerce vatandaşı gelişmiş ve önde gelen ülkelerin bilgilerini incelemekle birlikte ev sahibi toplumların en iyi uygulamalarını yakından tanıyıp, analiz yapma, karşılaştırma kavramlarını kendi çalışma alanlarında kullanarak ülkenin beşeri sermayesini zenginleşmesine ve gelişim sürecine kendi katkılarını sunmaktadır. En önemli yatırımın eğitim alanına yapılmış yatırım olması ilkesine göre bundan 28 yıl önce başlatılan program günümüzde iyi sonuçlar vermektedir. Günümüz Kazakistan’ın idarecileri arasındaki birçok bakan, vali, ulusal şirketlerin üst düzey yöneticileri Bolaşak programı mezunlarıdır. Bolaşak programı bağımsız Kazakistan toplumuna büyük bir atılım ve yenilik getirmiştir. Yurtdışında okumak isteyen gençlerin sayısı artmıştır. İngilizce öğrenme talebi çoğalmıştır. Ülkenin çeşitli alanlardaki gelişim süreçleri içerisinde Bolaşak programı mezunlarının katkılarının önümüzdeki yıllar içerisinde de devam edeceğini ifade edebiliriz.
Kaynaklar:
Azattyq-ruhy.kz (2021). Geçen Yıl Boyunca Bolashak Programının Hüküm ve Koşullarında Neler Değişti?. Alınan yer: https://azattyq-ruhy.kz/interview/21673-bolashak-bagdarlamasynyn-sharttary-men-talaptarynda-song-y-bir-zhylda-ne-ozgerdi. Erişim tarihi: 25.07.2021.
Bolaşak uluslararası burs programı (2021a). Uluslararası Programlar Merkezi (A.Ş). Hakkında. Alınan yer: https://bolashak.gov.kz/kz/kompaniya-turaly. Erişim tarihi: 20.07.2021.
Bolaşak uluslararası burs programı (2021b). Programın Geliştirilme Aşamaları. Alınan yer: https://bolashak.gov.kz/kz/badarlamany-rylu-tarihy. Erişim tarihi: 20.07.2021.
Egemen Kazakistan gazetesi (2019a). Bolaşak Kazak Gençlerine Kanat Veren Programdır. Alınan yer: https://egemen.kz/article/157405-bolashaq-%E2%80%93-qazaq-dgastaryna-qanat-bitiretin-baghdarlama. Erişim tarihi: 20.07.2021.
Egemen Kazakistan gazetesi (2021b). Beşeri Sermaye Gelişiminin En İyi Örneği. Alınan yer: https://egemen.kz/article/272841-adami-kapitaldy-damytudynh-uzdik-ulgisi. Erişim tarihi: 27.07.2021.
Kazakistan Cumhuriyeti E-Devlet (2021). Bolaşak uluslararası burs programı. Alınan yer: https://egov.kz/cms/ru/articles/obrazov_zarubew. Erişim tarihi: 20.07.2021.
Kazakistan Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı (2021). Kazakistan’da Bolaşak programı 4 yeni ülkeye genişletildi. Alınan yer: https://www.gov.kz/memleket/entities/edu/press/news/details/192434?lang=kk. Erişim tarihi: 23.07.2021.
Kursiv.kz (2021a). Bolaşak Programıyla İlgili Önemli Soruların Yanıtları. Alınan yer: https://kursiv.kz/kz/news/bilim/2021-02/bolashak-bagdarlamasy-turaly-manyzdy-suraktarga-zhauap. Erişim tarihi: 22.07.2021.
Kursiv.kz (2019b). Bolaşak Umutlar Gerçekleşti mi? Alınan yer: https://kursiv.kz/news/issledovaniya/2019-02/bolashak-artylgan-umit-aktaldy-ma. Erişim tarihi: 20.07.2021.
Nursultan, Nazarbayev (2017) Yeni Bir Eğitim Sisteminin Temeli: Alınan yer: https://elbasy.kz/sites/default/files/pagefiles/2019-07/38c124e6864be4e165f7b53504281d9e.pdf. Erişim tarihi: 23.07.2021.
Sputnik.kz (2021). 2021’de Bolaşak Programı Kapsamında Kaç Kota Ayrılacak? Alınan yer: https://sputnik.kz/society/20210317/16557589/Bolashak-kvota.html. Erişim tarihi: 23.07.2021.
Türkistan Gazeti (2021). Bolaşak Bir Bilgi ve Beceri Direğidir. Alınan yer: https://turkystan.kz/article/143467-bolashak-bilimdi-men-biliktinin-tiregi/. Erişim tarihi: 23.07.2021.
Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.