Çin Halk Cumhuriyeti, Anayasasında tüm vatandaşlarının ifade ve basın özgürlüğü haklarına sahip olduğu belirtilmesine rağmen, gerçek hayatta insanların bu özgürlüklerini sınırlamaktadır. Çin’deki tüm görsel-işitsel, yazılı ve internet iletişim araçları Çin Komünist Partisi (ÇKP) ile Çin hükümetinin sıkı kontrolü altında olarak, daha çok siyasî ve ideolojik propaganda için kullanılmaktadır. Çin’in tüm görsel-işitsel ve yazılı kitle iletişim araçları Çin Devlet Basın-Yayın-Radyo-Televizyon-Film Genel Müdürlüğü’ne (SAPPRFT) bağlıdır. SAPPRFT, eskiden Devlet Basın-Yayın Genel Müdürlüğü (GAPP) ve Devlet Radyo-Televizyon-Film Müdürlüğü (SARFT) adlarıyla faaliyet gösteren iki müdürlüğü birleştirilerek, 2013 yılında yeniden kurulmuş olup, direkt Çin Devlet Konseyi’nin yetkisi altındadır.[1] Önceden Çin Sanayi ve Enformasyon Teknolojisi Bakanlığı’nın (MIIT) kontrolü altında olan internet iletişim araçları ise, 4 Mayıs 2011 tarihinden itibaren Çin Devlet Konseyi Enformasyon Bürosu(SCIO) bünyesinde kurulan Çin Siber Yönetim Merkezi (CAC) tarafından kontrol edilmektedir.[2]
Çin verilerine göre, 2013 yılına kadar Çin’de 1,915 çeşitli gazete varken, onların 400’den fazlası parti gazeteleri (%20), yaklaşık 300’ü yerel gazeteler (%15), 700’den fazlası belirli konuları işleyen gazeteler (%40) ve 200’den fazlası yaşam hizmetleri gazeteleridir. 2013 yılı sonu itibariyle, Çin’de 153 radyo istasyonu, 166 televizyon istasyonu, 42 eğitim televizyon istasyonu ve 2,207 radyo-televizyon istasyonu (1,996’sı ise ilçe düzeyinde) dâhil olmak üzere toplam 2,568 görsel-işitsel yayın birimi faaliyet göstermektedir. Çin’in haber kuruluşlarının muhabirlik, reklam, dağıtım, yönetim, medya ve idari hizmetlerinde yaklaşık 1 milyon personel çalışmakta olup, onların 263.1 bini gazete yayıncılığında, 109.1 bini dergilerde ve 600 binden fazlası radyo-televizyon ve diğer haber medya birimlerindedir. Çin’deki merkezi medyadan 26 bin ve yerel medyadan 228 bin personele, mesleki kimlik niteliğinde olan basın kartları verilmiştir. Basın kartları olmayan 258 binden daha fazla gazetecinin, 100 binden fazlası gazetelerde, 7 binden fazlası dergilerde, 3 binden fazlası haber ajanslarında, 145 bini radyo-televizyon istasyonlarında, 400’ü haber stüdyolarında ve 700’ü başlıca merkezi haber sitelerinde görev almaktadırlar. [3]
Çin’deki tüm etkili medya kuruluşları devlete aittir. Örneğin, Xinhua Haber Ajansı, Çin’in resmi ulusal haber ajansı ve dünya çapında haber dağıtan tek medya kuruluşu özelliğine sahiptir. Çin Haber Servisi (CNS), devlete ait ikinci resmi haber ajansı olarak, özellikle Hong Kong, Makao ile Tayvan ve diğer ülkelere yönelik haber akışını gerçekleştirmektedir. Çin Merkezi Televizyonu (CCTV), Çin’in ulusal düzeyde yayın yapan tek devlet kuruluşudur. Çin Eğitim Televizyonu (ETV), ÇKP ile Çin hükümetinin televizyon yoluyla eğitim geliştirme aracıdır. Çin Devlet Radyosu (CNR), ülke çapında 9 dilde yayınlarını ulaştırabilen devlet radyosudur. Halkın Günlüğü Gazetesi (People’s Daily), ÇKP Merkez Komitesi’nin resmi yayın organıdır. Devlet denetimindeki söz konusu haber ajansı, basın, radyo ve televizyonun dışında, bölgesel ve yerel düzeyde yayın yapan devlete ait çok sayıda medya kuruluşları da vardır.
Çin’deki etkili medya kuruluşlarının devlete ait olmasının tarihsel ve siyasi nedenleri vardır. a) Tarihsel açıdan, Çin’in en etkili medya kuruluşları ÇKP ve Çin hükümeti tarafından kurulmuştur. Bazıları ise ÇHC kurulmadan önce de ÇKP liderliğindeki parti medya kuruluşları olarak kurulmuş olup, 1949 yılı Çin Halk Cumhuriyetinin kurulmasından sonra yeniden devlet medya kuruluşları olarak değiştirilmiştir. Örneğin, Xinhua Haber Ajansı, 7 Kasım 1931 tarihinde Kızıl Çin Haber Ajansı adıyla kurulmuş olup, 1937 yılında XinHua Haber Ajansı adını almış ve 1949 yıldan sonra resmi anlamda bir devlet haber ajansı olmuştur.[4] Çin Devlet Radyosu (CNR), ÇKP tarafından Xinhua Radyosu adıyla 30 Aralık 1940 tarihinde Yan’an şehrinde kurulmuş ve adı 5 Aralık 1949 tarihinde Pekin’de Çin Devlet Radyosu (CNR) olarak değişmiştir. [5] ÇKP Merkez Komitesi’nin resmi yayın organı olan Halkın Günlüğü Gazetesi (People’s Daily) 15 Mayıs 1946 tarihinde kurulmuştur. [6] b) Siyasi açıdan bakıldığında, Çin’in tek parti ÇKP yönetimine dayanan siyasi yapısı da Çin’deki medya yapısının temelini belirlemiştir.
1978 yılında başlayan Çin ekonomik reformu, Çin’deki medya kuruluşlarının yapısal gelişiminde de önemli bir rol oynamıştır. Örneğin Çin’de medya kuruluşlarının ticarileşmesüreci,1978 yılında Halkın Günlüğü Gazetesi (People’s Daily) başta olmak üzere Pekin’deki 8 medya kuruluşu devletten “kamu kurumu olarak ticarileşme deneyimine” izin vermesini istemesi ve hükümetin ona izin vermesiyle başlamıştır. [7] Çin medyasındaki ilk reklamları 1978 yılında CCTV, 1979 yılında Yangcheng Akşam Gazetesi gerçekleştirmişlerdir. [8] 1985 yılında Çin’de medya kuruluşlarının yurt çapında kitap, gazete ve dergi dağıtımını kendilerinin sağlamasına izin verilmiştir. Aslında Çin hükümetinin 1950 yılındaki belirtimine göre tüm kitap, gazete ve dergilerin dağıtımının sadece Çin Postası üzerinden gerçekleştirilmesi gerekmekteydi. [9] Ama ticarileşmenin bu döneminde Çin medya kuruluşları devlet tekelinde çalışmalarına devam etmişlerdir.
1992 yılında Çin hükümetinin sosyalist piyasa ekonomisine yönelik aldığı kararları Çin medya kuruluşlarının ticarileşme sürecini hızlandırmıştır. Ancak 1990’ların ortasında Çin’deki medya kuruluşlarında ticarileşme etkisi son derece belirgin hale gelerek “holdingleşme” süreci başlamıştır. Örneğin, 15 Ocak 1996 tarihinde Guangzhou Ribao Grubu Çin’deki ilk gazete grubu olarak hayata gelmiştir. Guangzhou Ribao Grubu’ne 17 gazete, 5dergi, 1 yayınevi ve 1 haber sitesi aittir. [10] Çin’deki ilk basın grubu olan Shanghai Century Publishing Group 24 Şubat 1999 tarihinde kurulmuştur. Bu basın grubunun bünyesinde 23 yayınevi, 10 ulusal ve 6 uluslararası medya şirketi, 75 dergi ve 7 gazete bulunmaktadır. [11] Bu süreçten sonra, parti ile hükümeti temsil eden kitle iletişim araçları kamu tüzel kişiliğine sahip olurken, başka kitle iletişim araçları ise idarî ve mali özerkliğe sahip özel bütçeli gelişme yapısına girmiştir.
1994 yılında Çin’de internet kullanımının başlatılmasıyla ülkede sosyal medyalar ortaya çıkmaya başlamıştır. Örneğin, 1999 yıl Şubat ayında Tencent QQ Çin’deki ilk sosyal medya olarak ortaya çıkmıştır. [12] Sosyal medya gelişimine paralel olarak, Çin’deki medya yapısında önemli bir aşama kaydedilmiştir. 2001 Eylül ayında Çin’de, devlete ait olmayan ilk film şirketi olan SMI Corporation açılmıştır. [13] SMI Corporation’un açılması Çin’deki devlete ait olmayan kitle iletişim araçlarında bir başlangıç olarak görülebilir.
2004 yılında Çin Ticaret Bakanlığı ve SARFT, ulusal medya kuruluşlarının ilk kez film endüstrisi, radyo ve televizyon programı gibi alanlarda yabancı sermaye yatırım şirketleri veya bancı medya şirketleri ile işbirliğine girmesine izin vermiştir. [14] Ancak, Çin film endüstrisindeki ilk Çin-yabancı sermayeli ortak yatırım şirketi olan Warner China Film HG; Çin Film Grubu, Hengdian Grubu ve Warner Bros. Pictures tarafından 14 Ekim 2004 tarihinde Pekin’de kurulmuştur. [15] Bir ay sonra, Viacom’un Nickelodeon Çocuk Kanalı ile Shanghai Medya Grubu (SMG) tarafından ortak Çocuk Programları Şirketi kurulmuştur. [14]
Dünyanın ikinci büyük ekonomisi konumunda olan Çin’in günümüze kadar özel bir basın kanunu bulunmamaktadır. İlk olarak 1979 yılı Şubat ayında Fudan Üniversitesi Gazetecilik Fakültesi’nin öğrencileri yayınladıkları “Sosyalist basını ve basın kanunu” makalesiyle Çin’de özel basın kanunun yapma çağrısında bulunmuşlardır. 1984 yılında ÇKP Merkez Komitesi ve Çin Ulusal Halk Kongresi Daimi Komitesi tarafından “ÇHC Basın Kanunu” belirleme kararı alınmıştır. Aynı yılda Basın Kanunu Hazırlama Grubu kurularak, Pekin, Shanghai, Guangzhou ve Chengdu gibi büyük şehirlerde gazetecilerle birlikle toplantılar düzenlenmiştir. Devlet Basın-Yayın Genel Müdürlüğü’nün (GAPP) öncülüğüyle 1988 yılında 3 farklı Basın Kanunu Taslağı hazırlanmıştır. Ama 1989 yılındaki Tiananmen olayından sonra basın kanunu üzerindeki çalışmalar durdurulmuştur. En son 2000 yılının Haziran ayında ÇKP Merkezi Propaganda Departmanı “ülkede basın kanununu belirlemek koşulları henüz olgunlaşmadığını” açıklamıştır. [16]
Çin’de özel bir basın kanunu olmamasına rağmen, şimdiye kadar kitle iletişim araçlarıyla ilgili çok sayıda yasal düzenlemeler ortaya çıkmıştır. İlk olarak 1950 yılında Devlet Basın-Yayın Genel Müdürlüğü (GAPP) tarafından “Ulusal Gazete ve Dergilerin Kayıt Edilmesi Hakkında Geçici Önlemler” ilan edilmiştir. [16]1966-1976 yıllar arasında Çin’deki Kültür Devrimi sürecinde kitle iletişim araçlarıyla ilgili yasal düzenlemeler çıkmamıştır. Fakat 1978 yılında başlayan Çin ekonomik reformunun Çin’in medya alanındaki yasal düzenlemeleri için önemli bir dönüm noktası olduğu söylenebilir. 1979 yılı Nisan ayında Çin Maliye Bakanlığı tarafından “Gazete Acentelerinin Bütçesini Uygulama Yönetmeliği” yayınlanmıştır. [17] Çin’deki ekonomik reform kapsamında medya kuruluşlarının ticarileşme sürecine girmeye başlaması, 1980’lerde devlet tarafından birçok yasal düzenlemelerin belirlenmesine de yol açmıştır. Örneğin, 1984 yılında “Şehir ve İlçelerde Radyo ve Televizyon İstasyonlarını Kurmaya Yönelik Geçici Önlemler”, 1985 yılında “Müstehcen Yayınları Yasaklama Yönetmeliği”, 1987 yılında “Yasadışı Yayınlara Karşı Mücadele Yönetmeliği” ve “Radyo ve Televizyon Tesislerini Koruma Yönetmeliği”, 1988 yılında “Süreli Yayın Faaliyetleri Hakkında Geçici Önlemler” ve “Gazete, Dergi, Yayınevlerinin Ücretli Hizmetler Yürütmesine Yönelik Geçici Önlemler” ilan edilmiştir. [16] [18]
1990’larda Çin Tarzı Sosyalist Piyasa Ekonomisinin uygulanması Çin’deki medya kuruluşlarının ticarileşme sürecini daha da hızlandırmıştır. Bu yüzden medya sektörünün de piyasa ekonomisine uyması için yeni yasal düzenlemeler çıkarılmalıydı. Bu doğrultuda Çin’de 1900’larda kitle iletişim araçlarına ilgili birçok önemli yasal düzenlemeler belirlenmiştir. Bu dönemin özelliği ise, belirlenen yasal düzenlemelerin daha çok geçici hükümler olarak ilan edilmesidir. Örneğin, 1990 yılında “Çin’deki Yabancı Gazeteciler ve Mukim Olan Yabancı Medya Kuruluşları Hakkında Yönetmelik”, “Kablolu Yayın Hakkında Geçici Önlemler” ve “Gazete Yönetimi Hakkında Geçici Önlemler”, 1992 yılında “Gazetelerin Şube Muhabirleri Hakkında Geçici Önlemler”, 1993 yılında “Basın-Yayın Kuruluşlarının Sahipleri ile Yönetim Kurullarının Sorumluluğu Hakkında Geçici Önlemler”, 1994 yılında “Uydu Televizyonu Verici Tesislerinin Yönetimi Hakkında Yönetmelik” ve “Görsel-İşitsel Ürünler Yönetimi Yönetmeliği”, 1995 yılında “Basın-Yayın Kuruluşlarının Müdürleri ve Baş Editörlerini Görevlendirme Şartları Hakkında Geçici Önlemler”, 1996 yılında “Film Yönetimi Yönetmeliği”, 1997 yılında “Basın-Yayın İdaresi Hakkında Yönetmelik”, “Baskı Sanayi Yönetimi Yönetmeliği” ve “Radyo ve Televizyon Yönetimi Düzenlemeleri” gibi bir dizi yasal düzenlemeler yürürlüğe girmiştir. [16]
Bundan sonra 2000’li yılların Çin’de söz konusu yasal düzenlemeler açısından daha önemli olduğu söylenebilir. Çünkü Çin’deki kitle iletişim araçlarıyla ilgili yasal düzenlemeler en çok bu dönemde çıkartılmıştır. Örneğin, 2000 yılında “Sinema Sektörüne Yabancı Sermaye Girişi Hakkında Geçici Önlemler”, 2001 yılında “Film Yönetimi Yönetmeliği” ve “Merkezi Propaganda Departmanı, GAPP ve SARFT’ın ‘Basın-Yayın, Radyo, Televizyon ve Film Sektöründe Reformu Derinleştirme Kararı’ Duyurusu”, 2002 yılında “Çin-Yabancı Sermayeli Ortak Görsel-İşitsel Ürünlerin Dağıtım Yönetimi Hakkında Düzenlemeler” ve “Görsel-İşitsel Ürünlerin Toptan ve Perakende Satış, Kiralama Yönetmeliği”, 2003 yılında “Matbuat Ürünleri Pazarı Hakkında Yönetmelik”, 2004 yılında “SARFT’ın Görsel-İşitsel Endüstriyi Geliştirmek için Teşvik Kuralları”, 2005 yılında “Dijital Film Dağıtım ve Gösterim Yönetimi Yönetmeliği (geçici)”, “Gazete Yönetimi Yönetmeliği”, “Süreli Yayın Yönetimi Yönetmeliği”, [2005]-11 sayılı “Fikir Eserlerini Denetleme Hizmetlerini Güçlendirme ve Geliştirme Yönergesi” ve [2005]-16 sayılı “Fikir Eserlerini Denetleme Hizmetlerini Güçlendirme ve Geliştirme Kuralları”, 2006 yılında “İnternet Haberleşmesinde Tüketici Hakları Yönetmeliği”, 2007 yılında “Hükümet Haberlerini Yayınlama Yönetmeliği” ve “Acil Durum Müdahale Kanunu” gibi bir dizi yasal düzenlemeler ve kanunlar belirlenmiştir. [14] [16] [17] [19]
Çin’deki internet kullanımının artması ve sosyal medya gelişimine paralel olarak, internet ortamında yapılan yayınlar hakkında yasal düzenlenmeler de ortaya çıkmıştır. Bu alandaki ilk yasal düzenleme “Internet Bilgi Hizmetleri Yönetmeliği” 20 Eylül 2000tarihinde ilan edilmiştir.[20] 2000-2016 yılları arasında Çin’de internet hakkında 60’dan fazla yasal düzenleme belirlenmiştir. En son 7 Kasım 2016 tarihinde “ÇHC İnternet Güvenliği Kanunu” yayınlanmış olup, 1 Haziran 2017 tarihinde yürürlüğe girmesi beklenmektedir. [21]
Çin’deki kitle iletişim araçlarıyla ilgili söz konusu birçok yasal düzenlemelerin belirlenmesi, ÇKP ile Pekin yönetiminin hemen hemen tüm medya alanlarını kapsayan hukuk sistemini oluşturmaya çalıştığını göstermektedir. Ama Çin’in tek parti yönetimine dayanan siyasi yapısı altında ortaya çıkan bu tür yasal düzenlemeler, daha çok kitle iletişim araçları üzerindeki devlet kontrolünün sağlanmasına zemin oluşturarak, ülkedeki ifade ve basın özgürlüğünü belli bir düzeyde kısıtlamaktadır. Özellikle son yıllarda belirlenen yasal düzenlemelerin çerçevesinde hükümetin geleneksel medya, internet ve sosyal medya üzerinde uygulanan yasaklar ve sansür uygulamaları genişlemektedir. Örneğin,2005yılında ilan edilen [2005]-11 sayılı “Fikir Eserlerini Denetleme Hizmetlerini Güçlendirme ve Geliştirme Yönergesi” ve [2005]-16 sayılı “Fikir Eserlerini Denetleme Hizmetlerini Güçlendirme ve Geliştirme Kuralları”, 2010 yılında düzeltilen “ÇHC Devler Sırlarını Koruma Kanunu”, 2016 yılında yayınlanan “Ceza Davaları İçin Elektronik Bilgi ve Verileri Toplamak, Analiz Etmek ve Yargılamak Kuralları” ve “ÇHC İnternet Güvenliği Kanunu” gibi yasal düzenlemelerin kapsamında hükümetin basın üzerindeki yasakları ve sansür uygulamalarını gerçekleştirecek bir sürü maddeleri bulunmaktadır. [22][23]
Çin hükümetinin medya üzerinde uygulanan yasakları1950’lerde başlamıştır. İlk olarak 1951yılında Wu Xun Zhuan (Wu Xun’un hayatı) filmi yasaklanmıştır. Wu Xun Zhuan filminin yasaklanması, aynı zamanda Çin hükümetinin kitle iletişim araçları üzerinde gerçekleştirdiği ilk sansürü olarak da söylenebilir. Wu Xun Zhuan filmi üzerindeki yasaklama sadece 55 yıldan sonra 2005 yılında iptal edilmiştir. [24]1960 yılında Çin’deki en etkili dergilerden bir olan Xin Guan Cha (Yeni Gözlem) dergisinin yasaklanması, Çin’in süreli yayın üzerindeki ilk yasaklaması olarak tanımlanabilir. 1980 yılında baskıya devam izni alan Xin Guan Cha dergisi 1989 yılında tekrar yasaklanmıştır.[25] Çin’deki internet sitelerinden ilk olarak 64tianwang.com sitesi 2000 yılında yasaklanmış ve kurucusu Huang Qi ise 6 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. [26]
Son yıllarda Çin’de, internet kullanımının yoğunlaşması, bilgi teknolojilerin sürekli ilerlemesi ve bundan dolayı ortaya çıkan medya gelişmeleri nedenleriyle internet haberciliğinden büyük bir endişe duyulmaktadır. Verilere göre, 2015 yılının Aralık ayına kadar Çin’deki internet kullanıcılarının sayısının 688 milyona, ülkedeki internet kullanım oranının %50,3’e ulaştığı bilinmektedir.[27] Yukarıda söylendiği gibi yasal düzenlemeler çerçevesindeki denetlemelerin yanı sıra, Çin hükümeti internet denetim ve sansürü için en gelişmiş ve etkin teknolojik imkânlarını da kullanmaya çalışmaktadır. Örneğin, Çin’in Jindun Gongcheng (Altın Kalkan Projesi) ve Fanghuo Gangcheng (Çin Güvenlik Seddi) adlarıyla bilinen siber güvenlik sistemleri internet üzerindeki sıkı denetimi ve sansürü daha da arttırmaktadır. Ayrıca 2005 yılında kurulan Siber Güvenlik Polisi’nin toplam sayısının 30.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir. [28]
Şimdiye kadar Çin’de çok sayıda gazete, dergi, kitap, film ve internet sitesi yasaklanmıştır. Tencent QQ’in 2010 yılındaki verilerine göre, 2010 yılına kadar Çin’de 440 bin internet sitesi kapatılmıştır.[29] Çin hükümeti özellikle kültür devrimi, 1989 Tiananmen meydanı olayları, Falun Gong ruhani hareketi, insan hakları savunmaları ve etnik ayrımcılık konularına ilişkin yayınları yasaklamaktadır. Nitekim başta ABD olmak üzere bazı yabancı hükümet kurumlarının siteleri, Hongkong, Makao ve Tayvan’daki bazı siyasi partilerin resmi sitelerinin yanı sıra etkili uluslararası medyalar veya onların Çince siteleri ve sosyal medya sitelerinin Çin’de izlenmesi yasaklanmıştır. Bunlardan başlıca olanları aşağıdaki tablodan görebiliriz.
Tablo 1: Çin’de yasaklanan yabancı hükümet kurumları ile siyasi partilerin siteleri (Hongkong, Makao ve Tayvan’ı içeren)
Yabancı hükümet kurumları ve siyasi partilerin adı | Onların resmi siteleri |
---|---|
ABD Kongresi Çin üzerine Yürütme Komisyonu (CECC) | cecc.gov/ |
ABD Demokrasi için Ulusal Bağış Kurumu (NED) | ned.org/ |
Tayvan’daki Amerikan Enstitüsü (AIT) | ait.org.tw/ |
Tayvan Hükümeti | president.gov.tw |
Tayvan Anakara ile İlişkiler Konseyi (MAC) | chinabiz.org.tw |
Tayvan, Çin Milliyetçi Partisi (KMT) | kmt.org.tw/ |
Tayvan, Demokratik İlerleme Partisi (DPP) | dpp.org.tw/ |
Hongkong, Demokratik Partisi (DP) | dphk.org/ |
Tablo 2: Çin’de yasaklanan uluslararası medyalar ile sosyal medya siteleri
Uluslararası medyalar veye onların Çince siteleri | Sosyal medya ağları |
---|---|
Bloomberg (bloomberg.com) | |
The New York Times | |
The Wall Street Journal (wsj.com) | |
Time (time.com) | |
CNN (edition.cnn.com) | Tumblr |
VOA (voanews.com) | |
RFA (rfa.org) | WordPress |
RFE/RL (rferl.org) | Google+ |
RFI (cn.rfi.fr) | Youtube |
DW (dw.com/zh) | Blogger |
Reuters (cn.reuters.com/) | My Yahoo! |
BBC (bbc.com) | Vimeo |
Çin’de etkili uluslararası sosyal medya ağlarının kapatılmasına paralel olarak onlara benzeri yerel sosyal ağlar da ortaya çıkmaktadır. Bunlar aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
Tablo 3: Sosyal medya ağları ve onların Çin’deki benzetilmesi
Sosyal medya sitesi | Çin’deki benzetilmesi |
---|---|
|
renren.com |
pengyou.com | |
kaixin001.com | |
qzone.qq.com | |
weibo.com | |
WeiChat | |
Youtube | youku.com |
MSN | |
wikipedia.org | baidu.com |
baike.com |
Genelde Doğu Türkistan olarak da adlandırılan Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde 1949 yılından itibaren ÇKP ve ÇHC denetimindeki kitle iletişim araçları bulunmaktadır. Bölgede bulunan tüm görsel, işitsel, yazılı, dijital ve internet kitle iletişim araçları Çin Komünist Partisi Sincan Bölge Komitesi Propaganda Departmanı tarafından kontrol edilmektedir. Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin çok dillilik özelliğini taşıyan kitle iletişim araçları, başta Çin dili olmak üzere, Uygur, Kazak, Kırgız, Moğol (Oyrat) ve Sibo dillerinde faaliyet göstermektedir.
Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde söz konusu 6 dilde yayın yapan 13 yayınevi, 199 dergi ve 136 gazete bulunmaktadır. 199 derginin 80’i Çince, 116’sı Uygur, Kazak, Kırgız, Moğol (Oyrat) ve Sibo dillerinde ve 3’ü ise yabancı dillerde yayınlanmaktadır. 136 gazetenin 83’ü Çince, 37’si Uygurca, 11’i Kazakça, 3’ü Moğolca (Oyrat), 1’i Kırgızca ve daha 1’i ise Sibo dilindedir. Söz konusu 136 gazeteden Çince 30, Uygurca 15, Kazakça 4, Moğolca (Oyrat) 3, Kırgızca 1 ve Sibo dilinde 1 tanesi dâhil olmak üzere toplam 54 tanesi ÇKP ve hükümet kurumlarına aittir. [30] Bölgedeki Kızılsu Gazetesi Çin’in ülke çapındaki tek Kırgızca gazetesidir, Cabcal Serkin gazetesi ise Çin’deki hatta dünyadaki tek Sibo dilindeki gazetedir.
Çince, Uygurca, Kazakça, Moğolca (Oyrat), Kırgızça ve Sibo dili gibi 6 dilde yayın yapan Sincan Uygur Özerk Bölgesi Halk Yayınevi, bölgedeki en etkili yayınevidir.15 Mart 1951 tarihinde kurulan Sincan Halk Yayınevi, bu zamana kadar 40 bin çeşitten faza kitap yayınlamıştır. Sincan Halk Yayınevi, 2011 yılında hükümet tarafından bölgedeki diğer 7 yayınevi ve 1 baskı şirketi ile birleştirilerek güçlendirilmiştir. Yayınevi bünyesinde 6 süreli yayın (Uygurca 4, Kazakça 2) da gerçekleştirilmektedir. Merkezi Urumçi’de olan yayınevinin bölge genelinde birçok yerel şubeleri bulunmaktadır. [31]
6 Aralık 1949 yılında kurulan Sincan Gazetesi (Xinjiang Daily) Çin hükümeti tarafından Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde ilk kurulan medya kuruluşudur. ÇKP Sincan Bölge Komitesi’nin resmi parti gazetesi konumunda olan Sincan Gazetesi Çince, Uygurca, Kazakça ve Moğolca gibi dört dilde yayınlanmaktadır. [32]
Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde bölge ve yerel düzeydeki 5 radyo istasyonu, 8 televizyon istasyonu, 82 radyo-televizyon istasyonu bulunmaktadır. 22,98 milyon nüfuslu Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde 2014 yılında radyo kapsama oranı %96.48 ve televizyon kapsama oranı %96.94 olarak gerçekleşmiştir. [33] 1955 yılında bölgedeki ilk etnik azınlıklar filmi olan Hasen ve Camila filminden sonra, şimdiye kadar Uygur, Kazak, Tacik, Kırgız dillerinde toplam 69 film üretilmiştir. [34]
1 Ekim 1970 yılında kurulan Sincan Uygur Özerk Bölgesi Televizyonu (XJTV) Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki en büyük ve en etkili medya kuruluşudur. Ülke ve bölge genelinde yayın yapan 15 kanalı olan Sincan Televizyonu’nda 4 Uygur kanalı (XJTV-2, XJTV-5, XJTV-9 ve XJTV-13) ve 2 Kazak kanalı (XJTV-2, XJTV-5) vardır. Bunun yanı sıra XJTV-13 Çocuk kanalı her gün Uygurca 3,5 saat, Kazakça 3,5 saat ve Kırgızca 1 saat program yapmaktadır. [35]
21 Aralık 1949 yılında kurulan Sincan Uygur Özerk Bölgesi Halk Radyo İstasyonu (XJBS) bölgedeki en büyük radyo istasyonu konumundadır. Çin, Uygur, Kazak, Kırgız ve Moğol dillerinde ülke ve bölge genelinde yayın yapan Sincan Uygur Özerk Bölgesi Halk Radyo İstasyonu 1 Aralık 2004 tarihi itibarıyla Çin Uluslararası Radyo İstasyonu (CRI) özel sitesi üzerinden uluslararası alanda da yayın yapmaya başlamıştır. [36]
Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde bulunan çeşitli medya kuruluşlarının yanı sıra, ÇKP ve Çin hükümeti tarafından Pekin’deki merkezi medya kuruluşlarının bünyesinde de birkaç şube medya kuruluşları da kurulmuştur. Örneğin, 10 Aralık 1956 tarihinde Pekin’de Çin Devlet Radyosu (CNR) Uygur Bölümü ve 1 Mayıs 1971 tarihinde Pekin’de Çin Devlet Radyosu (CNR) Kazak Bölümü kurulmuştur. [37] 15 Ocak 1953 tarihinde Pekin’de Çin Etnik Azınlıklar Yayınevi kurulduğunda Uygur ve Kazak Bölümleri de açılmıştır. [38] 12 Aralık 1955 tarihinde Pekin’de kurulan Çin Ulusal Tercüme Bürosunun Uygur ve Kazak Bölümleri de vardır. [39]Ayrıca 1955 yılında Pekin’de 6 dilli Milletler Dergisi (Minzu Huabao) yayına başlamıştır. [40]
Pekin’de bulunan söz konusu medya kuruluşları özellikle ÇKP ile Pekin yönetiminin Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ne yönelik politikasının propagandası için kullanılırken, bölgedeki tüm görsel, işitsel, yazılı, dijital ve internet kitle iletişim araçlarında ifade ve basın özgürlüğü de söz konusu değildir. 2013 yılında, Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde 16 dergi ve 3 gazete kapatılmış ve 9 dergi birleştirilmiştir. Kapatılan dergilerin 5’i Uygurca ve 1 tanesi Kazakça, gazetelerin ise 1 tanesi Kazakça ve 1 tanesi de Uygurcaydı.[41] Nitekim bölgede bulunan kitle iletişim araçlarının tüm yayınları önce sıkı bir sansürden geçtikten sonra halka ulaşabilmektedir. Siyasi haberlerin çoğu direkt Çinceden ithal veya tercüme edilmektedir.
ÇKP ile Pekin yönetiminin bölgede bulunan kitle iletişim araçları üzerindeki denetlemeleri internet kullanımının gelişmesiyle beraber daha artmaktadır. Verilere göre, 2013 yılına kadar bölgedeki internet kullanıcılarının toplam sayısı 10.94milyona ulaşarak, internet kullanım oranı%49 olarak gerçekleşmiştir. [42] 5 Temmuz 2009 tarihinde Urumçi’de ortaya çıkan söz konusu çatışmadan sonra bu tür yasaklarla sansürler derinleştirilmektedir.Nitekim6 Temmuz 2009 tarihinden14 Mayıs 2010 tarihine kadar tüm bölgede internet erişimi yasaklanmıştır. [43] Bölgede bulunan Uygur, Kazak, Kırgız, Hui ve Moğol internet siteleri 5. Temmuz Olayından sonra azalmıştır. Urumçi’deki uygurqa.com/Uygur sitesinin verilerine göre, günümüzde bölgede 50’den fazla Uygurca internet sitesi bulunmaktadır. [44]kz321.com/Kazak sitesinin verilerine göre, bölgede sadece 20’dan fazla Kazakça internet siteleri vardır.[45]Bölgede yabancı medya ve uluslararası sosyal medya ağlarına da ulaşmak mümkün değildir. Bölgede internet haberciliği faaliyetlerinde bulunan başlıca internet siteleri sadece hükümetin kontrolündeki resmi medya kuruluşlarına aittir. Bunlara, Sincan Uygur Özerk Bölgesi Hükümeti’nin resmi haber sitesi: http://www.ts.cn/, XJBS: http://www.xjbs.com.cn/, XJTV: http://www.xjtvs.com.cn/ ve Xinjiang Daily: http://www.xjdaily.com.cn/ örnek olarak verilebilir.
Sonuç
Sonuç olarak özetlemek gerekirse, son yıllardaki ekonomik, siyasi ve sosyal gelişmelerine rağmen, Çin Halk Cumhuriyeti, medya alanlarını sıkı kontrolü altında tutmaya devam etmektedir. Tek parti yönetimine dayanan Çin’in sosyalist devlet yapısı çerçevesinde ifade özgürlüğünün önemli bir tamamlayanı olan basın özgürlüğünden söz etmek neredeyse imkânsızdır. ÇKP ile Pekin yönetimi ülkedeki tüm görsel-işitsel, yazılı, dijital ve internet iletişim araçlarını daha çok siyasî ve ideolojik propaganda için kullanmaktadır.
Çin’deki ulusal ve yerel tüm görsel, işitsel, yazılı, dijital ve internet medya alanlarının stratejik kararları, hedefleri, yapılanmaları ve politikaları ÇKP’nin Merkezi Propaganda Departmanı ve onun eyalet büroları tarafından belirlenmektedir. Başta devlet medya kuruluşları olmak üzere Çin’deki tüm kitle iletişim araçlarından, Çin’in “sosyalist piyasa ekonomisi” ve “Çin özelliklerini taşıyan sosyalizm” için hizmet etmeleri, devletin siyasetini savunmaları ve bunların halka daha doğru düzgün şekilde anlatılmasını sağlamaları beklenmektedir.
Kaynaklar:
Note: The views expressed in this blog are the author’s own and do not necessarily reflect the Institute’s editorial policy.
Ömirbek Hanayi Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Avrasya Araştırma Enstitüsü’nde araştırmacı olarak görev yapmaktadır. 2009 yılında Çin’in Minzu Üniversitesi Kazak dili ve edebiyatı Fakültesini tamamlamıştır. 2008-2009 yılları arası Justus Liebig Giessen Üniversitesin’in Türkoloji Bölümüne değişim öğrencisi olarak katılmıştır. 2010 yılında Justus Liebig Giessen Üniversitesin’in Türkoloji Bölümüne giren Ömirbek Hanayi 2010-2012 yılları arası “Kasachisch im postsowjetischen Kasachstan” adlı proje üzerinde çalışmıştır.