Kazakistan Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği Arasında Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması

Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması; Kazakistan Cumhuriyeti’nin hem Avrupa Birliği (AB) hem de Batı dünyasıyla olan münasebetlerini sağlamlaştırmanın yanı sıra, bu ülkeler arasındaki istikrarlı siyasi ilişkilerin de oluşmasında önemli rol oynamaktadır. Söz konusu anlaşmanın imzalanmasından önce Kazakistan Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği arasında önemli ve olumlu gelişmeler yaşanmıştır. Özellikle, 1991 yılında Avrupa Birliği tarafından Kazakistan Cumhuriyeti bağımsız bir devlet olarak tanınmış; 15 Nisan 1993 tarihinde Belçika Krallığı’nda Kazakistan Cumhuriyeti’nin Büyükelçiliği açılmış; Avrupa Birliği’ne üye yedi ülke ve Avrupa Birliği Komisyonu Kazakistan’ın Almatı şehrinde büyükelçiliklerini açmıştır. 16-17 Aralık 1994 tarihinde imzalanan Avrupa Enerji Şartı (AEŞ), Kazakistan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını aldıktan sonraki ilk uluslararası anlaşması olmuştur. 23 Ocak 1995’te Kazakistan Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği arasında Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır. 5 Aralık 1995’te Geçici Ticaret Anlaşması imzalanmış ve nihayet 1 Temmuz 1999 tarihinden itibaren Kazakistan Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği arasındaki Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması yürürlüğe girmiştir.

Tüm işlemlerin tamamlanması için iki yıllık bir sürenin gerekli olması nedeniyle, 24 Mayıs 1994 tarihinde Ortaklık ve İşbirliği Anlaşmasının parafe edilmesi esnasında, Kazakistan Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği arasında “Geçici Ticari Anlaşması’nın” geçerli olacağı ve bunun için sadece Avrupa Parlamentosu ile Bakanlar Konseyi’nin onayının yeterli sayılacağı makul görülmüştür. 1992 yılı Ekim ayında Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi, eski Sovyetler Birliği ülkeleri ile Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması’nın düzenlenmesine ilişkin müzakerelerin yürütülmesi konusunda hükümler kabul etmiştir. Bu hükümlere uygun olarak 1993-1994 yılları arasında Kazakistan Cumhuriyeti ile müzakerelerin iki raundu gerçekleştirilmiştir. Geçici Ticaret Anlaşması’nın yürürlüğe girmesini sağlayan Geçici Anlaşmanın yapımı için hazırlık çalışmalarını hızlandırmak üzere 1994 yılı sonbaharında Kazakistan Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği arasında bağlantı kurularak, karşılıklı istişareler başlatılmıştır.

23 Ocak 1995 tarihinde Kazakistan Cumhuriyeti Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev ve Avrupa Birliği Komisyonu Başkanı Jacques Santer, Avrupa Birliği ve Kazakistan Cumhuriyeti arasında Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması’nı imzalamıştır. Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması’nın Avrupa Topluluğu işlerine ve Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin ulusal ve ortak yetkilerine doğrudan bağlantılı olması sebebiyle, bu anlaşmanın AB tarafından hem üç Avrupa Topluluğu (Avrupa Ekonomik Topluluğu, Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu) hem de AB’ye üye tüm ülkeler tarafından onaylanmasına gerek duyulmuştur.

Tablo-1 Kazakistan Cumhuriyeti için ORTAKLIK VE İŞBİRLİĞİ ANLAŞMASININ Avrupa Birliği’ne Üye Ülkeler Tarafından Onaylanması

Not: İbrashev Z. (2001) Kazakistan Cumhuriyeti Dış Politikasında Avrupa Birliği, s.370, Almatı.

Avrupa Birliği’ne üye ülkeler tarafından Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması’nın onaylanması süreci ancak 1999 yılında sona ermiştir. Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması, 13 Mart 1997 tarihinde Avrupa Parlamentosu’nca, 1997 yılı Mayıs ayında ise Kazakistan Parlamentosu’nca onaylandıktan sonra; 1 Temmuz 1999 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.

Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması’nın ilk geçerlilik süresi 10 yıldır. Bu anlaşma, geçerlilik süresi dolduktan sonra Kazakistan ve Avrupa Birliği tarafından yenilenmediği takdirde, otomatikman yenilenmiş sayılmaktadır. Ayrıca bu süre zarfında anlaşma hükümlerine Avrupa Birliği ve Kazakistan’daki gelişmelere uygun olarak gerekli değişiklikler ile düzenlemeler de yapılabilir. Şüphesiz, Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması, geleceğe yönelik yapılan önemli bir adım olarak, 1989 yılında AB ve SSCB arasında imzalanan Ticari ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması’nın yerini almıştır.

Mayıs 2016 itibarıyla kısmen uygulanmakta olan Kazakistan ve Avrupa Birliği arasındaki İşbirliği Anlaşması, ikili ilişkilerin genişletilmesinde yeni bir seviyeye ulaşmıştır. Avrupa Birliği, Kazakistan’ın en büyük ticari, ekonomik ve yatırım ortağı olmaya devam etmekte olup, ticaret hacminde 2017 yılının ilk yedi ayında geçen yılın aynı dönemine göre %27 oranında bir artış görülmüştür.

Anlaşmanın uluslararası alandaki hukuki belge niteliğini taşıması ve Avrupa Birliği ile Kazakistan arasındaki ilişkileri düzenleyici evrak olması, anlaşmanın önemini daha da artırmaktadır. Bu anlaşma, Kazakistan ve AB arasındaki ilişkileri karşılıklı yararlı ve eşit haklı ortaklık düzeyine kadar taşıma amacını güden hükümleri kapsamaktadır. Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması; AB ile Kazakistan arasındaki siyaset, ekonomi ve sivil ilişkiler alanlarındaki işbirliğinin güçlendirilmesinde, ayrıca piyasa ekonomisine geçişinde Kazakistan’a her türlü desteğin sunulmasında ve AB’ye üye ülkeler ile sıkı ilişkilerin kurulmasında katkı sağlayacaktır.

Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması, uluslararası toplum tarafından kabul edilen insan hakları ve demokrasi normlarını içermektedir. Bu anlaşma, Avrupa Birliği ve Kazakistan Cumhuriyeti arasındaki ilişkileri geliştirmenin temellerini oluşturmakla birlikte, demokratik süreçte Kazakistan’a yardım etmek için büyük olanak sağlayacaktır. Ayrıca,  Kazakistan’ın yasal ve hukuki altyapısını Avrupa’nın hukuksal standartlarına uygun bir hale getirmeyi, ticaret ve yatırımı geliştirmeyi hedeflemektedir. Genel olarak, Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması, Avrupa Birliği ve Kazakistan arasındaki ilişkileri geliştirmenin başlangıç siyasi ​​noktası şeklinde algılanmaktadır.

Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması’nda siyasi işbirliğinin canlandırılması; ticaret, yatırım ve işletmecilik alanlarının geliştirilmesi; işletmelerin kuruluşu ve faaliyetleri; sınır geçitlerindeki hizmetlerin iyileştirilmesi; ödeme sistemi ile entelektüel sermayenin geliştirilmesi; sınai, ticari ve telif haklarının korunması, mevzuat alanındaki işbirliği, kültürel, sosyal, finansal ve ekonomik işbirliğinin pekiştirilmesi gibi önemli konulara da değinilmektedir.

Aşağıda yazılanlar Kazakistan Cumhuriyeti ve AB arasındaki Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması’nın temel hükümleridir: AB Komisyonu, Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması hükümlerinin Kazakistan tarafından yerine getiriliş seyrini dikkatlice takip etmektedir. Avrupa Birliği, istediği zaman anlaşma ile ilgili bazı açıklamaları alabilmek için Kazakistan Hükümetiyle görüşme yapabilir ve bu konuda danışabilir. Kazakistan Cumhuriyeti de, Avrupa Birliği’nin Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması’ndaki yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini izlemektedir. AB ve Kazakistan Cumhuriyeti arasındaki ihtilâflar uzlaşma yoluyla çözümlenir.

Kazakistan Cumhuriyeti ve AB arasındaki Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması, Kazakistan Cumhuriyeti ile AB ilişkilerinin temel yönlerini belirleyen ve insan hakları ile demokratik ilkelere dayalı işbirliği meselesini tanımlayan kapsamlı bir belgedir. Şu anda Kazakistan, demokrasisinin geliştirilmesi ve insan haklarının korunması alanında Avrupa ile girişimlerini devam ettirmektedir. Dünyada her ne kadar önemli küresel süreçler yaşansa da Avrupa, dünya gelişim merkezlerinden biri olma niteliğini koruyacaktır. Bu nedenle Kazakistan Cumhuriyeti, öncelikle bakanlıklar düzeyinde Avrupa ile ortaklık münasebetlerini canlandırmalı ve Avrupa’yla işbirliği sürecinin tüm olumlu yönlerinden yararlanmalıdır.

Kazakistan’ın AB ile ortaklık ilişkileri oluşturmasının temel amacı; Batı Avrupa ülkeleri ile siyasi ve ekonomik işbirliğini geliştirmek, Kazakistan’ın Avrupa Ekonomik Topluluğu’na entegrasyonunu sağlamak ve Avrupa topluluğu ile eşit şartlarda ortaklık kurmaktır. AB’nin bu ilişkilerden beklentileri; Avrupalı mal ve sermayenin Kazakistan pazarına rahat girişinin sağlanması, ikili ticarette elverişli çalışma rejiminin uygulanması ve doğrudan yatırımların serbest dolaşımıdır.

Kazakistan halkı, Avrupa ile işbirliği süreci hakkında yeterli bilgiye sahip değildir. Dolayısıyla Orta Asya ülkelerinin liderleri, Avrupa örneğini dikkate alarak Orta Asya bölgesinde bütünleşme sürecini başlatmak istiyorlarsa, bölge halklarının Avrupa ile işbirliği hakkında yeterli bilgi edinmelerini teşvik etmelidir. Bu amaçla, Orta Asya’da bilimsel araştırmaları yürüten ve Orta Asya ile Avrupa’yı birbirine yakınlaştıracak olan bir Avrupa Birliği Enstitüsü’nün açılması yararlı olabilir.

Kaynaklar:

Abıkayev N.(2000) ‘’Kazakistan – Avrupa Birliği: Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması’’, Kazahstanskaya Pravda, № 158-159, 24 Haziran 2000. Alınan adres: http://panoramakz.com/archiv/2000/24.htm, erişim tarihi: 25.09.2017.

Bayzakova K.İ.(2003) ‘’Avrupa Birliği Komisyonu Temsilciliğinin Orta Asya Faaliyeti’’ Avrupa Birliği ve Orta Asya, Almatı. Alınan adres: http://allrefs.net/c9/1m028/, erişim tarihi: 27.09.2017.

İbrashev Z.(2001) ‘’Kazakistan Cumhuriyeti Dış Politikasında Avrupa Birliği’’, s.370, Almatı, erişim tarihi:  25.09.2017.

Tengrinews.kz (1997). 26 Mayıs 1997 tarihli Kazakistan Cumhuriyeti Kanunu: ‘’Kazakistan Cumhuriyeti ile Avrupa Birliği arasındaki ortaklık ve işbirliği anlaşmasının onaylanması’’, № 113. Alınan adres: https://tengrinews.kz/zakon/parlament_respubliki_kazahstan/mejdunapodnyi…, erişim tarihi: 23.09.2017.

Temirjanov S.D. (2008). ‘’Kazakistan Cumhuriyetinin Sosyal ve Ekonomik Gelişimi: Güncel Durumu ve Yeni Trendlerin İncelenmesi’’. Alınan adres: https://mirznanii.com/a/252368/sotsialno-ekonomicheskoe-razvitie-respubl…, erişim tarihi: 01.10.2017.

Nosov M.Y. (2006). Avrupa Birliği ve Orta Asya, № 4. Alınan adres: http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:79thE4ykVG8J:www.sov-europe.ru/soveur/2006-4/Nosov.doc+&cd=1&hl=ru&ct=clnk&gl=kz, erişim tarihi: 01.10.2017.

Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.