Kazakistan’da Emek Piyasası: Yabancı İş Gücü Dinamikleri ve Politikalar

Küreselleşme süreci, yeni eğilimlerin ortaya çıkmasına neden olurken uluslararası emek gücü göçünün de hızlı bir şekilde genişlemesine olanak sağlamaktadır. Uluslararası göç akınlarını genel çerçevede zorunlu veya gönüllü olarak ikiye ayırabilmekteyiz. Zorunlu göç içinde genelde güvenlik nedenleri yer alırken gönüllü göç sürecinde ise ekonomik sebepler ve yurtdışında daha iyi imkanlarda iş bulma nedenleri ön plana çıkmaktadır. Daha detaylı bir şekilde iş gücü göçlerinin nedenlerine bakacak olursak hem kendi anavatanları hem de varış noktası olarak kabul edilen ev sahibi ülkedeki çeşitli ekonomik gerekçeler, demografik yapı ve emek piyasasındaki farklı eğilimler işçi göçünü önemli ölçüde etkilemektedir [Kaliyeva, 2017]. Göç sürecinde her ne kadar göç kararı bireysel olarak alınıyor olsada makro ölçekte yaşadıkları ülkede ve ev sahibi ülkede farklı sorunlara neden olabilmektedir. Örneğin göç veren ülkede bir veya birden fazla bölgeden yaşanan yoğun göçler yerel düzeyde iş gücü yetersizliğine ya da ev sahibi ülkede işsizlik oranlarının artmasına sebebiyet verebilir [Sızdıkbekov, 2020].

Orta Asya ülkeleri özelinde emek göçü eğilimlerine baktığımızda ana güzergah ülkeleri arasında Rusya ve Kazakistan’ın olduğunu görebilmekteyiz. Bu konuda son yıllarda bu göç süreci içerisinde Kazakistan’a olan ilginin de artmakta olduğunu ifade edebiliriz. Kazakistan’ın gelişen ekonomik yapısı, göç alan gelişmekte olan ekonomiler ile benzerlikler göstermeye başladığından hem vasıfsız işçi hem de nitelikli uzmanlara daha fazla ihtiyaç duymaktadır. Bu konuda yerel iş gücünün, ağır ve zor işlerin görülmesinde isteksiz olması ile başta teknoloji sektörü olmak üzere yerel nitelikli uzmanların yetersizliği yabancı göçmen işçi alımını artıran ana etkenlerdir.

Kazakistan Cumhuriyeti Çalışma ve Sosyal Koruma Bakanlığı’nın 1 Ocak 2022 tarihli resmi açıklamasına göre, Kazakistan’da yerel yürütme organlarının izniyle 14.932 yabancı çalışmaktadır. Çeşitli kategorilere ayrılan çalışma izinleri şu şekildedir: birinci kategoride – 635 izin (yöneticiler ve yardımcıları); ikinci kategoride – 3.206 izin (birim başkanları); üçüncü kategoride (uzmanlar) – 7.827 ve dördüncü kategoride (nitelikli işçiler) olmak üzere 745 kişiye yabancı iş gücü istihdamı izni verilmiştir. Ayrıca 408 kişi mevsimlik işlerde, 2.057 yabancı işçi ise kurumsal vardiyalarda çalışmaktadır. Halihazırda Kazakistan’da yabancı istihdam eden 1.779 işveren bulunmaktadır [Kazakistan Tarım Ticareti, 2022]. Buna ek olarak yabancı işçiler için ayrılan kotanın 2022 için düşürüldüğü de görülmektedir. 2021 yılında 28.352 olan kota, 2022 yılında 4.792 kişi azaltılarak 23.560’a indirilmiştir [Kazakistan Cumhuriyeti Çalışma ve Sosyal Koruma Bakanlığı, 2022]. Bu rakama Avrasya Ekonomik Birliği’nden gelenler dahil edilmemektedir [Asav, 2021].

Tablo 1. Kazakistan’da yabancı çalıştırma kotaları

Yukarıdaki tablodan da görülebileceği üzere 2022 kotasında azalışın önemli ölçüde üçüncü ve altındaki kategorilerde yaşandığı görülmektedir. Bu karardan yerel iş gücü içerisinde vasıfsız ve orta düzeyde nitelikli yabancı işçilerin sayısının azaltılarak yerel iş gücünü korumaya yönelik bir atılım gerçekleştirilmeye çalışıldığı anlaşılmaktadır. Lakin bu rakamlar Kazakistan’daki tüm yabancı işçileri yansıtmamaktadır. Çünkü her ne kadar net rakamları bilmesek de yaklaşık 500.000’ine yakın kaçak göçmen işçinin Kazakistan’da bulunduğu ifade edilmektedir [Asav, 2021]. Bunların büyük çoğunluğunu komşu ülke vatandaşları oluştururken ilk sırada yaklaşık 360.000 kişi ile Özbekistan gelirken onu 35.000 kişi ile Kırgızistan takip etmektedir [Najibullah, 2021]. Bu nedenle bu tür uygulamaların sadece kota uygulaması içerisinde kalmayarak geniş kapsamlı bir şekilde yürütülmesi ve hatta çalışma izni olmadan çalışanlara yönelik çalışmalar yürütülerek bu durumun kontrol altına alınarak azaltılması bu konuda istenilen sonuçlara gerçek anlamda ulaşılmasına olanak sağlayacaktır.

COVID-19 salgınının son iki yılını dikkate aldığımızda aşılanma oranlarındaki artışa paralel olarak normalleşme sürecinin başlaması, küresel çapta ekonominin canlanmasına neden olmaktadır. Ekonomik canlanma ve bahar mevsimi emek piyasasının yeniden hareketleneceğine işaret etmektedir. Bu doğrultuda uluslararası işçi göçlerinin düzenlenmesi çalışmaları içerisinde yabancı işçilerin emek piyasasına etkileri, yasadışı işçi göçü ile mücadele ve yabancı işçilere çalışma izni verilmesi, izinlerin uzatılması ve iptali konusunda Kazakistan Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Göç Hizmetleri Komitesi’nin elektronik bilgi sisteminin oluşturulması ve uygulamaya konulması gerekmektedir.

Öte yandan yüksek düzeyde nitelikli uzmanlar için Kazakistan’ın emek piyasasının ve çalışma koşullarının cazip hale getirilmesi adına ilave adımların atılması da önem arz eden konular arasında yer almaktadır. Bu nedenle yurt dışından yüksek nitelikli uzman istihdam etme mekanizmasının geliştirilmesi konusu Kazakistan’daki emek piyasası için en önemli konulardan biridir. Bu bağlamda, ekonominin ve ulusal iş gücü piyasasının gelişme beklentilerini dikkate alarak yabancı iş gücü talebine yönelik çalışmalar ve mekanizmaların geliştirilmesi gerekmektedir. Bu sorun, kısa ve uzun vadeli emek göçünün düzenlenmesine yönelik farklı yaklaşımların kullanılması, talep edilen uzmanların seçilmesi ve gerekli çalışmaları uygulamak için ilgili mekanizmaların kullanılmasıyla çözülecektir. Dahası, çeşitli göç programlarının etkinliğini analiz etmek, tahmin etmek, belirlemek ve değerlendirmek için iş gücü piyasasının düzenli olarak izlenmesi, bu alandaki kamu politikasının geliştirilmesi için itici bir güç olacaktır.

Yabancı iş gücü denildiğinde pek fazla konu edilmeyen hususlardan birisi de yabancı işçilerin haklarının çiğnenmesinden insan kaçakçılığına uzanan konulardır. Bu alanda yaşanan hadiseler özellikle yabancı işçilerin çalışmakta oldukları ülkenin kanunlarını ve kendi haklarını yeterince bilmemelerinden kaynaklanmaktadır. Kazakistan’da 2019 yılında 182 insan ticareti ile ilgili ceza davası açılırken, bu sayı 2020’de 111, 2022’de ise 120’ye ulaşmıştır [Konırova, 2021]. Bunlara ek olarak çeşitli nedenlerden ötürü de işçi ve işveren arasında yaşanan anlaşmazlıklara dayalı bazı hukuki süreçlere de rastlanmaktadır.

Yabancı işçilerin genelde emek piyasası özelde ise çalıştıkları firmalar ve sektörler üzerindeki sosyal etkilerini incelediğimizde, her ne kadar yerel iş gücü içerisinde sayısal olarak oldukça az olmalarına ve herhangi bir büyük çaplı işsizlik veya gelir kaybına neden olmamalarına rağmen yerel ve yabancı işçiler arasındaki maaş ücretlerindeki farklılıklar, çeşitli huzursuzluklara neden olabilmektedir. Bunların örneklerini geçmişte Atyrau eyaletinin Tengiz bölgesinde, Nur-Sultan şehrindeki Abu Dhabi Plaza alışveriş merkezinin inşaatı sırasında ve diğer irili ufaklı bir kısım olaylarda görebilmekteyiz. İddialara göre bu huzursuzlukların ana nedenleri arasında benzer işleri icra etmelerine karşın yerli işçiler ile yabancılar arasındaki maaş ücretlerindeki farklılıklar gelmektedir [Toyken, 2019; Sputnik. kz, 2019].

Bu nedenle emek piyasası ile ilgili düzenlemeler yapılırken kota sayısı üzerindeki düzenlemelere ek olarak çalışma izni olmadan çalışan yabancıların durumlarının kontrolü konusu gündeme getirilmelidir. Yani Kazakistan’da rağbet gören sektörlere nitelikli uzmanların ve yabancı girişimcilerin ilgisini çekebilmek adına yatırımcılar için uygun koşulların yaratılması ve teşvik edilmesi, yabancı işçilerin haklarının korunması ve diğer ilgili konuların kapsamlı bir şekilde ele alınması gerekmektedir.

Sonuç olarak, ilgili sektörlere nitelikli uzmanların çekilmesi amacıyla atılacak adımlarda, onlara tanınan çeşitli ayrıcalıkların özenle seçilerek yerli ve yabancı çalışanlar arasında herhangi bir huzursuzluğa mahal verilmemesi gerekmektedir. Genel anlamda Kazakistan’ın emek piyasasına yabancı işçilerin getirilerinin kapsamlı bir şekilde incelenerek gerekli politikaların bu yönde yürütülmesi, mevcut bazı sorunların çözülmesine ve genel ölçekte yabancı işçilerin ilgili sektörlerin gelişimine vermekte oldukları katkılarının artmasına imkan sağlayacaktır.

Kaynaklar

1. Asav, D. (2021). Ülkemizde Kaç Göçmen?. Alınan yer: https://aikyn.kz/159081/elimizde-kansha-migrant-zhur/. Erişim tarihi: 12.05.2022.
2. Kaliyeva, S., Meldehanova, М. (2017). Kazakistan Cumhuriyeti’nde Emek Göçünün Özellikleri. Toplum ve Ekonomi. – № 9. –  ss. 150-171.
3. Kazakistan Tarım Ticareti (2022). Kazakistan Cumhuriyeti’nde 2022 Yılında Yabancı İş Gücünü İşe Almak İçin Ayrılan Kontenjan 28.300 Kişiye İndirilecek. Alınan yer:  https://agbz.kz/kvota-na-privlechenie-inostrannyh-rabotnikov-v-rk-umenshitsya-v-2022-godu-do-28-3-tysyachi-chelovek/. Erişim tarihi: 28.04.2022.
4. Kazakistan Cumhuriyeti Çalışma ve Sosyal Koruma Bakanlığı (2022). Yabancı İş Gücünü İşe Alma. Alınan yer: https://www.gov.kz/memleket/entities/enbek/press/article/details/79949?directionId=1771&lang=ru. Erişim tarihi: 27.04.2022.
5. Konırova, K. (2021). Yabancı İş Gücünün Emek Köleliğinden Kurtulmalarına Yardımcı Olmak İçin Kazakistan’da Bir Pilot Proje Uyguluyor: Birleşmiş Milletler. Alınan yer:  https://inbusiness.kz/ru/last/v-kazahstane-realizuetsya-pilotnyj-proekt-pomogayushij-migrantam-vyrvatsya-iz-trudovogo-rabstva-oon. Erişim tarihi: 30.04.2022.
6. Najibullah, F. (2021). Orta Asyalı Göçmen İşçiler Düşük Ücrete Rağmen Rusya yerine Kazakistan’ı Seçiyor. Alınan yer: https://www.rferl.org/a/kazakhstan-central-asia-workers/31288542.html. Erişim tarihi: 12.05.2022.
7. Sızdıkbekov, E.S. (2020). Kazakistan Cumhuriyeti’nde Yabancı Emek Göçünün Ana Faktörleri ve Eğilimleri. Rus İşbirliği Üniversitesi Bülteni. – № 1 (39). – ss. 87-92.

1. Sputnik.kz (2019). Sıcak ve Telefon: Abu Dhabi Plaza’da Yabancılarla Çatışma. Alınan yer: https://ru.sputnik.kz/20190720/konflikt-rabochie-abu-dabi-plaza-11006182.html. Erişim tarihi: 29.04.2022.
2. Toyken, S. (2019). Tengiz İşyerindeki Çatışma ve Olası Nedenleri. Alınan yer:  https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan-aterau-tengiz-vozmozhnye-prichiny/30036348.html. Erişim tarihi: 27.04.2022.

Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.