Ковид-19 эпидемиясының салдарынан әлем жаңа шындыққа бетпе-бет келді. Ковид-19-ға қарсы қабылданған шаралардың әлеуметтік өмірге әсері өмір салтының барлық жаңа нормаларын бұзды (Kommersant.ru, 2021).
Қырғыз Республикасының 2020 жылындағы әлеуметтік-экономикалық даму нәтижелерін және 2021-2023 жылдарға арналған даму болжамдарын қарастыратын болсақ, 2020 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуының нәтижелері теріс үрдіс көрсетті деп айтуға болады. Қырғызстан cтатистика комитетінің соңғы мәліметтері бойынша сыртқы сауда айналымының көрсеткіштері күрт төмендеді. 2020 жылғы айналым 2019 жылмен салыстырғанда 19%-ға төмендеді және 5,6 млрд АҚШ доллар құрады, экспорттың қысқаруы 1,9 млрд АҚШ доллары немесе 1,1%-ді, ал импорт-3,6 млрд АҚШ доллар немесе 26,2%-ды құрады. Сондай-ақ шетелден ақша аударымдарының қысқаруы орын алды. Қырғызстанның Орталық Банкінің мәліметтері бойынша, 2020 жылы 2019 жылмен салыстырғанда 2,3 миллиард АҚШ долларға жалпы төмендеу тіркелді. Елдің жалпы ішкі өнімінің (ЖІӨ) 8%-ға төмендеуі соңғы 25 жылда алғаш рет тіркелді (Rus.azattyk, 2020).
Қырғызт Республикасының үкіметі тарапынан кәсіпкерлерге арналып қабылдаған экономикалық шаралар, сөзсіз, экономиканың одан да көп нашарлауына жол бермеді. Екінші жағынан, Ковид-19 вирусының таралуын болдырмау үшін қабылданған шаралар әлеуметтік өмірдің тоқырауына, 2020 жылғы сәуірден бастап ел экономикасының құрлырауына себеп болды. 2020 жылғы тамыздан бастап карантиндік шектеулерді біртіндеп алып тастауға байланысты экономикада жандану байқалды. Сондай-ақ, Ковид-19 эпидемиясымен қатар, 2020 жылдың қазан айының басталған әлеуметтік және саяси оқиғалар да бұл жағымсыз үдерістің үстеме ықпал етті.
Қырғызстанның Ұлттық статистика комитетінің бағалауы бойынша, 2020 жылы ЖІӨ көлемі 598,3 млрд. қырғыз сомын (7,52 млрд. АҚШ доллары) құрды. ЖІӨ дефляторы 105,8% болды (Stat.kg, 2021). 2020 жылы ел экономикасының секторларындағы көрсеткіштер келесідей тіркелді: агроөнеркәсіптік кешендегі өндіріс көлемі 1,1%-ға өсті, ал индустриялық сектордағы өсу қарқыны 7,5%-ды құрады және құрылыс секторы 10,0%-ға төмендеді. Экономикадағы үрдістердің нәтижесінде тауар өндіретін секторлардың үлесі 2,8%-ден 43,0%-ға дейін өсті. Қызмет көрсету секторларының үлесі 0,3%-ға төмендеп, 46,2%-ды құрады. Тұтыну бағаларының индексі инфляция деңгейі 109,7%-ды құрады. Орташа жылдық инфляция 6,3%-ды құрады (Mineconom.gov.kg, 2020).
2021 жылында сыртқы және ішкі факторлар ұлттық экономиканың дамуына әсер етуді жалғастырады деп айтуға болады. Қырғыз Республикасының Ұлттық банкі 2017 жылғы 13 желтоқсанда бекіткен орта мерзімді ақша-кредит саясатының негізгі бағыттары шеңберінде ақша-кредит саясатын жүзеге асыруда. Ұлттық банк баға тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталған ақша-кредит және кредит саясатын қадағалауды жалғастырады, бұл елдегі макроэкономикалық тұрақтылыққа ықпал етеді (Nbkr.kg, 2021).
2021 жылы ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған өндіріс, модернизациялау мен технологиялық қайта құру және қаржылық саясаттың ынталандырушы рөлі жалғасады (Cbd.minjust.gov.kg, 2019).
2022-2023 жылдардағы макроэкономикалық бағалауларға қатысты экономикалық өсудің оң тенденцияларын жалғастыру экономикалық саясаттың негізгі міндеттерінің қатарына кіреді. 2022-2023 жылдарға арналған макроэкономикалық көрсеткіштердің болжамдарын жасау Қырғыз Республикасы Үкіметі қызметінің бағдарламасында көрсетілген шаралар мен инвестициялық жобаларды кешенді, табысты және уақтылы іске асыруға және олардың ел экономикасына жемісті үлес қосуына негізделген. Экономикалық қайта құрулар ІЖӨ-нің жылына кемінде 3% өсуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді деп болжануда (Eurasiancommission.org, 2019).
Жалпы, 2022-2023 жылдарда экономиканың арлық салаларында оң өсу қарқыны күтілуде. Ауылшаруашылығындағы өнімнің тиімділігін арттыру және мал шаруашылығының тиімділігін арттыру шараларына байланысты ауылшаруашылық саласының орташа 3,2% өсетіні болжануда.
2022-2023 жылдары өнеркәсіп өндірісінің жылдық өсу қарқыны 98,8% болатыны болжануда (Mineconom.gov.kg, 2020). Өнеркәсіп өндірісінің өсуі жұмыс істеп тұрған өнеркәсіп кәсіпорындарының тұрақты жұмысы, инертті өндірісті жаңарту, Талдыбұлақ Левобережный, Бозымшақ, Иштамберді, қара-свай, Серуй, Чарат кен орындарында өндіріс көлемін ұлғайту есебінен қамтамасыз етіледі деп күтілуде.
2022-2023 жылдары сыртқы сауда айналымы жылдық орташа 4,6%- ға өседі және 2023 жылы 7,150 млрд АҚШ долларына жетеді деп болжануда. 2022-2023 жылдары тауарлар экспорты көлемінің номиналды өсу қарқыны 0,7%-ды, ал импорт 6,4%-ды құрайды деп күтілуде. Бұрынғыдай экспорттың негізгі бөлігі Алтын болады, бұл экспорт құрылымының шамамен 30%-ын құрайды (Mineconom.gov.kg, 2019). Алтын экспортының төмендеуі негізгі кен орны болып табылатын Кумтора кен орнында алтын өндірісінің төмендеуіне байланысты. 2022-2023 жылдарға арналған әлеуметтік даму саясаты мемлекеттің өзінің барлық кепілдік берілген әлеуметтік міндеттемелерін орындауына, халықтың өмір сүру деңгейін арттыруға және мемлекеттің мүмкіндіктерін ескере отырып, азаматтардың әлеуметтік осал санаттарының мәртебесін жақсартуға бағытталатын болады.
2021-2023 жылдарда Қырғыз Республикасының экономикалық саясаты мен үкіметтің бағдарламаларында баяндалған шараларды тиімді орындау экономикалық өсудің оң серпінін қолдауға және елдің ЖІӨ-ні құрайтын экономиканың барлық секторлары қолдайтын ел ішіндегі макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Орта мерзімді перспективада 2021-2023 жылдары экономикалық өсу жылдық орташа 4,1%-ды құрайды деп болжануда (Rus.azattyk.org, 2021).
Орта мерзімді макроэкономикалық көрсеткіштер бойынша инвестициялық жобаларды іске асыру, елдің мемлекеттік активтерін тиімді басқару, экономиканың барлық секторларын жандандыру үшін мемлекеттік реттеу жүйесін реформалау есебінен қол жеткізілетін болады. Саяси тұрақтылықты сақтау, экономика секторларына болжамды құйылуы, сондай-ақ, экономикаға әсер ететін сыртқы және ішкі күйзелістерді барынша азайту жөнінде шаралар қабылдау орта мерзімді перспективада болжамды нысаналы көрсеткіштерге қол жеткізу үшін маңызды шарттар болып табылады.
Қырғызстан экономикасындағы нақты жағдайды ескере отырып, 2022-2023 жылдарға болжанатын макроэкономикалық көрсеткіштер 2021 жылы елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының күтілетін көрсеткіштерін арттыруға бағытталған жаңа факторлардың пайда болуымен түзетілетіні анық.
Сілтеме:
Cbd.minjust.gov.kg (2020). Қырғыз Республикасы Жоғарғы кеңесінің қаулысы. Сілтеме: http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/87563?cl=ru-ru. Қаралған уақыты: 22.04.2021.
Cbd.minjust.gov.kg (2019). Қырғыз Республикасы Орталық Банкінің Қаулысы. Сілтеме: http://cbd.minjust.gov.kg/act/preview/ru-ru/13488/10?mode=tekst. Қаралған уақыты: 23.04.2021.
Eurasiancommission.org (2019). Қырғыз Республикасының 2019-2021 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық дамуы. Сілтеме: http://www.eurasiancommission.org/ru/act/prom_i_agroprom/dep_agroprom/Pages/production-of-sensitive-agricultural-products-in-Kyrgyzstan.aspx. Қаралған уақыты: 24.04.2021.
Kommersant.ru (2021). Дүниежүзілік Банк: 150 жылы 2021 миллион адам кедей. Сілтеме: https://www.kommersant.ru/doc/4520009. Қаралған уақыты: 20.04.2021.
Mineconom.gov.kg (2020). Республиканың әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштері. Сілтеме: http://mineconom.gov.kg/froala/uploads/file/4afc826d7d04b0c016ae2eb88a2aacf9a7af5afb.pdf. Қаралған уақыты: 22.04.2021.
Mineconom.gov.kg (2020). Қырғыз Республикасының 2021-2023 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық дамуы. Сілтеме: http://mineconom.gov.kg/froala/uploads/file/ea85e967cb291184330fd5cfd6f8dd27d4aaf343.pdf. Қаралған уақыты: 24.04.2021.
Mineconom.gov.kg (2019). Қырғыз Республикасының 2020-2022 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық дамуы. Сілтеме: http://mineconom.gov.kg/froala/uploads/file/cb584201b1cb35916e65194e3e6fa24ffbceb584.pdf. Қаралған уақыты: 24.04.2021.
News.un.org (2020). Адам және пандемия: 2020 жылғы сабақтар. Сілтеме: https://news.un.org/ru/story/2020/12/1393202. Қаралған уақыты: 20.04.2021.
Nbkr.kg (2021). Қырғыз Республикасы Ұлттық Банкінің деректері. Сілтеме: https://www.nbkr.kg/DOC/29122017/000000000048987.pdf. Қаралған уақыты: 23.04.2021.
Rus.azattyk.org (2020). Қырғызстан Экономикасы ең нашар жылды бастан өткерді. Сілтеме: https://rus.azattyk.org/a/31007031.html. Қаралған уақыты: 21.04.2021.
Rus.azattyk.org (2021). Қырғызстан экономикасы қысқаруда. Сілтеме: https://rus.azattyk.org/a/31207416.html. Қаралған уақыты: 25.04.2021.
Stat.kg (2021). 2020 жылғы жалпы ішкі өнім. Сілтеме: http://www.stat.kg/ru/news/valovoj-vnutrennij-produkt-v-yanvare-dekabre-2020-goda. Қаралған уақыты: 21.04.2021.
Бұл блогта жарияланған пікірлер автордың жеке көзқарастары болып табылады, институттың көзқарасын білдірмейді.