COVID-19 salgını nedeniyle dünya kendini yeni bir gerçekliğin içinde bulmuştur. Kuşkusuz COVID-19 salgını, alınan tedbirler nedeniyle sosyal hayat üzerindeki etkisi, tüm yaşam biçimimizi değiştirerek yeni normalleri hayatımıza dayatmıştır (Kommersant.ru, 2021).
Kırgızistan Cumhuriyeti’nin 2020 yılındaki sosyo-ekonomik kalkınma sonuçlarını ve 2021-2023 yıllarındaki kalkınma tahminlerini ele aldığımızda, 2020 yılı sosyal ve ekonomik kalkınma sonuçların genel olarak olumsuz bir eğilim gösterdiğini söylemek mümkündür. Kırgızistan Cumhuriyeti İstatistik Komitesi’nin son verilerine göre, dış ticaret cirosu göstergeleri keskin bir şekilde düşmüştür. 2020 yılı cirosu 2019 yılına nazaran 19% düşerek 5,6 milyar doları oluşturmuştur. İhracattaki azalma 1,9 milyar dolar veya 1,1%, ithalatta ise 3,6 milyar dolar veya 26,2 % olmuştur. Yurtdışından gelen para transferlerinde de bir azalma yaşanmıştır. Kırgızistan Merkez Bankası’nın verilerine göre 2019 yılına nazaran 2020 yılında toplam 2,3 milyar dolarlık azalış kaydedilmiştir. Ülkenin Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’sındaki (GSYİH) %8 bir düşüş son 25 yılda ilk kez kaydedilmiştir (Rus.azattyk.org, 2020).
Kırgız Hükümeti tarafından yapılan girişimcileri destekleyici tedbir paketleri kuşkusuz ekonominin daha fazla daralmasını önlemiştir. Öte yandan COVID-19 salgınının yayılmasını önlemek için alınan tedbirler, sosyal yaşamın durmasına neden olmuş, bu da 2020 yılı Nisan ayından itibaren ülke ekonomisinde bir durgunluğa sebep olmuştur. Ağustos 2020 yılından bu yana devam eden karantina kısıtlamalarının kademeli olarak kaldırılmasına bağlı olarak ekonomide bir canlanma gözlemlenmiştir. COVID-19 salgınının yanı sıra 2020 yılı Ekim ayının başında meydana gelen sosyal ve siyasi gelişmeler de bu olumsuz gidişatı perçinlemiştir.
Kırgızistan Cumhuriyeti İstatistik Komitesi’nin verilerine göre 2020 yılı için GSYİH’nin hacmi 598,3 milyar Kırgız somunu (7,52 milyar ABD doları) bulmuştur. GSYİH deflatörü ise %105,8 seviyesinde gerçekleşmiştir (Stat.kg, 2021). 2020 yılındaki ülke ekonomisinin tarım sektöründeki üretim hacmi %1,1 artmıştır, sanayi sektöründe ise büyüme oranı %7,5 azalış göstermiştir. İnşaat ve hizmet sektörlerinde de %15,9 ve %10,0’luk azalış kaydedilmiştir. Ekonomide ortaya çıkan bu eğilimler sonucunda nominal GSYİH yapısında mal imal eden sektörlerin payı %2,8 artarak %43’e ulaşmıştır. Hizmet sektörünün payı ise %0,3 azalarak %46,2 oluşturmuştur. Enflasyon seviyesini gösteren tüketici fiyat endeksi %109,7, yıllık enflasyon ise %6,3 seviyesinde gerçekleşmiştir (Mineconom.gov.kg, 2020).
2021’de hem dış hem de iç faktörlerin ulusal ekonominin gelişmesini etkilemeye devam edeceği tahmin edilmektedir. Merkez Bankası, Kırgızistan Cumhuriyeti Ulusal Bankası Kurulunun 13 Aralık 2017 tarihinde onaylanmış orta vadeli para ve kredi politikasının kararlarını uygulamaktadır. Ulusal Bankası’nın, ülkedeki makroekonomik istikrara katkıda bulunacak fiyat istikrarını sağlamaya yönelik para ve kredi politikasını izlemeye devam etmesi beklenmektedir (Nbkr.kg, 2021).
2021 yılında üretimin çeşitlendirilmesi, modernizasyonu ve teknolojik olarak yenilenmesi ve bunun yanı sıra ulusal ekonominin rekabetçiliğinin artırılmasını hedefleyen maliye politikasının uyarıcı rolü devam etmesi beklenmektedir (Cbd.minjust.gov.kg, 2019).
2022-2023 yılları makroekonomik tahminleriyle ilgili olarak, ekonomik büyümede pozitif eğilimlerin sürdürülmesinin ve ekonomi politikasının ana hedeflerinin devam etmesi beklenmektedir. 2022-2023 yılları makroekonomik göstergelerin tahmininin değerlendirilmesi, Kırgızistan Cumhuriyeti Hükümetinin Faaliyet Programı’nda belirtilen tedbir ve yatırım projelerinin kapsamlı, başarılı ve zamanında uygulanmasına dayanmaktadır. Ekonomik dönüşümlerin yıllık en az %3 oranında bir GSYİH artışı sağlanmasına imkan vereceği tahmin edilmektedir (Eurasiancommission.org, 2019).
Genel olarak, 2022-2023 döneminde ekonominin tüm sektörlerinde olumlu büyüme oranı beklenmektedir. Devlet ve özel sektörün tarımda mahsul veriminin arttırılması ile hayvancılıkta verimliliğin artırılmasına yönelik aldığı tedbirler nedeniyle tarım sektöründe ortalama %3,2 reel büyüme tahmin edilmektedir.
2022-2023 yıllarında endüstriyel üretimde büyüme oranı ortalama yıllık %98,8 olarak tahmin edilmektedir (Mineconom.gov.kg, 2020). Mevcut sanayi işletmelerinin istikrarlı çalışması, atıl üretiminin yeniden başlatılması, Taldı-Bulak Levvoberejnıy, Bozımçak, İştamberdi, Kara-Kazık, Ceruy, Çaarat yataklarındaki üretim hacminin artması nedeniyle endüstriyel üretimdeki büyümenin sağlanacağı tahmin edilmektedir.
2022-2023 yıllarında dış ticaret cirosunun yıllık ortalama %4,6 artarak 2023 yılında 7,150 milyar ABD dolara ulaşacağı, mal ihracat hacmindeki nominal büyüme oranının %0,7, ithalatının ise %6,4 olacağı tahmin edilmektedir. Daha önce olduğu gibi, ihracatın ana kalemi ihracat yapısının yaklaşık %30’unu oluşturan altın olacaktır (Mineconom.gov.kg, 2019). Altın ihracatındaki düşüş, ana yatak olan Kumtor yatağındaki altın üretimindeki azalmadan kaynaklanmaktadır. 2022-2023 yıllarındaki sosyal kalkınma politikası, devlet olanaklarını dikkate alarak, devletin garantili sosyal yükümlülüklerinin tamamını yerine getirmesine, halkın yaşam standartlarını yükseltmeye ve sosyal açıdan ülke vatandaşlarının durumunu iyileştirmeye odaklanmış olacaktır.
2021-2023 yıllarında Kırgızistan Cumhuriyeti ekonomi politikasının ve hükümetin programlarında belirtilen tedbirlerin verimli şekilde uygulanması, ülke GSYİH’sini oluşturan ekonomi sektörlerinin tamamı tarafından desteklenecek ekonomik büyümede pozitif dinamikleri sürdürmesine ve ülkede makroekonomik istikrarın sağlanmasına olanak verecektir (Rus.azattyk.org, 2021).
Orta vadeli makroekonomik göstergeler, yatırım projelerinin uygulanması ve ülkenin kamu varlıklarının etkin yönetimi yoluyla elde edilecektir. Ayrıca, ekonominin tüm sektörlerini teşvik etmek için devlet yönetim sistemi üzerindeki reformlar, makroekonomik göstergeleri olumlu etkileyecektir. Ülkedeki siyasi istikrarın korunmasını, öngörülen yatırım miktarlarının ekonomiye eksiksiz girişi ve ekonomiyi etkileyen dış ve iç şokları en aza indirilmesi tüm hedeflerin yerine getirilmesini sağlayacaktır.
Kuşkusuz Kırgızistan ekonomisindeki reel durum göz önüne alındığında, 2021 yılında ülkenin sosyo-ekonomik kalkınmasında beklenen göstergeleri artırmayı amaçlayan yeni faktörlerin ortaya çıkmasıyla 2022-2023 yılları için öngörülen makroekonomik göstergelerin düzeltileceği ortadadır.
Kaynaklar:
Cbd.minjust.gov.kg (2020). Kırgızistan Cumhuriyeti Yüksek Konseyi Kararı. Alınan yer: http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/87563?cl=ru-ru. Erişim tarihi: 22.04.2021.
Cbd.minjust.gov.kg (2019). Kırgızistan Cumhuriyeti Merkez Bankası Kararı. Alınan yer: http://cbd.minjust.gov.kg/act/preview/ru-ru/13488/10?mode=tekst. Erişim tarihi: 23.04.2021.
Eurasiancommission.org (2019). Kırgızistan Cumhuriyeti’nin 2019-2021 Yılları İçin Sosyo-Ekonomik Gelişimi. Alınan yer: http://www.eurasiancommission.org/ru/act/prom_i_agroprom/dep_agroprom/Pages/production-of-sensitive-agricultural-products-in-Kyrgyzstan.aspx. Erişim tarihi: 24.04.2021.
Kommersant.ru (2021). Dünya Bankası: 2021 Yılında 150 Milyon Kişi Fakir. Alınan yer: https://www.kommersant.ru/doc/4520009. Erişim tarihi: 20.04.2021.
Mineconom.gov.kg (2020). Cumhuriyetin Sosyo-Ekonomik Kalkınma Göstergeleri. Alınan yer: http://mineconom.gov.kg/froala/uploads/file/4afc826d7d04b0c016ae2eb88a2aacf9a7af5afb.pdf. Erişim tarihi: 22.04.2021.
Mineconom.gov.kg (2020). Kırgızistan Cumhuriyeti’nin 2021-2023 Yılları İçin Sosyo-Ekonomik Gelişimi. Alınan yer: http://mineconom.gov.kg/froala/uploads/file/ea85e967cb291184330fd5cfd6f8dd27d4aaf343.pdf. Erişim tarihi: 24.04.2021.
Mineconom.gov.kg (2019). Kırgızistan Cumhuriyeti’nin 2020-2022 Yılları İçin Sosyo-Ekonomik Gelişimi. Alınan yer: http://mineconom.gov.kg/froala/uploads/file/cb584201b1cb35916e65194e3e6fa24ffbceb584.pdf. Erişim tarihi: 24.04.2021.
News.un.org (2020). İnsan ve Pandemi: 2020 Dersleri. Alınan yer: https://news.un.org/ru/story/2020/12/1393202. Erişim tarihi: 20.04.2021.
Nbkr.kg (2021). Kırgızistan Cumhuriyeti Merkez Bankası Verileri. Alınan yer: https://www.nbkr.kg/DOC/29122017/000000000048987.pdf. Erişim tarihi: 23.04.2021.
Rus.azattyk.org (2020). Kırgızistan Ekonomisi En Kötü Yılını Geçirdi. Alınan yer: https://rus.azattyk.org/a/31007031.html. Erişim tarihi: 21.04.2021.
Rus.azattyk.org (2021). Kırgızistan Ekonomisi Küçülmeye Devam Ediyor. Alınan yer: https://rus.azattyk.org/a/31207416.html. Erişim tarihi: 25.04.2021.
Stat.kg (2021). 2020’de Gayri Safi Yurtiçi Hasıla. Alınan yer: http://www.stat.kg/ru/news/valovoj-vnutrennij-produkt-v-yanvare-dekabre-2020-goda/. Erişim tarihi: 21.04.2021.
Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.
Dr. Zhandos Ranov lisans eğitimini Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü'nde tamamlamıştır. 2008 yılında Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Ekonomi bölümünde yüksek lisans tamamlamıştır. Ardından aynı üniversitede Muhasebe ve Denetim bölümünde öğretim elemanı olarak çalışmıştır. 2017 yılında Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalında "Kazakistan ve Türkiye’de Yerel Yönetimler" isimli doktora çalışmasını yapmıştır.