Özbekistan-Çin İlişkilerindeki Son Gelişmeler

7 Eylül 2016 tarihinde Özbekistan’ın geçici Devlet Başkanı olan ve 4 Aralık 2016 tarihinde ise resmi olarak Devlet Başkanı seçilen Şavkat Mirziyoyev, göreve geldikten sonra ülkenin 2017-2021 yıllarına yönelik kalkınma stratejisini belirleyerek siyasal, sosyal, ekonomik ve diplomatik alanlardaki reformları hızlandırmaktadır. Son bir yıl içerisinde Özbekistan’da finans ve ekonomi sektörünün serbestleştirilmesi, dış ticaretin önündeki engel ve kısıtlamaların kaldırılması, döviz politikasının liberalleştirilmeye başlanması ve yatırım koşullarının esnekleştirilmesi, ülke ekonomisini olumlu yönde etkileyerek yabancı yatırımların artmasını sağlamıştır. Dolayısıyla ülkenin ekonomik kalkınması ve sosyal gelişimi için geniş kapsamlı reformları uygulamaya başlayan Taşkent yönetimi, daha açık ve aktif bir dış politika yürütmeye çalışmaktadır. Özellikle Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan gibi Orta Asya ülkeleriyle ilişkileri güçlendirmeye yönelik somut adımlar atan Özbekistan, aynı zamanda Türkiye, Rusya, Çin ve Güney Kore ile ikili ilişkilerini de geliştirme çabasındadır.

Bu bağlamda Özbekistan-Çin ilişkilerindeki son bir yıl içerisinde yaşanan gelişmeler dikkat çekicidir. Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) üyeleri olan Özbekistan ve Çin arasındaki ikili ilişkiler karşılıklı güven ve işbirliği düzeyinde gelişmektedir. Çin Özbekistan’ın ikinci büyük ticaret ortağı ve en büyük yatırım aktaran ülke konumunda iken, Özbekistan ise Çin’in Orta Asya’daki önemli işbirliği ortaklarından birisidir. Bu açıdan bakıldığında iki ülkenin de birbiriyle ikili ve çok taraflı ilişkilerine büyük önem gösterdiğini görmekteyiz. Özellikle, Özbekistan’ın ilk Devlet Başkanı İslam Kerimov’un ölümünden sonraki geçiş süreci Pekin yönetiminin önemle takip ettiği söylenebilir. Örneğin, Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hua Chunying, 2 Eylül 2016 tarihinde Pekin’de düzenlediği olağan basın toplantısında, Kerimov’un vefatı dolayısıyla Özbek halkına baş sağlığı dileğinde bulunmuştur. [1] 2-3 Eylül 2016 tarihlerinde Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in özel temsilcisi düzeyinde Kerimov’un cenaze törenine katılmak için Özbekistan’ı ziyaret eden Çin Başbakan Birinci Yardımcısı Zhang Gaoli, Mirziyoyev ve Özbekistan Başbakan Birinci Yardımcısı Rustam Azimov ile bir araya gelmiştir. [2] 3 Eylül 2016 tarihinde Xi ve Çin Başbakanı Li Keqiang Kerimov’un vefatı nedeniyle Özbekistan hükümetine ve halkına taziye telgrafı yollamışlardır. [3] 4 Eylül 2016 tarihinde ise Li, Pekin’deki Özbekistan Büyükelçiliği’ni ziyaret ederek Kerimov’un ölümü dolayısıyla taziye defterine başsağlığı dileklerini yazmıştır. Özbekistan’ın Pekin Büyükelçisi Daniyar Kurbanov ile bir araya gelen Li, ülkesinin Özbekistan ile birlikte iki ülke arasındaki kapsamlı stratejik ortaklık ilişkilerin gelişimini kesintisiz olarak devam etmeye hazır olduğunu belirtti. [4] Özbekistan’da 25 yıl boyunca iktidarda bulunan Kerimov’un ölümünden sonra ülkenin başına kimin geleceği de Çin basınında çok tartışılan konulardan biri olmuştur. Örneğin, 4 Eylül 2016 tarihinde Çin’in en yüksek tirajlı Reference News gazetesinde Özbekistan’daki siyasi durum ele alınarak, ülkenin başına kimin geleceği noktasında o anda Özbekistan Başbakanı olarak görev yapan Mirziyoyev’in şansının yüksek olduğu tahmin edilmiştir. [5]

Kerimov sonrası dönemde Özbekistan tarafından Çin’e yapılan ilk ziyaret Ekim 2016’da gerçekleşmiştir. 19-22 Ekim 2016 tarihlerinde Özbekistan Başbakan Birinci Yardımcısı Azimov, Özbekistan-Çin Hükümetlerarası İşbirliği Komitesi’nin eş başkanı sıfatıyla Pekin’de Çin Başbakan Birinci Yardımcısı Zhang ve diğer üst düzey Çin yetkilileri ile görüşmeler gerçekleştirdi. Görüşmede taraflar arasında enerji, ticari, yatırım, altyapı ve pamuk sektörü alanlarındaki ikili işbirliğinin yanı sıra, Özbekistan’ın Asya Altyapı Yatırım Bankası’na (AAYB) üyeliği konusu ele alınmıştır. [6 [7] [8] [9] [10] Ayrıca Özbekistan Başbakan Yardımcısı Ulugbek Rozukulov, 19-21 Ekim 2016 tarihlerinde Çin’in Chengdu şehrinde düzenlenen 4. Çin-Orta Asya İşbirliği Forumu’na katılmıştır. [11] Çin tarafından ise, 11-12 Kasım 2016 tarihlerinde Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi Özbekistan’da resmi ziyarette bulunmuştur. Taşkent’te Mirziyoyev ve Özbekistan Dışişleri Bakanı Abdulaziz Kamilov ile bir araya gelen Wang, iki ülke arasındaki karşılıklı güveni güçlendirerek terörizm, ayrılıkçılık ve aşırılık ile ortak mücadele etme konularını görüşmüştür. [12] Böylece geçici süreçte yapılan söz konusu karşılıklı üst düzey ziyaretler, ileride tarafların ikili ilişkilere daha çok önem göstereceğinin işaretlerini vermiştir.

5 Aralık 2016 tarihinde Mirziyoyev’in Özbekistan devlet başkanı seçimini kazanmasını bir tebrik mektubunu göndererek kutlayan Xi, 2 Ocak 2017 tarihinde Çin-Özbekistan diplomatik ilişkilerinin 25. yıl dönümü münasebetiyle de mektup yollayarak, ülkesinin Özbekistan ile ilişkilerine büyük önem verdiğini belirtmiştir. [13] 2 Ocak 2017 tarihinde Pekin’de Çin Dışişleri Bakan Yardımcısı Li Huilai ve Özbekistan’ın Pekin Büyükelçisi Kurbanov’un katılmasıyla gerçekleşen Özbekistan-Çin Diplomatik İlişkilerinin 25. Yılı Sempozyumu’nda ise, taraflar iki ülke arasındaki ilişkilerin 25 yılda geldiği noktaya dikkat çekerek, yeni dönemde ikili işbirliğini ŞİÖ ve Tek Kuşak Tek Yol girişimi çerçevesinde de sürekli geliştirmek için mutabık kalmışlardır. [14] 18-20 Nisan 2017 tarihlerinde ülkedeki temasları kapsamında Özbekistan Başbakan Yardımcısı, Tarım ve Su İşleri Bakanı Zoyir Mirzayev, Özbekistan Tarım Bankası Genel Başkanı Abdivahob Tamikayev ve Uzdonmahsulot şirketinin genel Müdürü Surat Haydarov ve diğer yetkililerden oluşan Özbekistan heyeti Pekin’de Çin Başbakan Yardımcısı Wang Yang ve Çin Tarım Bilimleri Akademisi (CAAS) Başkanı Tang Huajun ile görüşerek, iki ülke arasında tarım alanındaki işbirliğinin geliştirilmesi konularını görüştüler [15] [16]. 25-27 Nisan 2017 tarihlerinde Pekin’e yaptığı ziyaretinde Özbekistan Başbakan Birinci Yardımcısı Azimov, Çin Kalite Kontrolü, Denetim ve Karantina Genel İdaresi (AQSIQ) Başkanı Zhi Shuping, Çin Ulusal Petrol Şirketi (CNPC) Genel Müdürü Wang Yilin ve İpek Yolu Fonu Genel Müdürü Wang Yanzhi ile görüşerek iki ülke arasında gıda, tarım, enerji ve yatırım alanlarındaki işbirliğini güçlendirme imkânlarını ele almıştır. [17] [18] [19]

Özellikle 11-13 Mayıs 2017 tarihlerinde Mirziyoyev’in Çinli mevkidaşı Xi’nin daveti üzerine Pekin’e ilk resmi ziyarette bulunması nedeniyle Özbekistan-Çin ilişkilerinin önemli bir ivme kazandığı söylenebilir. Çünkü Mirziyoyev ile Çinli mevkidaşı Xi, Çin Başbakanı Li, Çin Ulusal Halk Kongresi Daimi Komitesi (NPCSC) Başkanı Zhang Dejiang ve ÇKP Merkez Komitesi Politbüro Üyesi, ÇKP Siyasi ve Hukuki İlişkiler Komisyonu Başkanı ve Özbekistan-Çin Hükümetlerarası İşbirliği Komitesi’nin eş başkanı Meng ile yapılan görüşmelerde iki ülke arasında siyasi, ticari-ekonomik, finans, yatırım, enerji, ulaşım, iletişim, bilim ve teknoloji, tarım, kültür ve eğitim alanlarındaki işbirliğini artırmak üzere anlaşmaya varılmıştır. Görüşmelerden sonra taraflar arasında ticari-ekonomi, teknoloji, ulaşım, sağlık, tarım, kamu hizmetleri, petrol ve gaz, küçük ve orta ölçekli işletmeler, altyapı, turizm ve eğitim gibi birçok önemli alanları kapsayan yaklaşık 23 milyar dolar tutarındaki 105 anlaşma imzalanmıştır. Ayrıca 14-15 Mayıs 2017 tarihlerinde Pekin’de düzenlenen “Tek Kuşak Tek Yol Uluslararası İşbirliği Forumu”na da katılım sağlayan Mirziyoyev’in söz konusu ilk Çin ziyareti, zaten üst düzeyde olan ikili ilişkilerin daha da geliştirilmesini sağlamıştır. [20] 17-20 Mayıs 2017 tarihlerinde NPCSC Başkan Yardımcısı Wang Chen, Özbekistan’da resmi ziyarette bulunmuştur. Bu ziyarette Mirziyoyev ve Özbekistan Senato Başkanı Nigmatilla Yuldaşev ve Özbekistan Meclisi Başkanı Nurdinjon İsmailov ile bir araya gelerek, iki liderin ilk resmi görüşmesinde varılan işbirliği anlaşmalarının hayata geçirilmesini kararlaştırmıştır. [21] 4-5 Temmuz 2017 tarihlerinde AQSIQ Başkanı Zhi Özbekistan’ı ziyaret etmişken, 18-19 Temmuz 2017 tarihlerinde Özbekistan Başbakan Yardımcısı Jamshid Kuchkarov da Çin’e iade-i ziyarette bulunmuştur. [22] [23] Ayrıca, 19 Aralık 2017 tarihinde Çin Savunma Bakanı Chang Wanquan ve ÇKP Merkez Askeri Komisyonu Genel Silahlanma Dairesi Müdür Yardımcısı Wang Li’nin Özbekistan’a yaptığı resmi ziyareti ise, iki ülke arasındaki askeri işbirliğinin artacağını işaret edebilir. [24]

Dolayısıyla söz konusu üst düzey ziyaretlerle ileriye dönük işbirliği anlaşmalara odaklanan Özbekistan-Çin ilişkileri, çeşitli seviyedeki işbirliği diyalogları çerçevesinde de önemli gelişmeler kaydetmektedir. Örneğin, 15 Şubat 2017 tarihinde Pekin’de Özbekistan-Çin Hükümetlerarası İşbirliği Komitesi Bilim ve Teknoloji İşbirliği Alt Komitesi’nin 3. Toplantısı gerçekleştirilmiştir. [25] 24 Mart 2017 tarihinde ise Taşkent’te Özbekistan-Çin Hükümetlerarası İşbirliği Komitesi Ticari-Ekonomik İşbirliği Alt Komitesi’nin 5. Toplantısı düzenlenmiştir. [26] 2-3 Ağustos 2017 tarihlerinde Çin’in Lianyungang şehrinde düzenlenen 5. Çin-Orta Asya İşbirliği Forumu’na Özbekistan Başbakan Yardımcısı Açılbay Ramatov katılmıştır. [27] 8 Eylül 2017 tarihinde Taşkent’te Özbekistan-Çin Hükümetlerarası İşbirliği Komitesi Enerji İşbirliği Alt Komitesi’nin 4. Toplantısı düzenlenmişken, 9 Eylül’de ise Özbekistan-Çin Hükümetlerarası İşbirliği Komitesi 4. Toplantısı gerçekleşmiştir. Toplantı sonucunda iki ülke arasında mali, yatırım, enerji, ulaşım, tarım, yüksek teknoloji, beşeri bilimler ve güvenlik alanlardaki işbirliğini geliştirmeyi öngören hükümetlerarası protokol imzalanmıştır. [28] [29] 19 Aralık 2017 tarihinde Pekin’de Çin-Özbekistan Ticaret Forumu düzenlenmiştir. Foruma Özbekistan tarafından 11 büyük şirket katılmıştır. [30] Son olarak, 19-25 Aralık 2017 tarihlerinde Çin’in Jiangsu eyaletinin 57 büyük şirketinin temsilcilerinden oluşan ticaret heyeti, Özbekistan’ın Taşkent şehri ile Sirderya, Fergana ve Andijan illerindeki Serbest Ekonomik Bölgeleri ziyaret ederek, ülkenin 500’den fazla şirketi ile 100 proje kapsamındaki yaklaşık 700 milyon dolarlık yatırım üzerinde ön anlaşmaya varmıştır. [31]

Ekonomik açıdan bakıldığında, son bir yılda Özbekistan ve Çin arasındaki ticari-ekonomik ilişkilerin de giderek gelişmekte olduğunu görmekteyiz. Örneğin, 2016 yılında Özbekistan ve Çin arasındaki ticaret hacmi 3.6145 milyar dolar olarak %3.4 artış göstermiştir. [32] 2017 yılının ilk 10 ayında ise Özbekistan ve Çin arasındaki ticaret hacmi %15’lik artışla 4 milyar dolara ulaşarak, Özbekistan’ın toplam dış ticaretinin %18.8’ine karşılık gelmiştir. [33] 2020 yılında ise bu miktarın 10 milyar dolara çıkarılması hedeflenmektedir. [34] Haziran 2017 sonu itibariyle Çin’in Özbekistan’daki yatırım stoku 1.23 milyar dolar olmuşken, Özbekistan’ın Çin’deki yatırım stoku ise 11.75 milyon dolar olmuştur. Hâlihazırda Özbekistan’da 700’den fazla Çinli şirket faaliyet göstermektedir. [35]

Son bir yılda iki ülke arasındaki yatırım ve işbirliği anlaşmalarının daha çok lojistik, tarım ve enerji sektörlerine odaklandı denilebilir. İkili işbirliğinde söz konusu sektörlerin ağırlık kazanması, tarafların ekonomik önceliklerine doğrudan bağlıdır. a) Lojistik işbirliği ise, yükselen Çin’in son yıllardaki jeoekonomik ve jeostratejik politikasında büyük önem taşımaktadır. Özellikle Tek Kuşak Tek Yol girişimini derinleştirerek Doğu ve Batı arasındaki mal ve sermaye akışını sağlamayı hedefleyen Çin, İpek yolu güzergâhında bulunan Orta Asya ülkeleriyle ulaşım ve lojistik alanlarındaki işbirliğini artırmaya büyük önem vermektedir. Bu bağlamda, Özbekistan ve Çin arasında son bir yılda birkaç önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Örneğin, Ekim 2017’de Çin, Kırgızistan ve Özbekistan arasında ilk uluslararası karayolu nakliyat hattı açılmıştır. Özbekistan’ın başkenti Taşkent’ten başlayan söz konusu karayolu nakliye hattı, Kırgızistan’ın Oş şehrinden Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki (SUÖB) Kaşgar kentine ulaşacaktır. [36] 14 Kasım 2017 tarihinde ise Çin’in kuzeybatısındaki SUÖB’den Özbekistan’a ilk kargo tren seferi başlamıştır. Bu ulaşım güzergâhıyla, SUÖB’nin başkenti Urumçi’den yola çıkan kargo treni Çin-Kazakistan sınırındaki Horgos sınır geçidinden geçerek Kazakistan üzerinden Özbekistan’ın başkenti Taşkent’e ulaşacaktır. [37] Ayrıca, uzun yıllardır tartışılan Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu projesinde de bu yıl önemli ilerlemeler gündeme gelmiştir. Söz konusu demiryolu projesi, Mirziyoyev’in Mayıs 2017’deki ilk Çin ziyaretinde ve Eylül 2017’deki ilk Kırgızistan ziyaretinde, daha sonra Kırgızistan Devlet Başkanı Sooronbay Ceenbekov’in Aralık 2017’deki ilk Özbekistan ziyaretinde de ele alınan en önemli konulardan biri olmuştur. Ek olarak, 25-27 Aralık 2017 tarihlerinde Taşkent’te Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu projesine yönelik üçlü görüşmeler gerçekleştirilmiştir ki, taraflar arasında söz konusu projeyi inşa etme konusunda ortak protokol imzalanmıştır. [38] Taşkent-Kaşgar karayolu nakliye hattı ile Urumçi-Taşkent kargo tren seferinin gerçekleşmesi ve Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu projesine yönelik üçlü görüşmelerin düzenlenmesi, Özbekistan ve Çin arasında lojistik alanındaki işbirliğinin artmasında önemli rol oynayabilir. b) Genelde ekonomik yapısı tarım ağırlıklı olan Özbekistan, Çin ile ekonomik ilişkilerini güçlendirirken tarım alanındaki işbirliğine daha çok önem vermektedir. Özbekistan ekonomisinin önemli gelir kaynaklarından birisi olan pamuk ihracatının yaklaşık %40’ı Çin’e yapılmaktadır. Ayrıca Mirziyoyev göreve geldikten sonra tarım sektörünün çeşitlendirmeye çalışarak, birçok tarımsal ürünlere getirilen ihracat yasağının kaldırılmasına karar vermiştir. Bu düzenlemeler, ülkede tarımsal girişimciliğin artmasına ve tarım sektöründe yatırım ortamının iyileşmesine olumlu katkı sağladığı ifade edilebilir. Özbekistan’ın tarım sektörü 2017’de Çinli yatırımcıların ilgisini çeken önemli alanlardan biri olmuştur. Örneğin, Aralık 2017’de Çin’in Wanbang Uluslararası Tarım Ürünleri Lojistik Şirketi (Wanbang International Agricultural Products Logistics Co., Ltd.), Özbekistan Tarım ve Su İşleri Bakanlığı ve Özbek Gıda Holdingi (Uzbekoziqovqatholding) ile 15 proje kapsamında toplam 500 milyon dolarlık yatırım anlaşmasını imzalamıştır. [39] c) Enerji sektörü zaten Çin’in Orta Asya politikasının en önemli parçalarından birisidir. Çin verilerine göre, Aralık 2009’da hizmete başlayan Orta Asya Doğalgaz Boru Hattı aracılığıyla 29 Kasım 2017 tarihi itibarıyla Çin’e toplam 200 milyar metreküp doğalgaz aktarılmıştır. [40] Özbekistan-Çin ikili ilişkilerinde de son bir yılda enerji işbirliği büyük önem kazanmaktadır. Örneğin, 2017 Ocak-Kasım arasında Çin, Özbekistan’dan 1.84 milyon ton doğalgaz ithal etmiştir. [41] Ayrıca, CNPC ile Özbekistan enerji şirketi Özbekneftegaz’ın ortak girişimiyle kurulan Yeni İpek Yolu Petrol ve Doğalgaz Şirketi (NSROG) Mart 2017’de Özbekistan’ın Buhara bölgesi Karagöl ilçesindeki Hocasayat, Dengizgöl ve Olot gaz yatakları projesine başlamıştır. Toplam 377.5 milyon dolar yatırım yapılan üç gaz yatağı üzerinden Çin’e yıllık 1 milyar metreküp doğalgaz aktarılacağı öngörülmektedir. CNPC’in yan kuruluşu olan Çin Petrol Mühendisliği ve İnşaat Şirketi (CPECC) ise bu projelerin müteahhidi olmuştur. 1 Nisan 2017 tarihinde proje çalışmalarını başlatan CPECC, ilk etapta 30 Kasım 2017 tarihinden itibaren Hocasayat gaz sahasında gaz üretimine geçmiştir. Dengizgöl ve Olot gaz yataklarının ise Temmuz ve Eylül 2018’de gaz üretimine başlayacağı hedeflenmektedir. [42] [41]

Özet olarak, Haziran 2016’da Çin Devlet Başkanı Xi’nin ŞİÖ Taşkent Zirvesi bünyesinde Özbekistan’a yaptığı resmi ziyaretiyle kapsamlı stratejik ortaklık düzeyine çıkarılan Özbekistan-Çin ilişkileri, önce geçici olarak ve sonra resmi olarak başkanlık görevine gelen Mirziyoyev döneminde yeni bir aşamaya doğru ilerlemektedir. Son bir yılda Özbekistan ve Çin arasındaki üst düzey siyasi ziyaretler ile çeşitli seviyedeki işbirliği diyaloglarının yoğunlaşması, iki ülke arasındaki siyasi, ticari-ekonomik ve askeri ilişkilerin daha da gelişmesine önemli katkı sağlamıştır. Özellikle Mirziyoyev’in iç ve dış politikada atmış olduğu adımların olumlu sonuçlar yaratmasıyla önümüzdeki dönemde Özbekistan’a gelen yabancı yatırımlar daha da artabilir. Dolayısıyla Özbekistan’daki olumlu siyasi ve ekonomik gelişmeleri fırsat bilen Pekin’in Taşkent’le ilişkilerini geliştirmeye daha çok çaba harcayacağı söylenebilir.

Kaynaklar:

1. 外交部发言人华春莹就乌兹别克斯坦总统卡里莫夫病逝答记者问(Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hua Chunying Kerimov’un vefatı dolayısıyla açıklamada bulundu). Alınan yer: http://www.fmprc.gov.cn/web/fyrbt_673021/t1394112.shtml Erişim tarihi: 04.12.2017.
2. 习近平主席特使张高丽出席乌兹别克斯坦总统卡里莫夫葬礼 (Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in özel temsilcisi Zhang Gaoli, Kerimov’un cenaze törenine katıldı). Alınan yer: http://news.xinhuanet.com/world/2016-09/04/c_1119507490.htm Erişim tarihi: 04.12.2017.
3. 习近平、李克强就乌兹别克斯坦总统卡里莫夫逝世分别致唁电 (Xi Jinping ve Li Keqiang Kerimov’un vefatı nedeniyle taziye telgrafı yolladı). Alınan yer: http://www.guancha.cn/Neighbors/2016_09_03_373315.shtml Erişim tarihi: 05.12.2017.
4. 李克强总理吊唁乌兹别克斯坦总统卡里莫夫逝世 (Başbakan Li, Kerimov’un ölümü dolayısıyla başsağlığı diledi). Alınan yer: http://news.xinhuanet.com/politics/2016-09/04/c_1119507789.htm?jid=1 Erişim tarihi: 05.12.2017.
5. 卡里莫夫身后谁接班：现总理为热门人选 (Kerimov’tan sonra kim gelecek: Başbakan en uygun adaydır). Alınan yer: http://www.cankaoxiaoxi.com/world/20160904/1292672.shtmlErişim tarihi: 05.12.2017
6. 张高丽会见乌兹别克斯坦第一副总理阿齐莫夫(Zhang Gaoli Özbekistan Başbakan Birinci Yardımcısı Azimov ile görüştü). Alınan yer: http://news.xinhuanet.com/politics/2016-10/20/c_1119759103.htm Erişim tarihi: 05.12.2017.
7. 孟建柱同乌兹别克斯坦第一副总理举行中乌政府间合作委员会双方主席会晤 (Meng Jianzhu Özbekistan Başbakan Birinci Yardımcısı ile Özbekistan-Çin Hükümetlerarası İşbirliği Komitesi eş başkanlar toplantısını yaptı). Alınan yer: http://news.xinhuanet.com/politics/2016-10/20/c_129331329.htm Erişim tarihi: 06.12.2017.
8. 楼继伟会见乌兹别克斯坦第一副总理兼财政部长阿济莫夫一行 (Lou Jiwei Özbekistan Başbakan Birinci Yardımcısı Azimov ile görüştü). Alınan yer: http://yss.mof.gov.cn/mofhome/waijingban/pindaoliebiao/gongzuodongtai/201610/t20161024_2441736.html Erişim tarihi: 06.12.2017.
9. 高虎城部长在京会见乌兹别克斯坦第一副总理兼财政部长阿济莫夫 (Gao Hucheng Özbekistan Başbakan Birinci Yardımcısı Azimov ile görüştü). Alınan yer: http://oys.mofcom.gov.cn/article/tpxw/201610/20161001452557.shtml Erişim tarihi: 06.12.2017.
10. 徐绍史主任会见乌兹别克斯坦第一副总理阿济莫夫 (Xu Shaoshi Özbekistan Başbakan Birinci Yardımcısı Azimov ile görüştü). Alınan yer: http://www.ndrc.gov.cn/gzdt/201610/t20161021_823430.html Erişim tarihi: 07.12.2017.
11. 王东明会见乌兹别克斯坦副总理罗祖库洛夫(Wang Dongming Özbek Başbakan Yardımcısı Ulugbek Rozukulov ile görüştü). Alınan yer: http://uz.chineseembassy.org/chn/zwgx/zxdt/t1408326.htm Erişim tarihi: 07.12.2017.
12. 王毅访问乌兹别克斯坦 (Wang Yi Özbekistan’ı ziyaret etti).人民日报(2016年11月14日 03 版)
13. 习近平致信祝贺米尔济约耶夫当选乌兹别克斯坦总统 (Xi Jinping, Mirziyoyev’i Özbekistan devlet başkanı seçimini kazanması nedeniyle tebrik etti). Alınan yer: http://news.xinhuanet.com/politics/2016-12/05/c_1120058885.htm Erişim tarihi: 08.12.2017.
14. 乌兹别克斯坦共和国和中华人民共和国建交25周年招待会举行 (Özbekistan-Çin Diplomatik İlişkileri’nin 25. Yılı Sempozyumu düzenlendi). Alınan yer: http://www.globalmerchant.com.cn/Info.aspx?id=762 Erişim tarihi: 08.12.2017.
15. 汪洋会见乌兹别克斯坦客人(Wang Yang Özbek Konuklarla Buluştu). Alınan yer: http://news.xinhuanet.com/politics/2017-04/18/c_129548118.htm Erişim tarihi: 11.12.2017.
16. 乌兹别克斯坦副总理访问中国农科院 (Özbekistan Başbakan Yardımcısı Çin Tarım Bilimleri Akademisi’ni ziyaret etti). Alınan yer: http://www.caas.cn/xwzx/gjhz/281418.html Erişim tarihi: 11.12.2017
17. 支树平局长会见乌兹别克斯坦共和国副总理鲁斯塔姆·阿济莫夫 (Zhi Shuping Özbekistan Başbakan Birinci Yardımcısı Azimov ile görüştü). Alınan yer: http://www.aqsiq.gov.cn/zjxw/zjxw/zjtpxw/201704/t20170428_487144.htm Erişim tarihi: 12.12.2017
18. 王宜林与乌兹别克斯坦副总理阿济莫夫举行会谈(Wang Yilin Özbekistan Başbakan Birinci Yardımcısı Azimov ile görüştü). Alınan yer: http://news.cnpc.com.cn/system/2017/04/26/001644623.shtml Erişim tarihi: 12.12.2017.
19. 王燕之总经理会见乌兹别克斯坦副总理阿济莫一行(Wang Yanzhi Özbekistan Başbakan Birinci Yardımcısı Azimov ile görüştü). Alınan yer: . http://www.silkroadfund.com.cn/cnweb/19930/19938/34592/index.html Erişim tarihi: 13.12.2017.
20. 乌兹别克斯坦总统访问中国 (Özbekistan Başkanı Çin’i ziyaret etti). Alınan yer: http://www..mofcom.gov.cn/article/i/dxfw/ae/201705/20170502574561.shtml Erişim tarihi: 14.12.2017.
21. 王晨访问乌兹别克斯坦(Wang Chen Özbekistan’ı ziyaret etti). Alınan yer: http://www.npc.gov.cn/npc/xinwen/syxw/2017-05/22/content_2021873.htm Erişim tarihi: 15.12.2017.
22. 支树平局长率团访问乌兹别克斯坦(Zhi Shuping Özbekistan’ı ziyaret etti). Alınan yer: http://www.aqsiq.gov.cn/zjxw/zjxw/zjtpxw/201707/t20170713_493112.htm Erişim tarihi: 15.12.2017.
23. Head of China’s judiciary body meets with Uzbekistan deputy. Alınan yer: http://www.chinadaily.com.cn/m/chinalic/2017-07/21/content_30204606.htm Erişim tarihi: 20.12.2017.
24. 常万全离京赴乌兹别克斯坦访问(Chang Wanquan Özbekistan’ı ziyaret etti). Alınan yer: http://www.mod.gov.cn/topnews/2017-12/19/content_4800151.htm Erişim tarihi: 20.12.2017
25. 中国-乌兹别克斯坦政府间合作委员会科技合作分委会第三次会议在北京举行 (Özbekistan-Çin Hükümetlerarası İşbirliği Komitesi Bilim ve Teknoloji İşbirliği Alt Komitesi’nin 3. Toplantısı Pekin’de düzenlendi). Alınan yer: http://www.most.gov.cn/kjbgz/201702/t20170222_131148.htm Erişim tarihi: 21.12.2017
26. 中乌政府间合作委员会经贸合作分委会第五次会议在塔什干举行(Özbekistan-Çin Hükümetlerarası İşbirliği Komitesi Ticari-Ekonomik İşbirliği Alt Komitesi’nin 5. Toplantısı Taşkent’te düzenlendi). Alınan yer: http://uz.mofcom.gov.cn/article/tupxw/201704/20170402551376.shtml Erişim tarihi: 22.12.2017
27. 第五届中国—中亚合作论坛在连云港举行(5. Çin-Orta Asya İşbirliği Forumu Lianyungang’da düzenlendi). Alınan yer: http://news.cri.cn/20170803/fb0a655a-6290-6dd5-dfd0-80d2cac23410.html Erişim tarihi: 22.12.2017.
28. 中乌能源合作分委会第四次会议在塔什干举行(Özbekistan-Çin Hükümetlerarası İşbirliği Komitesi Enerji İşbirliği Alt Komitesi’nin 4. Toplantısı Taşkent’te düzenlendi). Alınan yer: http://www.ndrc.gov.cn/gzdt/201709/t20170914_860687.html Erişim tarihi: 22.12.2017.
29. 中乌政府间合作委员会第四次会议 (Özbekistan-Çin Hükümetlerarası İşbirliği Komitesi 4. Toplantısı). Alınan yer: http://news.xinhuanet.com/politics/2017-09/10/c_1121639193.htmErişim tarihi: 23.12.2017.
30. 中国·乌兹别克斯坦商会论坛在京举行 (Çin-Özbekistan Ticaret Forumu Pekin’de düzenlendi). Alınan yer: http://feiyi.china.com.cn/a/2017-12-22/15139263243698.html Erişim tarihi: 23.12.2017.
31. 江苏省经贸代表团访问乌兹别克斯坦 (Jiangsu eyaletinin ticaret heyeti Özbekistan ziyaretinde bulundu). Alınan yer: http://uz.mofcom.gov.cn/article/jmxw/201712/20171202691954.shtml Erişim tarihi: 23.12.2017.
32. China and Uzbekistan trade statistics. Alınan yer: https://comtrade.un.org/data/ Erişim tarihi: 23.12.2017.
33. 今年前10个月乌兹别克斯坦外贸额220多亿美元 (Bu yıl ilk 10 ayda Özbekistan’ın dış ticaret hacmi 22 milyar doları geçti). Alınan yer: http://uz.mofcom.gov.cn/article/jmxw/201712/20171202691957.shtml Erişim tarihi: 24.12.2017.
34. O’zbekiston va Xitoy ikki tomonlama savdo hajmini 10 milliard dollarga yetkazmoqchi. Alınan yer: http://kun.uz/uz/news/2017/03/24/uzbekiston-va-hitoj-ikki-tomonlama-savdo-azmini-10-milliard-dollarga-etkazmokci?q=%2Fuz%2Fnews%2F2017%2F03%2F24%2Fuzbekiston-va-hitoj-ikki-tomonlama-savdo-azmini-10-milliard-dollarga-etkazmokci Erişim tarihi: 23.12.2017.
35. 乌兹别克斯坦大力推进改革 (Özbekistan reformları hızlandırmaktadır). Alınan yer: http://finance.sina.com.cn/roll/2017-12-21/doc-ifypxmsq8722985.shtml Erişim tarihi: 24.12.2017.
36. Toshkentdan Xitoyga transport qatnovi yo’lga qo’yildi. Alınan yer: http://kun.uz/uz/news/2017/10/30/toskentdan-hitojga-transport-katnovi-julga-kujildi?q=%2Fnews%2F2017%2F10%2F30%2Ftoskentdan-hitojga-transport-katnovi-julga-kujildi Erişim tarihi: 24.12.2017.
37.  ءۇرىمجى – تاشكەنت ارالىعىنا توتە جۇك پويەزى تۇڭعىش رەت قاتىنادى. (Urumçi ve Taşkent arasında direkt kargo treni gerçekleşti). Alınan yer: http://kazakh.people.com.cn/306608/15690136.html Erişim tarihi: 25.12.2017.
38. 中吉乌铁路工作会议 (Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu projesine yönelik üçlü görüşmeler). Alınan yer: http://www.crbc.com/site/crbc/274/info/2018/46881865.html Erişim tarihi: 25.12.2017.
39. Chinese company to invest US$500 million in agriculture sector of Uzbekistan. Alınan yer: https://www.farmlandgrab.org/post/view/27736-chinese-company-to-invest-us-500-million-in-agriculture-sector-of-uzbekistan Erişim tarihi: 25.12.2017.
40. 中亚天然气管道累计向国内输气突破2000亿立方米(Orta Asya Doğalgaz Boru Hattı’yla Çin’e 200 milyar metreküp doğalgaz aktarılmıştır). Alınan yer: http://www.ce.cn/cysc/ny/gdxw/201711/30/t20171130_27041229.shtml Erişim tarihi: 25.12.2017.
41. 中乌卡拉库利气田项目一期投产 (Çin-Özbekistan Karagöl gaz yatağı projesi gaz üretimine başladı). Alınan yer: http://www.sohu.com/a/208592400_260616 Erişim tarihi: 26.12.2017.
42. 中石油计划2017年下半年开始乌兹别克斯坦开发三个天然气田(CNPC 2017’de Özbekistan’da 3 gaz yatağı projesini başlamayı hedefliyor). Alınan yer: http://www.jinse.com/news/oil/15294.html Erişim tarihi: 26.12.2017.