Son yıllarda Özbekistan Ziraat sektöründe büyük kapsamlı modernizasyon çalışmaları yürütülmektedir. Ülke topraklarının %46’sı dağlık ve bozkır, %41’i çöl ve kurak bölgelerden oluşmaktadır. Bölgenin %3’ü orman ve %10’u ise ekilebilir alanlardan oluşurken, ekilebilir arazilerin de yaklaşık %95’i sulanmaktadır (Kto.org.tr, 2017). Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile onaylanan 2020-2030 Su Kaynakları Güvenliğinin Geliştirilmesi Konseptinde: Özbekistan’da sulanan tarım arazileri 4.3 milyon hektardır. Ülke su kaynaklarının %90-91’i tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. Bilimsel araştırmalar ve yeni teknolojiler sayesinde, ziraat sektöründe kayda değer başarılar elde edilmektedir. Bu konuda öne çıkan alanlar arasında sera kompleksleri yer almaktadır. Hükümet tarafından başlatılan yeni program çerçevesinde, seracılık sektörüne yatırım yapan her aileye hükümet tarafından destek verileceği açıklanmıştır. (Lex.uz, 2020). Hükümet tarafından tarım sektörü çalışmalarına yönelik uygun şartlar yaratılmaktadır. Özbekistan tarım ürünleri sadece yakın komşu ülkelere değil, aynı zamanda Avrupa ve Orta Doğu devletlerine de ihraç edilmektedir (Vedomosti.ru, 2018).
Özbekistan’da modern teknolojiyle donatılmış seraların sayısı artmaktadır. Bu tür sera komplekslerinin çalışma sistemi sıcak hava ile sağlanmakta, kompleks içindeki sıcaklık sabit tutulmaktadır. Bu, aynı zamanda elektrik tasarrufu da sağlamaktadır. Dünya’da bu tip seraların örneklerini genelde Hollanda’da görebilmekteyiz. Özbekistan’da bu tür gelişmiş donanıma ve üretim kapasitesine sahip beşinci nesil standartlardaki seraların toplam alanı henüz 7 hektardır. Önümüzdeki dönemde bu oranın artırılması planlanmaktadır. Yeni nesil seraların en önemli özelliklerinden birisi de, sıradan seralarda üretim süresi 6 ay iken, beşinci nesil seralarda üretim yıl boyu sürmektedir. Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, ziraat sektörüne özel önem vererek bu alanda yapılmakta olan her bir projeyi yakından takip etmek için bizzat kendi denetimi altına almıştır. Bunlara örnek olarak “Buhara Varnet” sera kompleksi gösterilebilir, ilk ziyaretini 2019’da gerçekleştirmesinin ardından iki sene sonra aynı sera da yürütülen geliştirme ve yenileme işlemlerini kontrol etmiştir. Kompleksin yanında açılan eğitim merkezi laboratuvarında daha düşük maliyetle daha fazla ürün alınması hedeflenmiştir. Tarım sektörü yatırımlarının ve tarım ürünleri ihracatının artırılması için Serbest Ekonomi Bölgeler oluşturulmuştur. Bunlardan biri, 10 Temmuz 2018 tarihinde Cumhurbaşkanı Kararı ile kurulan “Buhara Agro” dur. Karar doğrultusunda yabancı yatırımcıların da desteği ile 120 milyon dolara mal olan “Buhara Varnet” sera kompleksi inşaa edilmiştir. Bu sera kompleksinde 2020 yılında 20 milyar som (1,909 milyon dolar) tutarında ürün üretilmiş ve ihracatından 1 milyon dolar gelir elde edilmiştir. Söz konusu komplekse 2021 yılında sağlanacak yabancı yatırım tutarının 26 milyon dolara çıkarılması planlanmaktadır. (Özbekistan Cumhurbaşkanlığı, 2020a).
Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, 12 Aralık 2020’de Ziraat Sektörü İşçileri Günü’nü tebrik eden mesajında, dünyayı saran salgın döneminde Özbek çiftçilerin başarılı ve verimli çalışmalarını takdir etti. Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, ekonomik reformların yanı sıra, tarım sektörünün geliştirilmesi ve modernizasyonu için çok sayıda proje çalışmasının da yapılmakta olduğunu belirtmiştir. Bu doğrultuda 2020 yılında Ziraat sektörü ile ilgili 5 yasa ve 12 kararnamenin yanı sıra Cumhurbaşkanı ve Hükümet tarafından 30’dan fazla karar kabul edilmiştir. Son yıllarda tarım arazilerinin verimli kullanımı ve sulanması konularında çok kapsamlı çalışmalar yapılmış ve kısa sürede olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Devlet, arazi sahiplerine arazilerini tarım amaçlı kullanabilmeleri için sübvansiyonlu ziraat kredileri (düşük faizli tarım kredisi) sağlamaya ve yer altı sondajı ile su çıkararak küçük seraların inşaatı için kredi vermeye başlamıştır. Bu projenin ikinci yararı, dar gelirli vatandaşları desteklemek amacıyla, işsizliğin azaltılmasına yönelik olmasıdır. Her genç çiftçiye arazi verelim programı kapsamında toplam 266 bin dar gelirli ailedeki gençlere 84 bin hektar arazi tahsis edilmiştir. Söz konusu program çerçevesinde, 2019 yılında bir milyon ton ürün hasat toplanmıştır. Benzer girişimler sayesinde salgına rağmen 822 milyon dolar tutarındaki 1,5 milyon ton meyve ve sebze 70’den fazla ülkeye ihraç edilmiştir (Özbekistan Cumhurbaşkanlığı, 2020b). Özbekistan’da bu yıl, 1 Mart 2021 tarihinden itibaren bağ ve sera kompleksleri için verilen kredilerin ödeme vadesi 3 yıldan 7 yıla uzatıldı. Gençler arasında işsizliğin azaltılması amacıyla tarımcılıkla uğraşmak isteyenler için elverişli altyapıya sahip bölgelerden 10 ila 50 dönüm arazi verilmesi planlanmaktadır. (Uzdaily.uz, 2021). 12 Mart 2020’de Şevket Mirziyoyev, “Küresel Gıda Impeks” (Global Food Impeks) Sera Kompleksler çalışmaları ile tanışmıştır. Bu sera kompleksine 23 hektar alan tahsis edilmiş olup ilk etapta 10 hektar üzerine sera yapılarak 140 kişi istihdam edilmiştir. Sera sektörünün yapılacak inovasyon çalışmaları ile daha da geliştirilmesi planlanmaktadır (Özbekistan Cumhurbaşkanlığı, 2020c). Özbekistan Tarım Bakanlığı tarafından, sera komplekslerinde kullanılan teknikler, ürünlerin pazarlaması ve organik ürünlerin yurt dışına ulaştırılması gibi alanlarda çok sayıda araştırma ve inceleme yapılmaktadır. Modern sera komplekslerinin geliştirilmesi için bankalarla işbirliği yapılması, küçük üretim kooperatiflerinin birleştirilmesine yönelik projeler üretilmesinin önemli olduğu kaydedilmiştir. Bu çerçevede “Bir Bölge – Bir Ürün” projesi, ihracatın yönünü belirlemek için büyük fırsatlar yaratmaktadır. 2020 yılında Özbekistan Tarım Bakanlığı, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Organizasyonu ile birlikte 3.5 milyon dolar değerinde sera kompleksinin geliştirilmesi projesinin çalışmalarını başlatmıştır (Özbekistan Tarım Bakanlığı, 2020b).
Sonuç olarak, Özbekistan, kuraklık, susuzluk, tarım alanlarının yetersizliği gibi sorunlara rağmen, tarımsal üretimi artırma ve daha verimli hale getirmek için dünyadaki en iyi tecrübe ve teknolojileri uygulamaktadır. Bu kapsamda son yıllarda özel sektörün desteklenmesi dahil yapılan çeşitli reformlar, Özbekistan’ın ekilebilir arazisinin %10’unun öncekinden daha verimli kullanılabilmesine ve sera üretiminin artmasına katkı sağlamaktadır. Özbekistan, sera üretimi alanında bölgedeki en büyük tarım ihracatı yapan ülke konumuna gelmiştir. Aile birliklerine sağlanan desteklerle örnek bir atılım gerçekleştirilerek ülke içi tarım sektöründeki yenilikler ile ekonomiye katkı sağlanmaktadır.
Kaynakça:
Gazeta.uz (2020). Narenciye, Subtropikal ve Tropikal Meyvelerden Oluşan Bir Merkez Kurulacak. Alınan yer: https://www.gazeta.uz/ru/2020/02/21/lemons/. Erişim tarihi: 11.02.2021.
Konya Ticaret Odası (2017). Özbekistan Cumhuriyeti Ülke Raporu. Alınan yer: http://www.kto.org.tr/d/file/ozbekistan-ulke-raporu-2017.pdf. Erişim tarihi: 09.04.2021.
Lex.uz (2020). Özbekistan Cumhuriyeti’nde 2020-2030 için Su Güvenliğinin Geliştirilmesi Kavramının Onaylanması Hakkında. Alınan yer: https://lex.uz/docs/4892946. Erişim tarihi: 10.04.2021.
Özbekistan Cumhurbaşkanlığı (2020a). Sera Üretimi Niteliksel Olarak Yeni Boyutlara Yükselecek. Alınan yer: https://president.uz/ru/lists/view/4095. Erişim tarihi: 09.02.2021.
Özbekistan Cumhurbaşkanlığı (2020b). Özbekistan’ın Tarım İşçilerine Sesleniş Konuşması. Alınan yer: https://president.uz/ru/lists/view/4009. Erişim tarihi: 11.02.2021.
Özbekistan Cumhurbaşkanlığı (2020c). Kısa Sürede Modern Sera Kompleksinden 480 Bin Dolarlık Kar Elde Edildi. Alınan yer: https://president.uz/ru/lists/view/3445. Erişim tarihi: 10.02.2021.
Özbekistan Tarım Bakanlığı (2021). Yakın Gelecekte Özbekistan Sera Kompleksine Yeni Bir Sera Getirilecek. Alınan yer: https://www.agro.uz/ru/news/agro/v-blizhayshee-vremya-v-uzbekistane-budut-vnedreny-novye-mekhanizmy-razvitiya-deyatelnosti-teplits/?sphrase_id=25968. Erişim tarihi: 11.02.2021.
Uzdaily.uz (2021). Tarımsal Üretim Oranının Artması Nedeniyle Su Kullanımının Öncelikli Alanları. Alınan yer: https://uzdaily.uz/ru/post/59256. Erişim tarihi: 24.03.2021.
Vedomosti.ru (2018). “Eko-Kültür” Özbekistan’daki En Büyük Domates Üretimini Yaratıyor. Alınan yer: Vedomosti.ru/business/articles/2018/10/24/784495-rossiiskii-proizvoditel-ovoschei. Erişim tarihi: 11.04.2021.
Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.