15 Ocak 2020’de Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin, Federal Meclis’te ulusa sesleniş konuşmasının onaltıncısını yaptı. Konuşmanın, belirlenen tarihten daha erkene çekilmesi, çözüm bekleyen sorunların artışına yorumlandı. Söz konusu konuşmanın demografik sorunları içeren giriş bölümünde Putin, Rusya’nın 147 milyonluk bir nüfusa sahip olduğunu, bu nüfusun Rusya için yetersiz olduğunu belirtti. Sovyetler Birliği’nin dağılması, halkın düşünce ve manevi değerlerinde değişimlere yol açarak daha az sayıda çocuk sahibi olmalarına ve 1990-2000 yılları arasında nüfus artışının azalmasına neden olmuştur (Kremlin.ru, 2020). 1989’da yapılan nüfus sayımına göre, Sovyetler Birliği içerisindeki Ruslar’ın sayısının 147 milyon olduğu görülmektedir. Bu da Rusya’nın Sovyetler Birliği seviyesine ancak 31 yıl sonra ulaşabildiğini göstermektedir.
1991’de 148,3 milyon ile zirve noktasına ulaşan nüfus artışı bu tarihten itibaren düşüşe geçmeye başlamıştır. 2001’de 146,3 milyon olan toplam nüfus, sonraki yıllarda sert düşüşlerle 2009’da 142,7 ile en düşük seviyeyi görmüştür (Rosstat, 2020). Rus hükümeti, bu gidişatı değiştirmek amacıyla 2007’de ailelere çeşitli ekonomik yardım paketleri sunmaya başladı. 2010 yılı demografik dengeler açısından ibrenin artışa yönelmesi açısından bir dönüm noktası olmuştur. Bu yıl, ilk defa artış kaydedilerek nüfus, 142,9 milyona çıkmıştır (Rosstat, 2020). Bu tarihten itibaren kademeli olarak nüfusun arttığı görülmektedir. Doğum oranlarına bakacak olursak, 1989’da 2,01 iken bu rakam yıllar itibariyle hızla düşerek 2000’de 1,1’e kadar gerilemiştir. Burada belirtilmesi gerekir ki doğum oranı, bir kadının hayatı boyunca yaptığı doğum sayısıdır (World Bank, 2020). Doğum oranının aile yardım destek programlarının başladığı 2007’den itibaren hızlı bir artışla 1,7 seviyesine ulaştığı ve 2019’da da bu oranı koruduğu görülmektedir. Her ne kadar doğum oranında olumlu gelişmeler yaşansa da gelinen nokta, hala Birleşmiş Milletler’in toplumlar için öngördüğü 2,1 sürdürülebilir doğum oranının altında kalmaktadır (Who.int, 2020).
Ailelerin karşılaştıkları sorunlar arasında yer alan anaokulu ile ilgili olarak hükümet, söz konusu sorunun çözümü için bölgelere yardımcı olmak üzere bütçeden fon tahsis etmiştir. 2021’in sonuna kadar anaokulu kapasitesinin 255 bin çocuğa eğitim verecek şekilde genişletilmesi planlanmaktadır. Ancak şu ana kadar belirlenen 75 bin civarı kapasiteye 2021’in sonuna kadar 180 bin daha eklenerek hedeflenen 255 bine ulaşılması oldukça zor gözükmektedir. Öte yandan 2007’de uygulamaya konulan “Aile Sermayesi” programı kapsamında devlet tarafından 3 yaşından küçük çocukları olan aileler ile düşük gelirli ailelere verilen yardımlardaki yaş sınırı, Ocak 2020’den itibaren yedi yaşına kadar uzatılmıştır (Kremlin.ru, 2020). “Aile Sermayesi” ifadesi ilk kez Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin tarafından 10 Mayıs 2006 tarihli ulusa sesleniş konuşmasında kullanılmıştır. Bu ifade, ülkenin yıllar itibariyle kötüye giden demografik göstergelerine Cumhurbaşkanı Putin’in verdiği tepkiyi göstermesi açısından önemlidir.
Aile Sermayesi, çocukların doğumunda tek seferlik verilen bir finansal yardım paketi olup ailenin ev satın alma veya peşinatını ödemede veya ülke içinde çocuklarının eğitimi gibi sadece belirli amaçlar doğrultusunda harcanabilir. Sadece Rusya vatandaşlarına verilen yardım, ikiz veya üçüz doğumlarda çocuk sayısına göre katlanmamaktadır (Rescor.ru, 2013).
Tek seferlik yardım paketi ilk açıklandığında sadece ikinci çocuktan itibaren 250 bin ruble olarak şimdiki döviz kuru ile 3,272 dolar olarak verilmekte ve çocuk 3 yaşına gelmeden kullanılamamaktaydı. Yıllar itibariyle bu rakam artarak 2011’de 365 bin ruble (4,777 dolar), 2013’de 410 bin rubleye (5,366 dolar) ve 2019’da 453 bin rubleye (5,928 dolar) ulaşmıştır. Bu miktar, 2020 için 466 bin ruble (6,099 dolar), 2022 için ise 500 bin ruble (6,544 dolar) olarak belirlenmiştir. Sonrasında gelen ikinci çocuk için ise ek 150 bin ruble (1,963 dolar) verilmekteydi. Ocak 2020’de yapılan değişiklikler doğrultusunda ödemeler artık ilk doğan çocuktan itibaren alınabilecek, daha önce ikinci doğan çocuğa verilen 150 bin ruble ise 616 bin rubleye (8,063 dolar) çıkarılacaktır. Öte yandan daha önce sadece 3 yaşına kadar verilen aylık yardım parasının yaş limiti yediye yükseltilmiştir (Kremlin.ru, 2019; Kp.ru, 2020).
Tüm bu yardımlar, aile bütçelerine katkı sağlayarak çocuk sayısının artırılmasını teşvik etmek üzere verilmektedir. 2007-2018 yıllarında Rusya’da bu yardımı alan 9,5 milyondan fazla ailenin yaklaşık %90’ı, söz konusu yardımları ev alma sürecinde kullanmışlardır. Sadece 2019’daki dağılıma bakacak olursak ailelerin %70’i bu yardımları, ev almak için, %20’si ise çocuklarının eğitimleri için kullanacaklarını ifade etmişlerdir. Öte yandan gerekli şartlara sahip olan aileler arasında bu yardıma ihtiyacı olmadığını belirten ailelerin oranının da %14 civarında olduğu bildirilmiştir (Mir24.tv, 2020; Pfrf.ru, 2019). İlk başlatıldığı 2007 yılında 10 yıllık bir süre için planlanan yardım programı, 2026’ya kadar uzatılmıştır. Bu gelişmelerden de görüldüğü üzere devlet yetkilileri, programın demografik göstergelere olumlu etkisini dikkate alarak yapılan destek miktarını ve süresini uzatmışlardır.
2020’den itibaren “Aile Sermayesi” yardımının miktarının artırılmasının arkasında belirli bazı nedenler bulunmaktadır. Doğum oranları, 2007’deki 1,4’den şu anki 1,7’ye 2014’te ulaştıktan sonra son beş sene içerisinde yerinde saymaktadır. Öte yandan bunun toplam nüfus artışına etkilerine de bakacak olursak rakamlar, 2016’dan bu yana toplam nüfusun 146 milyon seviyesinde kaldığını ve çok düşük oranlarda arttığını göstermektedir (Rosstat, 2020). Öte yandan yıllar itibariyle hızlı bir şekilde artırılan “Aile Sermayesi” yardım miktarının da son beş sene içerisinde eskisi gibi artırılmadığı da görülmektedir. Bu da Rus yetkililere demografik artış ile yardım miktar ve koşullarının iyileştirilmesi arasında bir paralel ilişki olduğunu göstermiştir. Bu kapsamda Rusya’nın toplam nüfusunun artırılması gerektiğini ifade eden Cumhurbaşkanı Putin, Ocak 2020’de yardım paketinin gücünü artırarak bunun aileleri daha fazla çocuk sahibi olma yönünde teşvik edeceğine olan düşüncesini paylaşmıştır.
Özetle, coğrafi açıdan dünyanın en geniş topraklarına sahip olan Rusya, nüfusunu artırarak emek piyasası dahil olmak üzere pek çok alanda olumlu gelişmelere imza atmayı arzulamaktadır. Bu doğrultuda Rus yetkililer, demografik yapıyı kontrol ederek sürdürülebilir bir artışın sağlanmasına özel önem vermektedir. Bu amaç doğrultusunda önümüzdeki dönemde de “Aile Sermayesi” gibi programların geliştirilerek devam ettirileceğini söyleyebiliriz.
Kaynaklar:
Kp.ru (2020). 2020 Yılında Aile Sermayesindeki Değişiklikler. Alınan yer: https://www.kp.ru/putevoditel/ya-mama/kak-ispolzovat-materinskij-kapital/. Erişim tarihi: 11.02.2020.
Kremlin.ru (2020). Federal Meclis Başkanının Konuşması. Alınan yer: http://kremlin.ru/events/president/transcripts/messages/62582. Erişim tarihi: 09.02.2020.
Mir24.tv (2020). 1 Ocak’tan İtibaren Aile Sermaye Miktarı Artacaktır. Alınan yer: https://mir24.tv/news/16392332/s-1-yanvarya-uvelichilsya-razmer-materinskogo-kapitala. Erişim tarihi: 12.02.2020.
Pfrf.ru (2019). Aile Sermayesi Hakkında Bilmemiz Gerekenler. Alınan yer: http://www.pfrf.ru/grazdanam/family_capital/chto_nuzh_znat/. Erişim tarihi: 09.02.2020.
Rbc.ru (2019). Rusya’da Doğal Doğum Oranları 11 Yıldır Neden Düşmekte?. Alınan yer: https://www.rbc.ru/economics/13/12/2019/5df240d49a79475d8876bdc3. Erişim tarihi: 09.02.2020.
Rescor.ru (2013). Ana Sermaye: Sorular ve Cevaplar. Alınan yer: http://www.rescor.ru/?id=29&l=ru&il=489. Erişim tarihi: 10.02.2020.
Federal İstatistik Servisi (2020). Demografi. Alınan yer: https://www.gks.ru/folder/12781. Erişim tarihi: 10.02.2020.
World Bank (2020). Doğurganlık Hızı, Toplam (Kadın Başına Doğum). Alınan yer:
https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.TFRT.IN?locations=RU.
Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.