Starship, Space Exploration Technologies Corporation (Uzay Keşif Teknolojileri Şirketi, kısaca “SpaceX”) tarafından geliştirilen gerek mürettabat gerekse ağır yük taşıma kapasitesine sahip yeniden kullanılabilen uzay aracıdır. Dünya yörüngesi ile Ay ve Mars yolculukları için tasarlanan bu uzay aracının yeniden kullanılabilmesi fırlatma maliyetlerini önemli ölçüde azaltarak uzay araştırmalarına ve kargo taşımacılığına büyük katkı sağlaması beklenmektedir. Dünya yörüngesi üzerinde seyahat edebilme kabiliyeti sayesinde dünyanın herhangi bir noktasına yaklaşık 1 saat içerisinde ulaşım imkanına sahiptir. Örneğin New York’tan Şangay’a yapılacak bir uçuşun yaklaşık 39 dakika sürmesi beklenmektedir.
Starship iki aşamalı itici sisteminden oluşmaktadır, birincisi Starship uzay aracı, ikincisi ise süper ağır güçlendirici (Super Heavy) ve her iki aşamada da sıvı metan ve sıvı oksijen yakan Raptor motorları bulunmaktadır. Starship ve Super Heavy’nin yakıtla doldurulmuş haliyle birleşik ağırlığı yaklaşık 5.000 ton, genişliği 9 metre, yüksekliği ise 121 metre olup 100-150 ton arasında yük taşıma kapasitesine sahiptir. Raptor motoru, Starship sistemine güç sağlayan ve Falcon 9 Merlin motorunun iki katı itiş gücüne sahip, yeniden kullanılabilir bir metan-oksijen kademeli yanmalı motorudur. Starship, uzay boşluğunda kullanılmak üzere tasarlanmış altı motor, üç Raptor motoru ve üç Raptor Vakum (RVac) motoruyla güçlendirilmektedir. Super Heavy, 13’ü merkezde ve geri kalan 20’si güçlendiricinin arka ucunun çevresinde olmak üzere 33 Raptor motoruyla kuvvetlendirilmektedir (Spacex, 2024). Karşılaştırma yapmak gerekirse, Amerikan astronotlarının Ay’a gidiş görevleri için kullanılan efsanevi Saturn V’nin yüksekliği 110 metre, ağırlığı ise 2.965 tondu. Roket, düşük Dünya yörüngesine kadar 140 tona kadar olan kargoları taşıyabiliyordu (Litvinov, 2024).
Starship’in uzayda yakıt ikmali yapma konusundaki benzersiz yeteneği, yörüngede yakıt ikmali yapıldıktan sonra aynı 100 metrik tonu, Ay veya Mars yüzeylerine ağır yükler de dâhil olmak üzere güneş sisteminin herhangi bir yerine yerleştirebileceği anlamına gelmektedir. Bu aynı zamanda ulusal güvenlik varlıkları için yörünge manevrasına da olanak sağlamaktadır. Starship’in yakıt ikmali yapabilme özelliği, aracın çok daha uzak mesafelere gitmesine olanak tanımakta ve onu diğer tüm süper ağır kaldırma fırlatıcılarından daha üstün kılmaktadır (Garretson ve Havard, 2023).
SpaceX, Starship’i, Mars’ı keşfetme ve kolonileştirme projesinin temel taşı olarak görmektedir. Uzay aracının başka bir modifikasyonu, Artemis programının bir parçası olarak Amerikalı astronotları Ay’ın güney kutbuna indirmek için kullanılacaktır. SpaceX’in kurucusu Elon Musk’a göre, 2-3 yıllık kullanım süresi içinde, Starship’in bir fırlatma maliyeti 10 milyon doların altına düşecektir. Bu rakamı NASA’nın Starship’den daha az yük taşıma kapasitesine sahip olan SLS roketlerinin yaklaşık 4 milyar dolarlık maliyetleri ile karşılaştıracak olursak, Starship projesinin ne denli önemli bir gelişme olduğu rahatça anlaşılabilir (Litvinov, 2024).
Starship’in geliştirilerek şu anki haline gelebilmesi için pek çok uçuş denemesi yaptığını da ifade etmek gerekir. İlk uçuşunu 20 Nisan 2023 tarihi:nde gerçekleştirerek sistem bileşenlerini kapsamlı bir şekilde test etmiş ve bilgisayar simülasyonlarıyla elde edilmesi mümkün olmayan pek çok saha verisi toplamıştır. Starship, deneme uçuşu sırasında gökyüzüne tırmanırken itici motorlardan birinde oluşan arıza nedeniyle yerden 39 kilometre yüksekte kontrolü kaybederek patlamıştır (Wattles, Strickland, 2023). 18 Kasım 2023 tarihi:nde gerçekleşen ikinci deneme testinde itici roketlerde herhangi bir sorun yaşanmamasına karşın, 50 metrelik üst kısmında yaşanan bir aksaklık nedeniyle Starship gökyüzünde patlamıştır (Litvinov, 2024). 14 Mart 2024’te gerçekleştirilen üçüncü deneme uçuşunu sorunsuz bir şekilde gerçekleştiren Starship fırlatma aracı Meksika Körfezi üzerinde uzaydaki yörüngesine ulaşarak bir dizi test uçuşunu gerçekleştirdi (Brumfiel, 2024).
Son deneme uçuşunu başarıyla tamamlaması SpaceX’in Starship projesinde öngördüğü hedeflere ulaşabileceğini uzay sektöründeki diğer tüm firma ve kuruluşlara göstermiş olmasıyla yeni bir rekabet ortamının fitilini ateşledi. Bu da başta NASA ve Roscosmos gibi uzay taşımacılığı alanındaki lider kuruluşların roket ve fırlatma araçları teknolojilerinde kapsamlı bir değişime gitmelerini zorunlu kılacak bir dönemin başladığını göstermektedir (Detiniç, 2024).
Uzay araştırmaları 1950’lerden başlayarak, soğuk savaş sırasında ABD ile Sovyetler Birliği arasındaki teknoloji ve silahlanma konusundaki üstünlük sağlama yarışından önemli ölçüde yararlandı. 4 Ekim 1957’de Sovyetler Birliği R-7 kıtalararası balistik füzesini ve dünyanın ilk yapay uydusunu tanıttı ve dünya yörüngesine Sputnik’i yerleştirdi. Buna karşılık ABD 1958’de roket bilimcisi Wernher von Braun’un yönetimi altında ABD ordusu tarafından tasarlanan Explorer I’i uzaya fırlattı. Daha sonrasında ABD Başkanı Dwight D. Eisenhower, Ulusal Havacılık ve Uzay İdaresi olarak bilinen NASA’nın kurulma emrini verdi (History.com, 2020). Soğuk savaş döneminde R-7’nin başlatmış olduğu yarışı bir başka seviyeye taşıyan Starship yeni bir yarışın başlamasını tetiklemektedir.
Bu yarışa politik ve teknolojik üstünlüklere ek olarak ekonomik kazanımlar da eklemlenmektedir. Çünkü uzay uçuşlarında halihazırda en düşük maliyetle yük taşıyan fırlatma aracı yine SpaceX tarafından üretilen Falcon 9’a ait olup kilogram başına yaklaşık 3.000 dolar maliyeti bulunmaktadır. Bu sektörün gelişmesi ve Starship gibi yeniden kullanılabilir ağır yük taşıyabilen fırlatma araçlarıyla ilk etapta kilogram başına 100 dolara kadar indirilmesi hedeflenmektedir. Bu durum da SpaceX ve rakipleri arasında ne denli büyük bir maliyet farkı oluşacağını gözler önüne sermektedir (Detiniç, 2024). Bu durum uzay taşımacılığında SpaceX’e NASA ile Roscosmos’un hakimiyetini kısa sürede egale etme imkanı sağlamaktadır.
Uzay araştırmalarında hızla gelişmekte olan ülkelerden birisi olan Çin’e baktığımızda, Çin’in Long March 9 roketi, aynı SpaceX’in Starship modelinde olduğu gibi sürdürülebilirlik ve verimliliğe odaklanarak maliyetleri azaltacak ve Çin’in uzay sektörünün kapasitesini geliştirecek bir anlayışla yeniden kullanılabilir bir şekilde tasarlanmaktadır. Ülke uzay programını geliştirmeye devam ederken, bu roket Çin’in stratejisinde önemli bir unsuru temsil ederek, küresel sahnede yenilikçiliğe ve rekabetçiliğe olan bağlılığını sergilemektedir. Çin’in uzay tutkusu, başarılı ay görevlerinden ağır yük taşıyabilen yeniden kullanılabilir roketlerin geliştirilmesine kadar pek çok farklı alanda istikrarlı bir şekilde ilerlemektedir. Bu stratejik hamle, Çin’i devam eden ABD-Çin uzay rekabetinde önemli bir oyuncu olarak konumlandırmaktadır (Mushtaque, 2024).
Tüm bu gelişmelerden geride kalınmaması adına Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ilk aşamasının 2027 yılına kadar faaliyete geçmesi beklenen yeni bir yörünge uzay istasyonu planlarını duyurdu. Putin, insanlı uzay uçuşunda geride kalmamak için istasyonun zamanında geliştirilmesi gerektiğini vurguladı. Bu yeni istasyon, gelişmiş bilimsel ve teknolojik başarıları birleştirmeyi ve gelecekteki görevleri yerine getirmeyi amaçlamaktadır. Her ne kadar ay programında geride kalınmasına karşın Putin, Ay araştırmalarına devam etme taahhüdünü doğruladı ve bu konuda bir sonraki Ay’a fırlatma takviminin 2026’ya ertelendiğini açıkladı (Interfax.ru, 2023).
ABD ise uzay araştırmalarındaki lider konumunu NASA üzerinden devam ettirmekte olup, son yıllarda özel sektördeki gelişmelere de seyirci kalmayarak bu alandaki firmalarla iş birliklerini artırmaktadır. Örneğin SpaceX Mayıs 2020’de NASA astronotlarını Uluslararası Uzay İstasyonu’na taşıyan ilk özel şirket olmuştur (Mushtaque, 2024). Türkiye’nin uzay programının bir parçası olarak Alper Gezeravcı ilk Türk Astronot olarak 19 Ocak 2024’de SpaceX’in Falcon 9 fırlatma aracı ile Uzay istasyonuna ulaşmıştır. Burada 13 farklı deneyi gerçekleştirmesinin ardından 9 Şubat 2024’de başarılı bir şekilde dünya geri dönmüştür (Duyar, 2024).
Sonuç olarak, 1950’lerden itibaren ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki çekişmeyle kurumsal düzeyde başlayan bu yarışa SpaceX gibi özel şirketlerinde iştirak etmesi ve uzay taşımacılığı alanında çığır açan Starship gibi yeniden kullanılabilir fırlatma araçlarının hizmete alınmasıyla uzay yarışının yeniden canlanması beklenmektedir. Önümüzdeki dönemde ABD’ye ek olarak Rusya ve Çin gibi ülkelerden uzay araştırmaları konusunda yeni program ve girişimleri hakkında haberler duymamız kuvvetle muhtemeldir.
Kaynakça:
Aex.ru (2023). Roscosmos başkanı Yuri Borisov, Rus ay programının koordinasyonunda kaydedilen ilerleme hakkında konuştu. Alınan yer: https://www.aex.ru/news/2023/4/12/255992/. Erişim tarihi: 21.04.2024.
Brumfiel, Geoff (2024). Üçüncü seferin cazibesi: SpaceX’in devasa Starship’i uzaya ulaşıyor. Alınan yer: https://www.npr.org/2024/03/14/1238532760/spacex-starship-launch-test-flight-elon-musk. Erişim tarihi: 21.04.2024.
Detiniç, Gennadi (2024). SpaceX, Starship’i patlamadan uzaya fırlattı. Alınan yer: https://3dnews.ru/1101696/tretiy-zapusk-starship-v-kosmos?CDOM=1. Erişim tarihi: 09.04.2024.
Duyar (2024). Astronot Alper Gezeravcı, Türkiye’nin ilk insanlı uzay serüveniyle tarihe geçti. Alınan yer: https://www.aa.com.tr/tr/gundem/astronot-alper-gezeravci-turkiyenin-ilk-insanli-uzay-seruveniyle-tarihe-gecti/3132345. Erişim tarihi: 09.04.2024.
Garretson, Peter ve Havard, Samuel (2023). The Starship tekilliği. Alınan yer: https://www.afpc.org/uploads/documents/Starship_(SPR)_-_2.22.23.pdf. Erişim tarihi: 21.04.2024.
History.com (2020). The Space Rase. Alınan yer: https://www.history.com/topics/cold-war/space-race. Erişim tarihi: 21.04.2024.
Interfax.ru (2023). Putin, Rus yeni istasyonunun ilk bölümünün yörüngeye fırlatılması için 2027 tarihi:ni açıkladı. Alınan yer: https://www.interfax.ru/russia/927831. Erişim tarihi: 21.04.2024.
Litvinov, Nikita (2024). Uzay devriminin eşiğinde: Starship nedir ve yeni uçuşundan neler beklenebilir? Alınan yer: https://universemagazine.com/ru/na-poroge-kosmicheskoj-revolyuczii-chto-takoe-starship-i-chego-zhdat-ot-ego-pervogo-poleta/. Erişim tarihi: 09.04.2024.
Mushtaque, Afifa (2024). Dünyanın en gelişmiş 5 ülkesi. Alınan yer: https://www.insidermonkey.com/blog/5-most-advanced-countries-in-space-exploration-1247031/3/. Erişim tarihi: 21.04.2024.
Spacex.com (2024). Dünya yörüngesine, Ay’a, Mars’a ve ötesine Starship hizmeti. Alınan yer: https://www.spacex.com/vehicles/starship/. Erişim tarihi: 21.04.2023.
Wattles, Jackie ve Strickland, Ashley (2023). SpaceX’in Starship roketi, açılış test uçuşu için havalandı ancak havada patladı. Alınan yer: https://edition.cnn.com/2023/04/20/world/spacex-starship-launch-thursday-scn/index.html. Erişim tarihi: 21.04.2024.
Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.
Zhuldyz Kanapiyanova
Junior Research fellow
Kanapiyanova Zhuldyz 26 Aralık 1986'da doğdu. 2004 yılında liseden mezun oldu ve aynı yıl Abay Kazak Ulusal Pedagoji Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Fakültesi'ne girdi. Aynı yıl Ege Üniversitesi'ne (Türkiye, İzmir) yüksek lisans yapmak üzere girdi. 2012 yılında Uluslararası İlişkiler Bölümü'nden yabancı dil bilgisi ile mezun oldu. Tez konusu “Küreselleşme ve Uluslararası Nükleer Politika” dır. Şimdi Hoca Ahmet Yesevi Kazak-Türk Uluslararası Üniversitesi Avrasya Araştırma Enstitüsü'nde araştırma görevlisiydi.