SUÖB’nin Ulaşım Altyapısındaki Son Gelişmeler

Çin’in batısında bulunan ve Moğolistan, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan ile komşu olan Sincan Uygur Özerk Bölgesi (SUÖB), Çin’in Avrasya ve Orta Doğu’ya hatta Batı’ya açılan kapısı niteliğindedir. SUÖB, özellikle, Çin’in Orta Asya enerji kaynaklarına erişimi ve Çin mallarının Orta Asya’ya ve hatta Avrasya pazarına ulaşımı bakımından büyük önem teşkil etmektedir. Çünkü Çin’in enerji güvenliğinin sağlanması açısından yüksek önem taşıyan Orta Asya-Çin doğalgaz ve petrol boru hatlarının yanı sıra, Çin’den Avrupa ülkelerine ulaşan Batı Çin-Batı Avrupa karayolu da SUÖB topraklarından geçmektedir. Nitekim son yıllarda Çin’in Yeni İpek Yolu olarak değerlendirdiği “Tek Kuşak – Tek Yol” girişiminin sağladığı lojistik hatlar da SUÖB’nin daha büyük lojistik fırsatlardan yararlanmasına olanak sağlamaktadır. Günümüzde Çin ve Avrupa arasında alternatif bir ticaret güzergâhı konumunda olan Çin-Avrupa demiryolu hattının Batı koridorunun iki güzergâhı da SUÖB’nin Alatav ve Horgos sınır geçitlerinden geçerek Kazakistan üzerinden Avrupa ülkelerine bağlanmaktadır. Özel coğrafi konumu ve yüksek lojistik potansiyeli ile SUÖB, artık Yeni İpek Yolu’nun en önemli ulaşım ve lojistik merkezi haline gelmiştir.

Dolayısıyla, enerji güvenliği, istikrarlı ekonomik büyüme, jeopolitik ve jeostratejik çıkarları açısından ülke için çok önemli olan “Tek Kuşak – Tek Yol” girişiminin dinamik gelişimini artırmayı hedefleyen Çin hükümeti, öncelikle çok zengin yeraltı kaynaklarına ve stratejik lojistik üstünlüklere sahip olan SUÖB’ne büyük önem vermektedir. Bu doğrultuda, 23 Mart 2015 tarihinde Çin hükümeti tarafından yayınlanan “İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu’nun Ortaklaşa İnşası Üzerine Vizyonlar ve Eylemler” başlıklı karar doğrultusunda, SUÖB “Tek Kuşak – Tek Yol” girişiminin ön kilit bölgesi olarak belirlenmiştir. SUÖB’ni “Tek Kuşak – Tek Yol” girişiminin ön kilit bölgesi olarak belirleyen karara göre, kısa dönemde SUÖB’nin ulusal ve uluslararası düzeydeki bir ulaşım merkezi, lojistik merkezi, finans merkezi, sağlık merkezi, bilim, eğitim ve kültür merkezi olarak geliştirilmesi hedeflenmektedir. [1]

SUÖB’nin ulaşım ve lojistik merkezi olarak geliştirilmesi için, 2015’ten itibaren SUÖB’deki ulaşım altyapı inşaatları için yapılan yatırım miktarı giderek artmaktadır. Örneğin, 2015 yılında bölgedeki ulaşım altyapı inşaatları için toplam 25 milyar yuan (yaklaşık 3.7 milyar dolar) yatırım yapılmıştır. Bu kapsamda Turfan-Urumçi otoyolu, Urumçi-Kuitun otoyolu, G0711 Lopnur- Çakılık karayolu, G0612 İtibulak-Hotan, G3018 Jinghe-Alatav geçidi otoyolu, Urumçi Doğu çevreyolu, G7 Mingshui-Kumul, G3012 Kaşgar-Yenişehir otoyolu ve G3012 Karakaş-Hotan otoyolu gibi bölgedeki en önemli bir dizi ulaşım altyapı projeleri gerçekleştirilmiştir. [2] 2016 yılında ise SUÖB’deki ulaşım altyapı inşaatları için toplam 36 milyar yuan (yaklaşık 5.32 milyar dolar) yatırım yapılmıştır. Bunun içinde 6.5 milyar yuan (yaklaşık 960.6 milyon dolar) yatırımla bölgede toplam uzunluğu 11009 km olan 300 köy ve 40 kasabaya ulaşımı sağlayan karayolları ağı yapılmıştır [3].

2016 yılı sonu itibarıyla, SUÖB’deki toplam karayolunun uzunluğu 182.1 bin kilometreye ulaşmış olup (Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu’ndaki 34.300 kilometre karayolu da dahil) bunun 28 bin kilometresi devlet yolu iken otoyol uzunluğu ise 4395 kilometreye ulaşmıştır. Dolaysıyla, Hotan hariç, bölgedeki tüm il ve kentler otoyollar ile birbirine bağlanmıştır. 2016 yılı sonu itibariyle, SUÖB’deki demiryolu uzunluğu 5868 kilometre ve yüksek hızlı tren yolu ise 717 kilometre olmuştur. Aynı yıl içerisinde yılsonu itibariyle, SUÖB’de 41 uluslararası havayolu hattı ve 197 yurtiçi havayolu hattı açılarak, bölgeden 17 ülkede 89 şehre uçuş imkânı sağlanmıştır. Urumçi Uluslararası Havaalanı ise Çin’in Orta Asya ve Batı Asya odaklı uluslararası hava trafik merkezi haline gelmiştir. [4]

2015-2016 yılları arasında SUÖB’nin ulaşım altyapısındaki gelişmeler, bölgedeki ulaşım ve trafik hizmetleri alanında önemli gelişmelerin kaydedilmesine imkan sağlamıştır. Örneğin, 2015 yılında SUÖB’nin kargo yük miktarı 776.399 milyon tona ulaşmıştır. Bunun içinde demiryolu kargo yük miktarı 62.337 milyon ton, karayolu kargo yük miktarı 645.05 milyon ton ve havayolu kargo yük miktarı 6.8 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca, 2015 yılında SUÖB’nin ulaşım ağları üzerinden toplam 358.242 milyon kişi seyahat etmiş olup, bunların 27.512 milyonu demiryolu üzerinden, 323.1 milyonu otoyol üzerinde ve 7.630 milyonu ise havayolu üzerinden yolculuklarını gerçekleştirmişlerdir. [5] 2016 yılında ise SUÖB’nin kargo yük miktarı 791.048 milyon tona ulaşmıştır. SUÖB’nin ulaşım ağları üzerinden taşınan yolcuların toplam sayısı ise 2016 yılında 349.617 milyon olmuştur. Bunun içinde demiryolu yolcu sayısı 31.88 milyonu, otoyol yolcu sayısı 289.93 milyonu ve sivil havayolu yolcu sayısı 27.807 milyonu oluşturmuştur. Bu rakamlar göstermektedir ki yeni kurulan ulaşım ağları yolcuların seyahat türü seçiminde demir ve hava yollarına daha çok ilgi göstermeye başladığını işaret etmektedir [6].

Son yıllarda Pekin yönetimi, SUÖB’deki ulaşım altyapı inşaatlarına son derecede önem vermesinin yanı sıra, SUÖB’den diğer ülkelere ulaşan ticari ve ulaşım kanallarının geliştirilmesi için de çaba harcamaktadır. Bu bağlamda 2015-2016 yılları arasında SUÖB’de birkaç önemli proje başlatılmıştır. Örneğin, 22 Nisan 2015 tarihinde 1.38 milyar yuanlık (yaklaşık 220.1 milyon dolar) yatırımla Urumçi demiryolu konteyner merkezi istasyonu projesinin inşaatı başlatılmıştır. Urumçi demiryolu konteyner merkezi istasyonu, 2015 yılında ülkede planlanan 18 büyük demiryolu konteyner istasyonlarından biri olarak, SUÖB’nin ulusal ve uluslararası düzeydeki bir ulaşım ve lojistik merkezi olarak geliştirilmesine yönelik en önemli projelerden biri konumundadır. Söz konusu demiryolu konteyner istasyonunun öncelikle Çin-Orta Asya-Avrupa arasındaki kargo yük taşımacılığı için önemli bir lojistik merkez olarak, toplama ve dağıtım faaliyetlerinde bulunması beklenmektedir. [7] [8] Urumçi demiryolu konteyner merkezi istasyonunun kargo yük miktarının 2030 yılına kadar 23.45 milyon tona çıkarılması hedeflenmektedir. [9]

Nitekim denize çıkışı olmayan SUÖB’yi demiryolu üzerinden diğer ülkelere ulaştırmayı hedefleyen Pekin yönetimi, bu bağlamda iki büyük projeye önem vermektedir. İnşaatına henüz başlanmamış olup lakin bu doğrultuda bu iki büyük projeye yönelik ilk adımlar atılmıştır. Söz konusu projelerden biri olan Çin-Pakistan demiryolu, diğer bir ifadeyle Kaşgar-Karaçi demiryolunun bir parçası olan Peşaver-Karaçi demiryolu projesine yönelik 20 Nisan 2016 tarihinde Çin ve Pakistan arasında bir çerçeve anlaşması imzalanmıştır. Toplam 1726 kilometre uzunluğundaki Peşaver-Karaçi demiryolu projesinin yapımına önümüzdeki yıllarda başlanması beklenmektedir. [10] Ayrıca SUÖB’den Orta Asya’ya ulaşması beklenen Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu inşaatına yönelik en son toplantı 19-20 Aralık 2016 tarihinde Bişkek’te düzenlenmiş olup taraflar projenin 2017 yılından itibaren gerçekleştirilmesi hakkında fikir birliğinde bulunmuşlardır. [11] Söz konu iki büyük proje hayata geçirilirse, önümüzdeki yıllarda bölgenin lojistik potansiyelinin daha da artacağı söylenebilir.

SUÖB Ulaşım Dairesi’nin açıklamasına göre, 2017 yılında bölgenin ulaşım altyapı çalışmaları için toplam 249 milyar yuan (yaklaşık 36.8 milyar dolar) yatırım yapılacaktır. SUÖB tarihinde en yüksek ulaşım altyapı yatırımı olan bu miktar, Çin’in 12. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2011-2015) döneminde SUÖB’nin ulaşım altyapı inşatlarına yapılan 5 yıllık toplam 176.1 milyar yuanlık (yaklaşık 26.03 milyar dolar) yatırım miktarından da daha fazladır. 2017 yılındaki söz konusu yatırım miktarının 200 milyar yuanı (yaklaşık 29.56 milyar dolar) otoyol inşaatına, 34.7 milyar yuanı (yaklaşık 5.13 milyar dolar) demiryolu inşaatına ve 14,3 milyar yuanı (yaklaşık 2.142 milyar dolar) havaalanı inşaatına ayrılmıştır. Demiryolu ve havayolu inşaatlarına yapılan bu yatırımların, 2016 yılı ile karşılaştırıldığında %50 arttığı görülmektedir [12]. 2017 yılında SUÖB genelinde toplam 4347 ulaşım altyapı projesinin gerçekleştirilmesi hedeflenmekte olup, 10 Temmuz 2017 tarihi itibariyle 3833 projenin inşaatına başlanmıştır. [13] Önümüzdeki 5 yılda ise, Urumçi kara limanı, Urumçi, Gulca gibi 7 ulusal karayolu lojistik merkezi, bölge genelinde 33 lojistik park, Çin-Pakistan demiryolu, Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu, Beitun-Zhemenei demiryolu ve Karamay-Baktı demir yolunun yeniden yapılandırılması, Urumçi, Kaşgar, Gulca ve Korla havaalanlarının genişletilmesi gibi bir dizi ulaşım altyapı projelerinin başlatılması beklenmektedir. [14]

Özet olarak, son yıllarda Çin’in “Tek Kuşak – Tek Yol” girişimi, Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru ve Çin-Avrupa demiryolu hattı kapsamında SUÖB’nin ekonomik, politik ve stratejik konumunun giderek artmasıyla beraber, Pekin yönetiminin SUÖB’ne yönelik ekonomik politikalarının ön plana çıkmaya başladığı söylenebilir. Bu bağlamda SUÖB’nin ekonomik gelişimi ile doğrudan bağlantılı olan ulaşım altyapısına da büyük önem verilmektedir. Çünkü SUÖB’nin ekonomik gelişiminin en önemli unsurlarından birisi bölgenin sahip olduğu stratejik lojistik potansiyeli olduğu ifade edilebilir. Çünkü Çin’i Orta Asya ve Orta Doğu ülkeleriyle doğrudan bağlayan SUÖB’nin özel coğrafi konumu, Çin açısından hayati önem teşkil etmektedir. Bu açıdan bakıldığında, SUÖB’nin ulaşım altyapısındaki gelişmeleri, bölgenin Orta Asya, Orta Doğu ve Avrupa ülkeleriyle olan ticari ve ekonomik ilişkilerinin artmasına katkı sağlayabilir. Dolayısıyla, Pekin yönetiminin önümüzdeki yıllarda SUÖB’nin ulaşım altyapısının gelişmesi için daha çok çaba harcayacağı söylenebilir.

Kaynaklar:

Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.