2022 жылғы 19 мамырда Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің Еуразия ғылыми-зерттеу институты мен Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті бірлесіп, Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылдығын еске алуға арналған Қазақстан-Түркия қарым-қатынасы жөнінде конференция өткізді.
2022 жылдың 19 мамырында Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде Түркия Республикасы Анкара губернаторы Васип Шахиннің сапары аясында Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылдығына арналған «Қазақстан-Түркия қарым-қатынасы» тақырыбында конференция өтті. Іс-шараға Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің Өкілеттік кеңес төрағасы профессор, доктор Мухиттин Шімшек, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ректоры профессор, доктор Жансейіт Түймебаев, Түркия Республикасының Алматыдағы бас консулы Али Риза Акынжы, Еуразия ғылыми-зерттеу институтының директоры доцент, доктор Вакур Сүмер және Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің оқытушылары, студенттері мен ғалымдары қатысты.
Конференцияның кіріспе сөзін Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ректоры профессор, доктор Жансейіт Түймебаев Анкара губернаторы Васип Шахинге алғыс айтудан бастады. Ректор профессор, доктор Жансейіт Түймебаев биыл Қазақстан мен Түркияның туысқан мемлекеттері арасында ресми дипломатиялық қарым-қатынастың орнағанына 30 жыл толып отырғанын айтты. Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2022 жылғы 10 мамырдағы Түркияға ресми сапарының маңыздылығын айта отырып, ол екі ел арасындағы саяси, сауда-экономикалық және мәдени-гуманитарлық салалардағы ынтымақтастықтың одан әрі дамып келе жатқанын мәлімдеді. Қазақстан мен Түркия арасындағы Мевлана мен Орхун сынды алмасу бағдарламалары, Түркияда білім алып жатқан қазақ студенттері, бірлесіп атқарылған көптеген ғылыми жобалар білім саласындағы ынтымақтастықты дамытуға үлкен септігін тигізетінін айтты.
Ректор профессор, доктор өз сөзінде Жансейіт Түймебаев Анкара губернаторы Васип Шахиннің өмірбаянына қысқаша тоқталып, оның Ыстанбұл университетінің заң факультетін бітіргенін, тәжірибелі заңгер және саясаткер ретінде көптеген жоғары лауазымды қызметтерді атқарғанын, сондай-ақ 2014 жылдан бері Анкара губернаторы қызметін атқарып келе жатқанын әңгімеледі.
Конференцияны ұйымдастыруға үлес қосқан Анкара губернаторы Васип Шахин Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті мен Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ұйымдары мен білікті мамандарына алғысын білдіріп, өкілеттік кеңес төрағасы профессор, доктор Мухиттин Шімшек пен профессор, доктор Жансейіт Түймебаев мырзаға алғыс айтудан бастады. Бұл конференцияның екі ел мен екі қауымдастықтың қарым-қатынасына пайда әкелетініне сенім білдірген ол тарихымыз ортақ, тіліміз ортақ, мәдени ортамыз ортақ қазақ пен түріктердің қарым-қатынасы шын мәнінде тарихтың әлдеқайда ерте кезеңдерінен келетінін айтты. Тарихи құжаттарда Османлы мен Қазақ хандығының алғашқы байланыстары XVI ғасырда басталғаны, ал XVII ғасырда екі мемлекет арасындағы түрлі саладағы ресми хат-хабарлар мен қарым-қатынастың жалғасқаны айтылады. Ол патшалық Ресейдің XIX ғасырдағы және одан кейінгі 70 жылдық Кеңес Одағы кезіндегі аймақтағы үстемдігі Анадолы түріктері мен басқа да Түркістан халықтары мен қазақтары арасындағы қарым-қатынасты үзгенін әңгімеледі. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін бауырластық негізінде қайта нығая бастаған шынайы және достық қарым-қатынас үш ғасырға жуық уақытқа созылған аталған құлдыраудың жүректердегі байланысты әлсірете алмайтынының өте айқын көрсеткіші екенін тілге тиек етті.
Экономикалық және сауда-саттық қатынастарына қарасақ, бұл саладағы ынтымақтастықтың да айтарлықтай қарқынды екенін көреміз. Екі ел арасындағы өзара инвестиция артып, сонымен қатар сауда көлемі де артып келеді. Ресейден кейін Қазақстан Түркияның ең көп фирмасы бар бірінші ел. Түрік инвесторларының елге салған инвестициясы 30 миллиард долларға жетті. Alarko, YDA, Zorlu Holding, Anadolu Group, TAV Airports Holding және Nobel İlaç сияқты ірі түрік компаниялары бұдан былай Қазақстанға инвестицияларын одан әрі жалғастырады деп болжануда. Екіжақты саудада 1990 жылдардың басында 30 миллион доллар шамасында болған сауда көлемі 2021 жылға қарай 5 миллиард долларға жетті. Ол бұл көрсеткішті 10 миллиард долларға жеткізу біздің алдымызда басты мақсат екенін атап өтті.
Екі ел арасындағы саяси және экономикалық байланыстар білім, ғылым және мәдениет салаларындағы көптеген жобалармен, зерттеулермен және ынтымақтастықтармен нығайып келеді. Екі елдің мемлекеттік мекемелері, білім беру мекемелері мен үкіметтік емес ұйымдары арасындағы қарқынды қарым-қатынас пен жетістіктер, әсіресе тәжірибе алмасу тұрғысынан ерекше. Бұл үдерісте ғалымдар, жазушылар, әдебиетшілер, өнер адамдары, журналистер мен кәсіпкерлердің өзара байланысы мен ынтымақтастығы артып, Түрік-Қазақстан Іскерлер Одағы, Түркі әлемі жастар конгрестері, Түркі әлемі университеттер одағы, Түркі әлемі БАҚ форумы, Еуразия Жазушылар одағы сияқты көптеген бірлескен үкіметтік емес ұйымдар мен платформалар құрылды. Екіжақты қарым-қатынастан бөлек, Түркия мен Қазақстан халықаралық және аймақтық ұйымдар аясында тығыз ынтымақтастықта екені белгілі. Екі ел Біріккен ұлттар ұйымы, Ислам ынтымақтастығы ұйымы, Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы, Азиядағы ынтымақтастық және сенім шаралары жөніндегі кеңес, Экономикалық ынтымақтастық ұйымы, сондай-ақ Дүниежүзілік сауда ұйымы сияқты халықаралық ұйымдарда тығыз ынтымақтастықта. Әсіресе Түркі мемлекеттері ұйымы, ТҮРКСОЙ және Түркі академиясы Түркия мен Қазақстанның жетекші ұйымдарының қатарында екенін атап өтті.
Екі ел арасындағы достық қарым-қатынасқа тоқталып, Түркия мен Қазақстан қарым-қатынасының тарихынан бастап бүгінгі күнге дейін Әл-Фарабиден Ясауиге, Абайдан Мағжанға дейінгі көптеген ортақ құндылықтарымыз бар екеніне тоқталды. Ол саяси-экономикалық қарым-қатынас, білім, ғылым және мәдениет салаларында жүзеге асырылған көптеген жобалар, зерттеулер мен ынтымақтастықтар нығайып келе жатқанын, екі елдің мемлекеттік мекемелері, оқу орындары мен үкіметтік емес ұйымдары арасындағы тәжірибе алмасу саласындағы қарқынды қарым-қатынастың арқасында қол жеткізілген табыстарға назар аударды.
Сондай-ақ ол сапар барысында өңірлік және екіжақты қарым-қатынас тұрғысынан маңызды Каспий өткелінің орта дәлізін дамыту мәселесі де күн тәртібінде тұрғанын түсіндірді. Ол Түркиядан басталып, Кавказ аймағына жететін, одан әрі Түркіменстан мен Қазақстаннан кейін Каспий теңізі арқылы Орталық Азияға және ҚХР-ға өтетін Орта дәліз тарихи Жібек жолын жаңғырту жобасының маңызды құрамдас бөліктерінің бірі екенін түсіндірді. Ол Орта дәліздің біздің елден Грузия, Әзірбайжан және Каспий теңізіне дейін, тиісінше, теміржол және автомобиль қатынасы арқылы, одан ҚХР-ға Түркіменстан-Өзбекстан-Қырғызстан немесе Қазақстан бағытымен (Каспий асуын пайдалану арқылы) жалғасатынын тілге тиек етті. Түркия, Қазақстан және аймақтағы басқа елдер Орта дәлізді дамытуға, бұрын Түркі мемлекеттері ұйымы аясында құрылған мамандандыру комитеттеріне, әсіресе Ресей-Украина соғысына және Ресей арқылы өтетін бағыттардағы қиындықтарға үлкен мән береді. Қазіргі уақытта «Орталық дәліз» мүмкіндігінше қысқа мерзімде толығымен аяқталып, оны қуаттылықпен жандандыру қажеттігін атап өтті. Сонымен қатар, Зира Орталық дәліз бағытын тиімді пайдаланса, жыл сайын әлі де 600 миллиард долларды құрайтын еуро-қытай сауда айналымынан экономикалық мүмкіндіктер алуға болатынын мәлімдеді. Атап айтқанда, Түрікменстан, Қазақстан және Әзірбайжан порттарында логистикалық орталықтар мен еркін сауда аймақтарын құру Транскаспий ынтымақтастығын дамытуға және тереңдетуге, маңызды қадамдар жасалатынын, соның ішінде алдағы кезеңде Зеңғазур дәлізін жүзеге асыруды күтуге болатынын атап көрсетті.
Қасым -Жомарт Тоқаевтің 2022 жылғы 10 мамырдағы Түркияға ресми сапарына қысқаша тоқталған ол 30 жылдық Түркия-Қазақстан қарым-қатынасында жаңа дәуірдің басталғанын, әртүрлі салаларда 15 келісімге қол қойылғанын, жоғары деңгейдегі кездесулер өткізілгенін айтты. делегациялар арасында өткізіліп, құны 1 миллиард доллар болатын түрлі коммерциялық келісімдерге қол қойылды. Ол Түркия мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынасты одан әрі дамыту үшін барлық қажетті мүмкіндіктердің бар екенін және Анкара губернаторы ретінде бұл үдерістің әр кезеңінде мүмкіндігінше өз үлестерін қосатындарын атап өтті. Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылдығына арналған Қазақстан-Түркия қарым-қатынасы жөніндегі конференцияға қатысқан құрметті қонақтарға, ғалымдар мен спикерлерге алғысын білдіре отырып, ол Қазақстанға және Орталық Азияның басқа да мемлекеттеріне тәуелсіздіктің 30 жылдығына шын жүректен тілектестігін жеткізді.
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті Өкілеттік кеңес төрағасы профессор, доктор Мұхиттин Шімшек өз сөзінде Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін Түркияның Қазақстанды тәуелсіз ел ретінде мойындаған бірінші ел екеніне тоқталып, екі ел арасындағы бауырластық пен достық байланыстардың күннен-күнге тереңдей түскенін жеткізді. Сондай-ақ ол Түркияның Орталық Азиядағы басқа түркі мемлекеттері тәуелсіздік алған алғашқы сәттен бастап тұрақты қолдау көрсетіп келе жатқанын атап өтті. Болашақта Түркі Республикалары арасында ынтымақтастығы арта түсуі керек екенін айтып ағынан ақтарылған профессор, доктор Мухиттин Шімшек Еуразия ғылыми-зерттеу институтының осы салада осы уақытқа дейін жүргізген зерттеулері мен іс-шараларына тоқталып, алдағы уақытта атқарылуы қажет зерттеулерге тоқталды. Түркия мен Қазақстан арасындағы қарым-қатынасқа тоқтала отырып, екі мемлекеттің бауырластығы мен тарихи тамырының көрінісі болып табылатын ортақ тіл, ортақ тарих және ортақ мәдениет саласында өзара қолдау көрсету арқылы екіжақты және көпжақты қарым-қатынасы қолдайтынын атап өтіп, барлық қатысушыларға алғысын білдірді.
Конференциядан соң модераторлық еткен Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ректоры профессор, доктор Жансейіт Түймебаев барша қатысушыларға алғысын білдіріп, сөзін аяқтады.