2022 жылы 27 қаңтарда Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті Еуразия ғылыми-зерттеу институтының ғылыми қызметкері Жандос Құдайбергенов «Арал теңізі экологиясының Арал өңіріне әсері және мәселелерін шешу жолдары» тақырыбында онлайн семинар өткізді.
Еуразия ғылыми-зерттеу институты директорының орынбасары Женгизхан Жаналтайдың кіріспе сөзінен кейін баяндамасын бастаған Еуразия ғылыми-зерттеу институтының ғылыми қызметкері Жандос Құдайбергенов алдымен Арал теңізінің құрғау алдындағы жай-күйіне тоқталып, Арал теңізінің экологиялық мәселесін басндады. Жандос Құдайбергенов Кіші Арал мен Үлкен Аралдың ара-жігін ажыратып, Үлкен Арал қараусыз қалғандықтан бірте-бірте тартылып бара жатқанын атап өтті. Арал теңізінің аңғары мен оның әсер ету аймағына тоқталған Жандос Құдайбергенов Аралдың ықпал ету аймағы Сырдария және Әмудария маңындағы елдер, ағыстың жоғарғы жағындағы елдер және төменгі ағыс елдері болып екі категорияға бөліп қаралатынын айтты. 1992 жылы 30 маусымда Қазақстанда «Аралдағы экологиялық зілзаладан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы» заң қабылданғанын, заңға сәйкес Арал экологиясынан зардап шеккен аймақтар экологиялық апат аймағы, экологиялық дағдарыс аймағы және экологиялық дағдарысқа дейінгі жағдай аймағы болып үшке бөлінетінін тілге тиек етті.
Семинардың жалғасында Жандос Құдайбергенов Арал аймағының жалпы жер аумағы 639,400 шаршы километр екенін, бұл аумаққа 10 қала, 19 ірі ауыл және 634 шағын ауыл кіретінін айтты. Жандос Құдайбергенов Аралдың тартылуындағы келеңсіз зардаптары туралы айтып, аталған экологиялық апат салдарынан аурулар көбейіп, өлім-жітім 10 пайызға артып, тұщы көлдер жойылып, есесіне орман алқаптары екі есеге ұлғайғанын әңгімеледі. Сондай-ақ Жандос Құдайбергенов Аралдың тартылуынан тұзды көлдер мен ірі сортаңдар пайда болып, балық шаруашылығына кері әсерін тигізіп, соның салдарынан өңірде жұмыссыздық орын алғанын жеткізді. Жандос Арал өңірінің экологиялық мәселелерін шешу және Арал теңізі аңғарының тұрақты дамуы жолында атқарылып жатқан жұмыстарға тоқталып, «Ауыл шаруашылығы мен орман шаруашылығының теңгерімді және ғылыми негізделген жүйесіне көшу, ауыл шаруашылығын экономикалық тұрғыдан тиімді пайдалану, су ресурстары, ирригация мен қоршаған ортаны қорғауда озық технологияларды қолдану және өңірдің суару тиімділігін арттыру, табиғи ресурстарды басқарудың кешенді жүйесін жетілдірудің маңыздылығын атап өтті.
Осы тұрғыда Жандос Құдайбергенов 1993 жылы Аралды құтқару мақсатында құрылған Халықаралық Аралды құтқару қорының маңыздылығына тоқталып, су ресурстарын кешенді пайдалану, экологиялық, әлеуметтік-экономикалық, институционалдық және құқықтық тақырыптар сынды қордың функцияларын қарастырды. Қаралған мәселені кешенді түрде шешуге арналған бағдарламаларға тоқталып, ПБАМ-1, ПБАМ-2 және ПБАМ-3 туралы толық ақпарат берді.
Семинар соңында Құдайбергенов Көкарал бөгеті туралы да мәлімет беріп, бөгеттің мақсаты Кіші Аралдан Үлкен Аралға ағып жатқан суды тоқтатып, Кіші Аралда бұрын болған су көлемін бірте-бірте ұлғайту екенін түсіндірді. Сондай-ақ, Сырдария өзенінің арнасын ретке келтіру және Арал теңізінің солтүстік бөлігін қорғау (РРСАМ-1) жобасының нәтижелеріне тоқталумен қатар, 2012 жылдан бергі Сырдария өзенінің арнасын қалыпқа келтіру және Арал теңізінің солтүстік бөлігін қорғау жобасы аясында атқарылған жұмыстар туралы ақпарат берді.
Семинар соңында қатысушылар тақырып бойынша өзара пікір алмасты.