9 Şubat 2021 tarihinde Nazarbayev Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Stefanos Xenarios “Aral Denizi Havzası: Sürdürülebilir Bir Kalkınma İçin Su” başlıklı çevrimiçi seminer verdi.

Avrasya Araştırma Enstitüsü Müdürü Doç. Dr. Vakur Sümer’in takdim konuşması ile başlayan seminerde Prof. Dr. Stefanos Xenarios, ana hatlarıyla, Aral Denizi havzasında yakın zaman içerisinde gerçekleştirdikleri bir akademik projesinden bahsetti. Konuşmasında, bu çalışmadan elde edilen sonuçların kitap halinde yayımlandığını belirtti. 27’si Orta Asya’dan olmak üzere toplamda 57 bilim insanının projeye katılım sağladığını ve projenin 20 ay sürdüğünü dile getirdi. Aral Denizi sorununun, insan faaliyetlerinin olumsuz etkisi sonucu ortaya çıkan en büyük doğal afetlerden biri olarak adlandırılabileceğini vurguladı. Bugüne dek çözülememiş sorunun kökenlerinin Sovyet döneminin politikalarına kadar uzandığını ifade etti.

Prof. Dr. Stefanos Xenarios, Aral Denizi sorununun çözümüne engel olan faktörlerden birisinin Aral havzası ülkelerinin birbirleriyle zayıf işbirliği içinde bulunmaları olduğunu dile getirdi. Bu durumun daha da devam edeceğini varsayarak, bölgedeki su sorunlarının büyük ölçüde kötüleşebileceğinin altını çizdi. Bu konuya ek olarak Prof. Dr. Stefanos’a göre, Afganistan’ın şimdiki tatlı su tüketiminin er ya da geç çoğalması durumunda Afganistan’ın da bu konuda taleplerinin artmasının genel olarak Orta Asya’daki su sorununu daha da kötüleştirebileceğini bildirdi. Ayrıca Stefanos, konu hakkındaki çalışmalarda kolayca çözülebilecek sorunlardan birisinin de meteoroloji ve hidrolojik istasyonların teknik donanımları olduğunu ifade etti. Öte yandan bu alanda bilgi edinilmesinde araştırmacıların belirli sorunlarla karşılaşabilmekte olduklarını dile getirdi.

Prof. Dr. Stefanos Xenarios, Orta Asya bölgesinin özelliklerinden birinin de çoğunlukla çöl ve yarı çöl tipi olmak üzere sıcak ve kurak bir iklime sahip olması olduğunu belirtti. İklim değişikliğinin kötüleşmesi durumunda Aral Denizi çevresinde çölleşme ile artan sıcaklıkların gözlemlenebileceğini ifade etti. Orta Asya bölgesinde yağışların fazla olmadığını ve yıllar itibariyle de fazla değişim göstermediğini ifade etti. Öte yandan bölgenin ana su kaynaklarının Kırgızistan ve Tacikistan’daki dağlardaki kar ve buzullardan oluştuğunu ve iklim değişikliğinin de gelecekte buzulların azalmasına ek olarak doğal afet risklerini çoğaltabileceğinin altını çizdi.

Stefanos, konuşmasının devamında Aral havzası hakkında tarihsel bilgiler vermenin yanı sıra kuraklık haritaları, su kaynakları ve bölgedeki nehirler üzerinde çeşitli bilgiler sundu. Bölgede farklı ülkelerin su kaynaklarını değişik amaçlarla kullanmasından başlayarak su güvenliği çerçevesine kadar konunun politikleştirilmesi nedeniyle halihazırdaki hidrolojik ve su kullanımındaki teknik nedenlerden ötürü yaşanan anlaşmazlıkların daha karmaşık bir hale sokulduğunu vurguladı. Bölge ülkelerinin bazılarında sınır aşan su konusunda Çevre ve Tabi Kaynaklar Bakanlıkları yerine Dışişleri Bakanlıklarının sorumlu olmasının da ülkelerin konuya bakış açısını ve verdiği önemin bir göstergesi olduğunu ifade etti.

Orta Asya’da su kaynaklarının yeterliliği konusunda bir sorun olmadığını, problemin su tüketiminde ve olduğunun altını çizerek tarımdaki su kullanımının toplamın %80’ini oluşturduğunu ve bunun da neredeyse %70’inin verimsiz kullanım, eski teknolojiler gibi nedenlerden dolayı etkili kullanılamadığını vurguladı. Yeni sulama teknolojileri ile bölge ekonomilerinin tarımdan diğer sektörlere doğru kaydırılması durumunda bu tüketimin kısıtlanabileceğini ve toprakta bozulma ve tuzlanma gibi çevresel faktörlerin azaltılabileceğini bildirdi. Bu sorunun giderilmesi durumunda halihazırda bölgedeki toprağın bozulması nedeniyle yıllık yaklaşık 3 milyar dolar olarak tahmin edilen ekonomik kayıpların da önlenebileceğini sözlerine ekledi. Seminer, katılımcıların konu ile ilgili çeşitli düşüncelerini aktarmaları ve soru-cevap bölümü ile sona erdi.