Dünya’da petrol, doğal gaz ve kömür gibi fosil yakıtların rezervlerinin azalması ve yıllar itibariyle artmakta olan çevre kirliliği konuları ülkeleri, alternatif enerji kaynaklarının potansiyelinin geliştirilmesi konusuna daha fazla ilgi göstermeleri gerekliliğini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla, ülkeler enerji ihtiyaçlarını verimli bir şekilde karşılayabilmek için farklı enerji kaynaklarından faydalanma yoluna gitmekte ve enerji politikalarını belirlerken, ihtiyacı en verimli bir şekilde karşılarken aynı zamanda çevre sorunlarını asgariye düşürecek enerji türlerini kullanmayı hedeflemektedir.
Kırgızistan coğrafi konumundan dolayı yıllık 840.2 milyon TEP olarak tahmin edilen yüksek yenilenebilir enerji kaynakları potansiyeline sahiptir (Kırgız Cumhuriyeti Enerji ve Sanayi Bakanlığı Raporu, 2013). Bu rakam 142.5 milyar kWh’e eşit olmakta olup Kırgızistan Rusya ve Tacikistan’dan sonra Bağımsız Devletler Topluluğu içerisinde potansiyel bakımından üçüncü sırada yer almaktadır (Dikambayev, 2019). Fakat ülke halihazırda bu potansiyelinin sadece %10’unu kullanabilmektedir. Ülkenin başlıca yenilenebilir enerji kaynakları güneş enerjisi, hidroelektrik, rüzgar enerjisi ve biyokütle enerjisidir. Kırgız Cumhuriyeti Sanayi, Enerji ve Toprak Altı Kullanımı Devlet Komitesi’nin verilerine göre, güneş enerjisi santralleri – yılda 490 milyon kWh, küçük hidroelektrik santralleri – yılda 5-8 milyar kWh, rüzgar enerjisi – yılda 44.6 milyon kWh ve biyokütleden yılda 1.3 milyar kWh enerji üretme imkanına sahiptir (K.C. Sanayi, Enerji ve Toprak Altı Kullanımı Devlet Komitesi, 2018). Buna rağmen alternatif enerji kaynaklarından faydalanma oranı %1’in altındadır. Bundan dolayı Kırgızistan’da son yıllarda yeşil enerjiye geçiş yolunda birtakım ciddi adımlar atılmaktadır.
Bu doğrultuda, ilk olarak, 2019’un Ekim ayında Kırgızistan, atmosfere karbondioksit gazının salınımını azaltma taahhüdünü getiren Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne ilişkin Paris Anlaşması’nı imzaladı. Bu çerçevede hükümet, emisyon seviyelerini düzenli olarak raporlamak üzere iklim değişikliği ile mücadele için bir plan hazırlamaktadır. Bu anlaşma kapsamında Kırgızistan, gelişmiş ülkelerin yıllık yaklaşık 100 milyar dolar ayırdığı Yeşil İklim Fonu’ndan finansman temin etme imkanına sahiptir. Kırgızistan Cumhuriyeti İklim Finansmanı Merkezi’nin verilerine göre, bugüne kadar orman ve meralarda iklim yatırımlarını destekleyerek Kırgızistan’da karbon tutulmasını artırmaya yönelik bir proje için 29.9 milyon dolar;
Kırgızistan’da gıda güvenliğinden yoksun ve savunmasız toplulukları destekleyecek bir proje için 8.5 milyon dolar; Kırgızistan ve Yeşil İklim Fonu arasındaki etkileşim için stratejik bir çerçevenin geliştirilmesi ve kapasite geliştirme projesi için 300 bin dolar ve Ulusal Uyum Planı geliştirme projesi için 2.6 milyon dolarlık Merkez’in toplam maliyeti 41.6 milyon dolar tutarında 4 yerli projesi onaylanmıştır (Kırgızistan Cumhuriyeti İklim Finansmanı Merkezi, 2021).
İkinci olarak, Kırgızistan’da 2019-2023 yıllarına yönelik “Yeşil Ekonomi Geliştirme Programı” yürütülmektedir. Bu program kapsamında ülke nüfusunun refahının artırılması, kaynakların etkin kullanılması ve aynı zamanda ülkenin ekosisteminin korunması planlanmaktadır. Üçüncüsü, Kırgızistan ve Tacikistan’dan Afganistan’a ve Pakistan’a elektrik ihraç etmeyi amaçlayan büyük ölçekli CASA-1000 projesi kapsamında çalışmaları sürdürmektedir. Özellikle yaz aylarında fazla elektrik arzı olduğu için söz konusu projeden Kırgızistan’ın beklentisi yüksektir. Kırgızistan Ulusal Elektrik Hattı’nın bilgisine göre, yıllık ihracat hacmi en az 400 milyon kWh olması tahmin edilmektedir (Ulusal Enerji Holdingi, 2021). Kırgızistan kendi sınırları içerisindeki 477 km uzunluğundaki Datka-Khujand 500 kWh enerji ulaşım hattının inşasını 2022’de tamamlamayı ve elektrik ihracat etmeye başlamayı planlamaktadır (Belikov, 2020).
Yeterli kalitede ve uygun fiyatlarda enerji arzı, ekonomik kalkınma, iyileştirilmiş yaşam standartları için temel şartlardan birisidir. Bundan dolayı Kırgızistan’ın enerji güvenliğini etkileyen faktörlerden bahsetmek gereklidir. İlki, ülkedeki enerji üretim kapasitesinin eksikliği ve elektrik tüketim miktarının her yıl artmasıdır. Bu durum, sektördeki sürdürülebilir işleyiş mekanizması için büyük riskler oluşturmaktadır. Daha sonra dünyada yakıt ve enerji kaynakları fiyatındaki değişiklikler ve Orta Asya devletleri arasındaki bütünleşememe süreci de Kırgızistan’ın enerji güvenliğini ciddi ölçüde etkilemektedir. Doğal ve iklimsel problemler de Kırgızistan’ın yenilenebilir enerji sektörünü etkilemektedir. Toktogul Barajındaki su miktarı, Narın Nehrindeki suyun seviyesi gibi doğal durumlar Kırgızistan’ın daha işlevsel bir mekanizmaya sahip olması ihtiyacını artırmaktadır. Bunlara ek olarak teknik ve teknolojik bağlamda ülkenin enerji sektöründeki yüksek enerji kayıpları ve enerji santralleri ekipmanlarının eski olması, yenilikçi teknolojilerin kullanımında ve deneyim edinilmesi sürecinde geride kalmak, uzun vadeli enerji tasarrufu politikasının mevcut olmaması gibi faktörler de etkin rol oynamaktadır. Sonuncu ve en önemlisi, enerji şirketlerinin maliyetlerini karşılamayan enerji tarifeleri ve enerji şirketleri kapasitelerinin geliştirilmesi ve yeniden yapılandırılması için özkaynak eksikliği gibi ekonomik faktörler de ülkenin enerji sektörünün gelişmesinin önünde önemli engeller olarak görünmektedir.
Sonuç olarak, Kırgızistan’da devlet düzeyinde ele alınan yukarıda bahsedilen yenilenebilir enerji kaynaklarının günümüz şartlarına uygun şekilde sağlanması, halkın yaşam kalitesinden başlayarak ülkenin ekonomik potansiyelinin artmasına yol açacaktır. Kırgızistan’da mevcut olan yenilenebilir enerji kaynaklarının tam kapasitede kullanıma geçmesi hem ülkenin gelişmesini sağlayacak, hem ihracat için yeterli miktarda üretilebiliyorsa ülke ekonomisini yeni pazarlara açacaktır.
Kaynakça:
Belikov, İvan (2020). Kırgızistan’ın Yeşil Enerjisi: Piyasa Katılımcıları İçin Oyunun Yeni Kuralları. Alınan yer: http://www.eecca-water.net/content/view/23983/51/lang,russian/. Erişim tarihi: 29.05.2021.
Dikambayev Şamil (2019). Kırgız Cumhuriyeti Ulusal Sürdürülebilir Enerji Eylem Planı Taslağı. Alınan yer: https://unece.org/fileadmin/DAM/project-monitoring/unda/16_17X/E2_A2.3/NSEAP_Kyrgyzstan_RUS.pdf. Erişim tarihi: 27.05.2021.
Kırgız Cumhuriyeti Enerji ve Sanayi Bakanlığı Raporu (2013). Alınan yer: https://www.unescap.org/sites/default/files/C_Kyrgyz_Orozaliev_R.pdf. Erişim tarihi: 28.05.2021.
Kırgız Cumhuriyeti Sanayi, Enerji ve Toprak Altı Kullanımı Devlet Komitesi (2018). Alınan yer: http://ptfcar.org/wp-content/uploads/2018/06/5-Kyrgyzstan-State-Committee-on-Energy-Industry-and-Subsoil-Use-Marat-Chalponkulov-EN.pdf. Erişim tarihi: 28.05.2021.
Kırgızistan Cumhuriyeti İklim Finansmanı Merkezi (2021). Alınan yer: http://cfc.kg/language/ru/%D0%B7%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D1%84%D0%BE%D0%BD%D0%B4-%D0%B2%D1%8B%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D1%82-%D0%BA/. Erişim tarihi: 31.05.2021.
Ulusal Enerji Holdingi (2021). Ulusal Enerji Holdingi Başkanı CASA-1000 Projesi Çalışmaları ile Tanıştı. Alınan yer: https://nehk.energo.kg/content/articles_view/960. Erişim tarihi: 01.06.2021.
Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.