Toplumda nikah ve aile meseleleri her zaman önemli bir yere sahiptir. Zira aile toplumsal gelişimin bir parçası olarak kabul edilir. Bu nedenle evli çiftlerin boşanmaları da bu yapı içerisinde önemli konular arasında yer almaktadır. Bu süreç içerisinde özelde evli çiftler, onların çocukları ile akrabaları çeşitli zorluklarla karşılaşmakta olup genelde toplum düzeyinde de bu sürecin farklı yansımalarını görebilmekteyiz. Tarihsel açıdan baktığımızda 1950’li yıllarda ülke genelinde boşanma oranı her yüz evlilikte bir iken bu rakam yıllar içinde artarak 1980’li yıllarda her dört evlilikte bir ve 1990’lı yıllarda ise her üç evlilikte bir düzeyine ulaşmıştır [Botabekova, 1999].
Kazakistan’da boşanma oranları yüksek bölgelerin başında Kuzey Kazakistan, Karagandı ve Doğu Kazakistan eyaletleri gelmektedir. Araştırmacılar bu bölgelerdeki evliliklerdeki istikrarsızlığı bu bölgelerdeki şehir hayatındaki çeşitli zorluklar ile farklı diğer etnik azınlıkların aile yapısı anlayışındaki farklılıklar ile de ilişkilendirmektedir [Kalış, 2013]. Ayrıca, 1999 yılına ait sayım raporunda ülke genelindeki boşanma oranının %51’ini, bu bölgelerin sakinleri oluşturmaktadır. Boşanma oranı orta düzeyde olan bölgeler arasında Batı Kazakistan ve Aktöbe eyaletleri gelirken en düşük orana sahip bölgeler içerisinde ise ülkenin Güney bölgelerindeki Kızılorda, Jambıl ve Türkistan eyaletleri gelmektedir [Nikah ve Aile, 2011].
Nüfus sayım raporlarındaki istatistiklere bakıldığında, köy ve şehir nüfusu arasındaki boşanma oranlarında oldukça büyük bir farklılık görülmektedir. Yani, köy halkı arasındaki boşanma oranı şehirdekilere nazaran oldukça düşüktür. Bu ayrıma bazı nedenlerin sebebiyet verdiği ifade edilmektedir. Bunlar arasında kırsal bölgelerde yaygın görülen boşanma sürecine yönelik olumsuz bakış açısı yer almaktadır. Öte yandan kırsal kesimde yaşayan kadınların işgücüne katılım oranının erkeklere göre daha az olması, onların ekonomik bağımsızlıklarına da etki etmektedir. Kazakistan İstatistik Komitesi’nin yayımladığı verilere göre, Türkistan eyaletinde 2020’de 3.381 çift evlenirken 615’i boşanmıştır [Stat.gov, 2019].
2021 yılının Ocak-Mart ayları arasında Türkistan eyaleti genelindeki medeni hal kayıt kurumlarında 3.675 evlenme ve 181 boşanma vakası kaydedilmiştir. 2020 yılının aynı dönemiyle kıyaslandığında boşanma sayılarında büyük bir düşüş yaşandığı görülmektedir. Bunun muhtemel ana nedenlerinden birisinin COVID-19 salgını olduğunu ifade edilebilir. Bilindiği üzere salgın yaşamımızın tüm alanlarını etkilediği gibi bu konuda da kendi etkisini gösterdiği görülmektedir. Bunların dışında medeni hal kayıt kurumlarında resmi kaydı olmadan evlenen ve sonrasında da boşanan çiftlerin de olduğu bilinmekte olup kayıtlar içerisinde yer almamaları nedeniyle onlar hakkında elimizde sağlıklı veriler bulunmamaktadır.
Genel olarak, günümüzde boşanma oranlarının, evli çiftler arasındaki aile hayatındaki değişimlerden dolayı meydana geldiği belirtilmektedir. Bu konuda genç çiftlerin aile hayatına hazır olmaması, erken yaş evlilikleri, ailelerin çiftlerin hayatına ve evliliklerine olumsuz yöndeki müdahaleleri gibi çeşitli sebeplerin etkisinin önemli olduğunu günlük gözlem ve deneyimlerimize dayanarak ifade edebiliriz. Bu noktada Türkistan örneği, farklılık arz etmekle birlikte aile ilişkileri çemberinin çekirdek aile, geniş aile ile akrabalar ve tanıdıkların iç içe geçtiği sosyal ortamların Güney Kazakistan’da daha belirgin olduğunu ifade edebiliriz. Tarihsel süreç içerisinde bu olgunun, bölge insanlarının evliliğe bakış açısı üzerinde etkin bir rol oynaması, ilk dönemler boşanma oranlarının düşük kalmasının nedenleri arasında gösterilebilirken günümüz gençleri arasında belirli koşullar altında negatif bir görünüme evrildiğini göstermektedir.
Diğer bölgelerdeki genel duruma bakacak olursak 2020’de Kuzey Kazakistan’da 676 çift evlenirken, 361’i boşanmıştır. Batı Kazakistan’da 834 evliliğe karşı 356 boşanma gerçekleşmiştir. Doğu Kazakistan’daki rakamlar da 1.647 çiftin evlendiğini 749 çiftin ise boşandığını göstermektedir. 2021’in Ocak-Mart dönemine baktığımızda ise Kuzey Kazakistan’da 700 evlilik ve 154 boşanma kayıtlara geçerken bu rakamlar diğer bölgelerde sırasıyla, Batı Kazakistan 947 evlilik ve 151 boşanma, Doğu Kazakistan 1.947 evlilik, 373 boşanma olarak gerçekleşmiştir. Araştırmaya konu edilen dönemlerdeki evlilik ve boşanma istatistikleri bizlere evlilik sayısında kısmen bir artışın, boşanmalarda ise büyük oranda azalmanın gerçekleştiğini göstermektedir. Bunun ana nedenleri arasında COVID-19 salgınının ailelerin sosyo-ekonomik durumlarında neden olduğu zorluklardır. Bu noktada eşlerin birbirlerinden ayrılmak yerine zorlukları beraber çözmeye çalışmaları nedeniyle boşanma vakalarında büyük bir azalma yaşandığı belirtilebilir. Boşanma oranları bölgeler bağlamında karşılaştırıldığında Türkistan eyaletindeki vakaların diğer bölgelerden neredeyse 4 kat daha az olduğu dikkat çekmektedir [Stat.gov, 2021].
Evliliklerin sürelerini ele aldığımızda ise boşanmaların çoğunun kısa ve orta vadeler içerisinde gerçekleştiğini görebilmekteyiz. Bunlardan ilk yılını doldurmadan boşananların oranı %4.8 iken diğer yıllar için göstergeler sırasıyla: 1-2 yıl arası %8.2, 2-4 yıl arası %22.5, 5-9 yıl arası %28.1, 10-14 yıl arası %15.5, 15-19 yıl arası %7.8, 20 yıl ve üstü %13.1’dir. Bu rakamlardan görüldüğü üzere boşanmaların çoğu ilk beş yıl içerisinde gerçekleşmektedir [Stat.gov.kz, 2020]. Bu da bizlere yeni evlenen genç çiftler arasında evlilik müessesinin ve aile kurma idealinin ömür boyu bir evlilik yerine birden çok evlilik yapma düşüncesinin göz önünde bulundurduğunu ve bunun bir sonucu olarak boşanma sürecine de çeşitli zorluklarla karşılaşıldığında başvurulabildiğini göstermektedir.
Sonuç olarak, Türkistan Eyaletindeki boşanma vakaları her ne kadar ülke genelinin altında seyretse de değişen aile yapısı algısı, Türkistan da dahil olmak üzere toplumun pek çok kesiminde farklı sonuçlara yol açmaktadır. Bu doğrultuda devletin, ailelere danışmanlık, psikolojik yardım ve hatta ekonomik olarak çeşitli yardım mekanizmalarını geliştirerek atalarımızdan bizlere miras kalan güçlü aile yapısı ve hayat görüşünü günümüz yaşam şartları doğrultusunda desteklemesi önem arz etmektedir.
Kaynaklar
Botabekova A. (1999). Aileyi Korumak İçin // Kadınlar. Doğu-Batı. № 1. s. 12–13.
Kalış, A.B. (2013). Modern Kazakistan’da Aile ve Nikah. Monografi. Almatı: Arıs. s. 324.
Nikah ve Aile (2011). 2009 yılı Kazakistan Cumhuriyeti Nüfusunun Ulusal Sayım Sonuçları. İstatistiksel Külliyat. Editör: A.A.Smailov. Astana. s. 204.
Stat.gov.kz (2019). Türkistan Eyaletindeki Evlenme ve Boşanma Durumları Hakkında. Alınan yer: http://stat.gov.kz/region/20243032/news/ESTAT314530. Erişim tarihi: 21.07.2021.
Stat.gov.kz (2021). Kazakistan Cumhuriyeti’nde Kayıtlı Evlilik Sayısı. Alınan yer: https://stat.gov.kz/official/industry/61/statistic/7. Erişim tarihi: 25.07.2021.
Stat.gov.kz (2020). 2020’de Evlilikler ve Boşanmalar. Alınan yer: https://stat.gov.kz/news/ESTAT418019. Erişim tarihi: 25.07.2021.
Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.