Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Kasım Comart Tokayev tarafından 2022 yılı “Çocuk Yılı” olarak ilan edilmiştir [Kaz.zakon, 2022]. Devlet Başkanının bu inisiyatifi, toplumun gelişim süreci içerisinde genç nesile verilen önemi göstermektedir. Bu, Kazakistan’ın halihazırda sosyal gelişimi kapsamında öncelikli olarak dikkat edilmesi gereken hususlar arasında yer almaktadır. Ayrıca, ülkedeki doğal nüfus artışının sağlanması, mevcut demografik durumun iyileştirilmesine yardımcı olacaktır. Bu bağlamda, bölgelerdeki doğum oranları ve sosyal güvenlik konuları gündemde tutulmaktadır. Bu konular istatistikler ve özel araştırmalar yoluyla analiz edilebilir.
Halihazırda ülke nüfusu 19.10 milyon kişi olup [Stat.gov.kz, 2022], bunların 6.29 milyonunu 0-17 yaş grubu oluşturmaktadır. Bu rakamı 2011 yılı ile karşılaştırdığımızda %22.9’luk bir artış görülmektedir [Bala.stat.gov.kz, 2021a]. Türkistan eyaletindeki çocuk sayısına bakacak olursak 2021 yılın başında 889.872’dir. Bu rakamın ülke çapında ilk sırada olduğunu ifade edebiliriz ve diğer bazı eyaletler ile karşılaştırdığımızda ise arada bir hayli farkın olduğu görülmektedir. Örneğin, Mangıstau eyaletinde 291.145 çocuk, Doğu Kazakistan eyaletinde 291.145 çocuk, Kuzey Kazakistan eyaletinde 134.454 çocuk vardır [Bala.stat.gov.kz, 2021b]. Lakin her ne kadar çocuk sayısı bakımdan birinci sırada gelse de doğum oranı içerisinde 2020 verilerine göre 1.000 kişide 17.02 ile ülke ortalaması olan 21.81’in altında kalmaktadır. Bu konuda en düşük orana sahip olan eyalet 12.59 ile Jambıl olup en yüksek doğum oranı ise 30.65 ile Kostanay eyaletidir [Bala.stat.gov.kz, 2020a]. Her ne kadar ülkenin en kalabalık eyaletlerinden birisi olması, ve diğer bölgelere göre erken yaşta evlenilmesine karşın doğum oranlarında ortalama bir seviyede bulunması bu konuda daha ayrıntılı bir şekilde incelenmesi gerektiğini de bizlere göstermektedir.
Ülkenin geleceği olan çocukların eğitimleri ve sosyal yaşam koşulları önemli konulardan birisidir. Bu bağlamda, “Kazakistan 2030” stratejik programında, “kadın ve çocuk sağlığının iyileştirilmesi” önemli bir başlık olarak ele alınmıştır. Belgede, anne ve çocuk sağlığının korunmasının, devletin sağlık kurumlarının ve kamuoyunun doğrudan ilgi alanında olması gerekliliği” vurgusu yer almaktadır [Adilet.zan.kz, 1997]. Buna göre, çocuğun sağlığı, nüfus artış dinamiklerinde önemli bir faktördür. Doğum hızının büyüme dinamiklerini korumak için çocukların sağlığına ve gelişim sürecindeki hastalıkların ortaya çıkmasını önlemek için doğumlardaki sağlık durumuna dikkat edilmesi gereklidir. Bu çerçevede Kazakistan genelinde 5.194 çocuk doktoru, bu amaç doğrultusunda hizmet vermektedir [Bala.stat.gov.kz, 2020c].
Çocukların eğitim hayatları içerisinde ilk basamak olan anaokulu en önemli aşamalardan biridir. Çünkü okul öncesi kurumları çocuğu ilk ve orta öğretime hazırlamakta ve çalışan ebeveynlerin de çocuklarının bakımına yardımcı olmaktadır. Kazakistan’da okul öncesi eğitim için 10.867 kuruluş bulunmaktadır. Bunların çoğu anaokulları ve mini bakım merkezlerinden oluşmaktadır [Bala.stat.gov.kz, 2020d]. Türkistan bölgesinde ise 1.418 anaokulu bulunmakta ve buralarda 157.544 çocuk eğitim görmektedir. Öte yandan anaokulu için 5.460 çocuk sırada beklemektedir [Balabaqsha.snation.kz, 2022].
Benzer şekilde, ortaokullar çocukların gençlik çağında yetiştirilmesinde ve eğitiminde önemli bir rol oynamaktadır. Halihazırda Türkistan bölgesinde 910 okul bulunmaktadır. Bunun 97’si ilkokul, 756’sı ise ortaokul olup, bunların yerleşim dağılımında baktığımızda 78’i il içerisinde 832’si ise kırsal kesimdedir [Gov.kz, 2022a]. 2025 yılına kadar eyalet kapsamında 158 okulun daha inşası planlanmaktadır. Bu doğrultuda devlet bütçesinden 51 milyar tenge (118.9 milyon dolar) ayrılmıştır [Gov.kz, 2022b]. Bölgedeki eğitim kalitesine gelince, 2021 yılında Orta Asya ülkeleri için özel olarak hazırlanan Index of Disparity in Access to Quality Secondary Education (IDAQSE) sıralamasına göre Türkistan eyaleti, ortaokullardaki öğrenci sayısında ülke sıralamasında birinci sırada olup, öte yandan uzmanların eğitim düzeyleri ve üniversiteye giriş sonuçlarında da ilk sırada yer almaktadır [Kapital.kz, 2021]. Lakin ülke 2020-2021 eğitim öğretim yılında Devlet Olimpiyatları sonuçlarına göre Türkistan eyaletindeki okullar, 62. ve 74. sıralarda yer almıştır [Matol.kz, 2021].
Eğitim veren kurumların yanında çocukların sosyal gelişimine katkı sağlayacak ortamların da sağlanması oldukça önemlidir. Bu konuda çocuk tiyatrolarının sayısı 2010’da 59’dan 2020’de 65’e çıkarken çocuk kütüphanelerinin sayısında son yıllarda belirgin bir gerileme yaşandığı görülmektedir. Örneğin 2000’de 538’den 2010’da 4.137’ye çıkan çocuk kütüphanesi sayısı 2017’den itibaren sürekli azalarak 2020’de 245’e gerilemiştir [Bala.stat.gov.kz, 2020e]. Bu tür kurumların sayısındaki azalma, yardımcı eğitim kuruluşlarının sayısının artması, özel kulüplerin yeniden canlandırılması ile büyük şehirlerde ve bölge merkezlerinde eğlence mekanlarının ve oyun alanlarının artmasıyla ilişkilendirilebilir. Öte yandan çocukların boş zamanlarını değerlendirmeleri adına okul sarayı, özel merkezler ve kulüpler ve spor salonları da bulunmaktadır [Dshturkistan.kz, 2022].
Çocukların eğitimlerinde, bireysel haklarını bilmeleri önem arz eden bir başka konudur. Bu alanda Kazakistan’da çocukların hakları ve sosyal statüleri UNICEF çerçevesinde değerlendirilmektedir [Unicef.org, 2022]. Türkistan eyaleti belediyesi çocukların hakları ve sosyal statüleri ile BM fonlarının ve sivil toplum kuruluşlarının ulusal ve bölgesel düzeydeki faaliyetleri arasında bağlantı kurmayı planlamaktadır.
Sonuç olarak, doğal nüfus artışı Kazakistan’ın demografik yapısı için önemli bir faktördür. Ayrıca ülkede sağlık, serbest zamanların etkin kullanımı, eğitim ve çocukların haklarının korunması doğrudan yerel yürütme organlarının sorumluluğundadır. Bu konuda ülke çapında ve Türkistan genelinde sosyal güvenlik, ücretsiz eğitim ve çocuk sağlığının geliştirilmesi adına koşullar yaratılmaktadır.
Kaynakça:
Adilet.zan.kz (1997). Kazakistan – 2030 Bütün Kazakistanlıların Gelişmesi, Güvenliği ve Refahının Artırılması. Alınan yer: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K970002030_/info. Erişim tarihi: 07.02.2022.
Bala.stat.gov.kz (2021a). Demografik Özellikler. Cinsiyete ve Yaşa Göre Çocuk Sayısı. Alınan yer: https://bala.stat.gov.kz/kz/chislennost-detej-po-polu-i-vozrastu/. Erişim tarihi: 04.02.2022.
Bala.stat.gov.kz (2021b). 2021 başındaki Çocuk Sayısı. Alınan yer: https://bala.stat.gov.kz/kz/chislennost-detej-na-nachalo-2020/. Erişim tarihi: 05.02.2022.
Bala.stat.gov.kz (2020a). Genel Doğurganlık Katsayıları. Alınan yer: https://bala.stat.gov.kz/rozhdaemost/. Erişim tarihi: 04.02.2022.
Bala.stat.gov.kz (2020b). Anne Yaşına Göre Çocuk Doğumu. Alınan yer: https://bala.stat.gov.kz/kz/rodivshiesya-po-vozrastu-materi/. Erişim tarihi: 05.02.2022.
Bala.stat.gov.kz (2020c). Temel sağlık göstergeleri. Alınan yer: https://bala.stat.gov.kz/osnovnye-pokazateli-zdravoohraneniya/. Erişim tarihi: 05.02.2022.
Bala.stat.gov.kz (2020d). Türlerine Göre Okul Öncesi Kurumlar. Alınan yer: https://bala.stat.gov.kz/kz/doshkolnye-organizatsii-po-tipam/. Erişim tarihi: 08.09.2022.
Bala.stat.gov.kz (2020e). Çocuklar için Kültür Merkezleri. Alınan yer: https://bala.stat.gov.kz/kz/uchrezhdeniya-kultury-dlya-detej/. Erişim tarihi: 07.02.2022.
Balabaqsha.snation.kz (2022). Türkistan Eyaleti Kamu Hizmetlerinin Tek Portalı. Alınan yer: https://balabaqsha.snation.kz/kz/tko. Erişim tarihi: 08.02.2022.
Dshturkistan.kz (2022). Türkistan Öğrenciler Evi. Alınan yer: https://dshturkistan.kz/news. Erişim tarihi: 07.02.2022.
Gov.kz (2022a). Türkistan Bölgesi İnsan Potansiyeli Gelişimi Yönetimi. Alınan yer: https://www.gov.kz/memleket/entities/turkestan-adami-aleuetti-damytu/activities/4599?lang=kk. Erişim tarihi: 08.02.2022.
Gov.kz (2022b). 2020-2025 yılında Türkistan bölgesinde inşa edilecek eğitim tesisleri. Alınan yer: https://www.gov.kz/memleket/entities/turkestan-adami-aleuetti-damytu/projects/details/997?directionId=4599&lang=kk. Erişim tarihi: 06.02.2022.
Kapital.kz (2021). Kaliteli Eğitime Erişimin Eyaletlere Göre Sıralaması Derlenmiştir. Alınan yer: https://kapital.kz/gosudarstvo/94729/sostavlen-reyting-oblastey-po-dostupnosti-kachestvennogo-obrazovaniya.html. Erişim tarihi: 07.02.2022.
Kaz.zakon (2022). 2022 yılı ülkede “Çocuk Yılı” olarak ilan edildi. Alınan yer: https://kaz.zakon.kz/6001196-2022-zhyl-elimizde-balalar-zhyly-dep-zhariialandy.html. Erişim tarihi: 07.02.2022.
Matol.kz (2021). 2020-2021 yılında Kazakistan’daki 100 Okullar Arası Olimpiyadaya Katılan Okul. Alınan yer: http://matol.kz/news/217?lang=kz. Erişim tarihi: 08.02.2022.
Stat.gov.kz (2022). Kazakistan Cumhuriyeti Sosyo-Ekonomik Gelişmesi 2021 Ocak-Aralık. Alınan yer: https://stat.gov.kz/edition/publication/month. Erişim tarihi: 06.02.2022.
UNICEF (2022). UNICEF Kazakistan. Alınan yer: https://www.unicef.org/kazakhstan/kk. Erişim tarihi: 08.02.2022.
Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.