13 Ocak 2024 tarihinde gerçekleşen genel seçimlerde Tayvan’ın 16. dönem Başkan ve Başkan Yardımcısı, 11. dönem Parlamentosu belirlenmiştir. Tayvan Merkezi Seçim Komisyonu’nun (CEC) resmî açıklamasına göre, genel seçimde iktidardaki Demokratik İlerleme Partisi’nin (DPP) adayı Lai Ching-te ve seçim ortağı Hsiao Bi-khim %40,05 (5.586.019) oyla galip çıkmıştır. Muhalefet partilerden Çin Milliyetçi Partisi’nin (KMT) adayı Hou Yu-ih ve seçim ortağı Jaw Shaw-kong %33,49 (4.671.021) ve Tayvan Halk Partisi’nin (TPP) adayı Ko Wen-je ve seçim ortağı Cynthia Wu %26,46 (3.690.466) oy almışlardır (CEC, 2024). Seçim sonucunda Tayvan Parlamentosu’ndaki 113 sandalyenin 52’sini KMT, 51’ini DPP, 8’ini TPP ve 2’sini ise bağımsız siyasetçiler kazanmışlardır (CEC, 2024).
2024 Tayvan Genel Seçiminin, ülkenin siyasi tarihindeki en kritik seçim olduğu söylenebilir. Çünkü Tayvan’ın çok partili demokratik tarihinde ilk defa bir parti arka-arkaya üç kez başkanlığı kazanmıştır. Eylül 1986’da muhalefet olarak kurulan ve 2000-2008 yılları arasında iki dönem ülkeyi yöneten DPP, 2016’dan beri Tayvan’ın iktidardaki partisidir. DPP’nin üçüncü kez başkanlığı kazanması parti açısından büyük bir başarıdır. Dahası Ağustos 2019’da kurulan ve ilk defa başkan adayı çıkaran TPP’nin %26,46 oy kazanması ve %22,07 oyla parlamentoda 8 sandalye kazanarak üçüncü büyük parti haline gelmesi de Tayvan tarihindeki diğer bir ilktir. Tayvan’ın son 30 yıllık siyasi demokratikleşme sürecinde irili ufaklı 350 siyasi parti kurulmuşken, KMT ve DPP dışında hiçbir parti bu kadar oy kazanamamıştır. TPP’nin hızla yükselmesine paralel olarak Tayvan’ın siyasi hayatında rekabetin arttığını görmekteyiz.
Hint-Pasifik bölgesindeki küçük bir ada ülkesi olan Tayvan’daki genel seçimin neredeyse Çin ve ABD başta olmak üzere tüm dünyanın gündeminde olduğunu söylemek mümkündür. Özellikle yıllardır adanın kendi topraklarının bir parçası olduğunu iddia eden Çin, Tayvan’daki söz konusu seçimde bir kez daha bağımsızlık yanlısı DPP’nin kazanmasından oldukça rahatsız olmuştur. Zira 13 Ocak 2024 tarihinde Çin Devlet Konseyi Tayvan İşleri Ofisi Sözcüsü Chen Binhua, 14 Ocak 2024 tarihinde Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mao Ning ve 15 Ocak 2024 tarihinde Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi yaptıkları açıklamalarda, seçimin sonucu ne olursa olsun, Tayvan’ın Çin’in bir parçası olduğunu ve Tayvan’ın Çin ile yeniden birleşmesinin kaçınılmaz olduğunu tekrarlamışlardır (Xinhua, 2024; Çin Dışişleri Bakanlığı, 2024; China Daily, 2024). Çin’in açıklamalarına tepki gösteren Taipei yönetimi, Pekin yönetimine “Tayvan’daki demokratik seçimlerin sonuçlarına saygı duyma” ve “Tayvan’a karşı baskı ve zorlamayı durdurma” çağrısında bulunarak “Tayvan’ın egemenliğini, demokratik ve özgür yapısını kararlılıkla savunmaya devam edeceğini” vurgulamıştır (MAC, 2024). Tayvan’daki seçim sonuçlarının ardından ABD, Avrupa Birliği (AB), Almanya, Avustralya, Birleşik Krallık, Çek Cumhuriyeti, Filipinler, Fransa, Güney Kore, Japonya, İtalya, Kanada, Litvanya, Paraguay, Singapur, Somali ve Yeni Zelanda gibi demokratik ülkelerin üst düzey yetkilileri seçim sonuçlarından dolayı Tayvan’ı kutlarken, Endonezya, İran, Rusya ve Vietnam gibi ülkeler de tek Çin politikasına destek verdiklerini tekrarlamışlardır. Pekin yönetimi ise, söz konusu kutlamaları “Çin’in iç işlerine müdahale” olarak kabul etmiş ve tepki göstermiştir (The Guardian, 2024).
20 Mayıs 2024 tarihinde başkanlık görevine başlayacak olan Lai’nin nasıl bir dış politika izleyeceği az-çok tahmin edilebilir. Lai’nin 2017-2019 yılları arasında Tayvan Başbakanı, Mayıs 2020’den bu yana Tayvan Başkan Yardımcısı ve Ocak 2023’ten itibaren DPP Lideri olduğu dikkate alındığında, önümüzdeki dönemde genelde partisinin ve selefi Tsai Ing-wen’nin politikasını devam ettireceği söylenebilir. Bu bağlamda Lai’nin dış politika önceliğinin eskisi gibi ABD’ye verileceği aşikârdır. Zaten Tsai döneminde Tayvan, ABD ile her alandaki iş birliğini geliştirmeye büyük önem göstermiştir. Dolayısıyla Aralık 2016’daki Donald Trump’ın Tsai ile telefonla görüşmesi, Ağustos 2022’de eski ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi son 25 yılda en üst düzey ABD siyasetçisi olarak Tayvan’ı ziyaret etmesi ve Nisan 2023’te Tsai’nin Kaliforniya’da ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Kevin McCarthy ve partiler arası Kongre heyetiyle görüşmesi gibi tartışmalı olaylar, Washington’un Taipei ile resmi diplomatik ilişkilerini kestiği 1979’dan bu yana ABD-Tayvan ilişkilerinin en yüksek zirveye ulaştığının göstergeleridir (Taipei Times, 2024; The Guardian, 2022; Gov.tw, 2023). Son yıllarda Washington-Taipei ilişkilerinin artmasına paralel olarak ABD ve Tayvan arasındaki ticari-ekonomik iş birliği de önemli gelişmeler kaydetmektedir. Örneğin, 2022’de ABD-Tayvan ikili ticaret hacmi 160 milyar dolar olmuşken, ABD’nin Tayvan’a mal ve hizmet ihracatı 2021’e göre %15,6 artışla 54,6 milyar dolar ve Tayvan’dan ithalatı ise 2021’e göre %20,9 artışla 105 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir (ITA, 2024). 2022’de ABD’nin Tayvan’daki doğrudan yabancı yatırım stoku 2021’e göre %2,7 artışla 16,7 milyar dolar olmuşken, Tayvan’ın ABD’deki doğrudan yabancı yatırım stoku 2021’e göre %1,1 artışla 16,1 milyar dolara ulaşmıştır (USTR, 2024). Haziran 2022’de başlatılan ve Haziran 2023’te ilk aşaması imzalanan “21. Yüzyıl Ticaretinde ABD-Tayvan Girişimi”nin, Ağustos 2023’te başlayan ikinci aşaması da tamamlandığında ABD-Tayvan ticari-ekonomik ve yatırım ilişkisinin daha da ivme kazanacağı ifade edilebilir (USTR, 2024).
Ayrıca, Lai’nin önümüzdeki dönemde Tayvan’ın ASEAN, Güney ve Güneydoğu Asya ülkelerinin yanı sıra, Yeni Zelanda ve Avustralya ile ticari-ekonomi, yatırım, eğitim ve kültür alanlarındaki iş birliğini güçlendirmeyi hedefleyen “Yeni Güney Politikasını” (NSP) daha da derinleştireceği muhtemeldir. Zaten Tsai döneminde “Yeni Güney Politikası” çerçevesinde Haziran 2016’da Başkanlık büyüyesinde kurulan Yeni Güney Politikası Ofisi ve Ağustos 2018’de oluşturulan Tayvan-Asya Değişim Vakfı (TAEF) olumlu sonuçlara ulaşmaktadır. Taipei yönetiminin resmi verilerine göre, Tayvan’ın Güney ve Güneydoğu Asya ülkelerine ihracatı 2021’de %18,9 ve 2022’de %20,2 oranında artarken, 2023’ün üçüncü çeyreğinde %20,9 oranında artış kaydetmiştir (TAEF, 2024; Gov.tw, 2024).
Bilhassa Lai’nin başkanlık döneminde jeopolitik ve jeoekonomik açıdan ABD, AB ve Japonya gibi geleneksel müttefikleriyle ve diğer Hint-Pasifik ülkeleriyle gayri resmi ilişkilerini güçlendirmeye önem göstermesi, Taipei ve Pekin arasındaki süregelen gerginliğin de giderek artmasına neden olacaktır. Lai döneminde Taipei yönetiminin Çin’le birleşmeye karşı ve bağımsızlık yanlısı politikasına daha ağırlık vereceğine de kesin gözle bakılabilir. Buna karşılık Çin’in Tayvan’a yönelik hem siyasi ve askeri, hem de ticari-ekonomik baskısının da devam edeceği gözlemlenebilir. Bu nedenle, Tayvan’ın Çin’le barışçıl bir şekilde birleşmesi de, Çin’in Tayvan’a karşı askeri güç kullanması da en azından kısa vadede mümkün değildir. Günümüzde büyük güç rekabetinin önemli odak noktasına dönüşen Hint-Pasifik bölgesinde Çin’in Tayvan’a karşı muhtemel askeri saldırısı, çok ağır sonuçlara yol açabilir. Uzmanların tahminine göre, olası bir Tayvan savaşı 10 trilyon dolara mal olabilir. Böylesi bir savaşın, Tayvan ekonomisinin %40, Çin ekonomisinin %16,7 ve ABD ekonomisinin %6,7, küresel ekonominin ise %10,2 oranında daraltabileceği tahmin edilmektedir (Welch ve başkalar, 2024).
Üstelik Tayvan, ABD-Çin ilişkilerinin barometresi haline gelmiştir ki, Çin’in Tayvan’a karşı olası bir askeri saldırısı karşısında ABD’nin hareketsiz kalmayacağı aşikardır. Son yıllarda Çin’in Tayvan Boğazı’nda çeşitli askeri tatbikatlarının yoğunlaşmasıyla birlikte, ABD’nin Tayvan’a yönelik silah yardımı ve silah satışı da giderek artmaktadır. Sadece 2023’te ABD ve Tayvan arasında 1,8 milyar dolardan fazla silah satışı anlaşması imzalanmıştır. Örneğin, ABD, Tayvan’a Mart 2023’te 619 milyon dolar (DSCA, 2023), Haziran 2023’te ayrı-ayrı 332,2 milyon dolar ve 108 milyon dolar (DSCA, 2023b; DSCA, 2023c), Ağustos 2023’te 500 milyon dolar (DSCA, 2023) ve Aralık 2023’te 300 milyon dolar (DSCA, 2023) tutarında silah satışını onaylamıştır.
Özet olarak, 2024 Tayvan Genel Seçiminde bağımsızlık yanlısı DPP’nin üçüncü kez başkanlığı kazanması tesadüfi bir gelişme değildir. Söz konusu seçim sonuçları özellikle özgür ve demokratik Tayvan halkının tercihidir. Ancak dünya ticaretinin ve enerji sevkiyatının can damarı olan en önemli deniz yollarının geçtiği Hint-Pasifik bölgesindeki jeostratejik ve jeoekonomik konumundan dolayı Tayvan, her zaman bölgesel ve küresel siyasetin odak noktasında olacaktır. Dolayısıyla önümüzdeki dönemde Hint-Pasifik bölgesindeki jeopolitik ve jeoekonomik rekabetin nasıl şekilleneceği, Başkan Lai’nin dış politikasını da yakından etkileyecektir.
Kaynaklar:
CEC (2024). 16. dönem başkan ve başkan yardımcısı seçimi. Alınan yer: https://db.cec.gov.tw/Visual/President?dataLevel=N&legisId=00&typeId=ELC&subjectId=P0&themeId=4d83db17c1707e3defae5dc4d4e9c800. Erişim tarihi: 05.02.2024.
CEC (2024). 11. dönem parlamento seçimi. Alınan yer: https://db.cec.gov.tw/Visual/Legislator?dataLevel=N&legisId=00&typeId=ELC&subjectId=L0&themeId=e06c04a91fcb0bb3f9a563fe93395ad5. Erişim tarihi: 05.02.2024.
China Daily (2024). Dışişleri bakanı Tayvan’ın statüsünü açıkladı. Alınan yer: https://www.chinadaily.com.cn/a/202401/14/WS65a3ff0ea3105f21a507c2c9.html. Erişim tarihi: 05.02.2024.
Çin Dışişleri Bakanlığı (2024). Dışişleri bakanlığı sözcüsünün ABD dışişleri bakanlığının Çin’in Tayvan bölgesi seçimlerine ilişkin açıklamasına ilişkin açıklamaları. Alınan yer: https://www.mfa.gov.cn/eng/xwfw_665399/s2510_665401/2535_665405/202401/t20240114_11223454.html. Erişim tarihi: 06.02.2024.
DSCA (2023). Amerika Birleşik Devletleri’nde Taipei ekonomik ve kültür temsilcilik ofisi – F-16 mühimmatları. Alınan yer: https://www.dsca.mil/press-media/major-arms-sales/taipei-economic-and-cultural-representative-office-united-states-f-16. Erişim tarihi: 12.02.2024.
DSCA (2023). Amerika Birleşik Devletleri’nde Taipei ekonomik ve kültür temsilcilik ofisi (Tecro) – 30 mm mühimmat. Alınan yer: https://www.dsca.mil/press-media/major-arms-sales/taipei-economic-and-cultural-representative-office-united-states-29. Erişim tarihi: 12.02.2024.
DSCA (2023). Amerika Birleşik Devletleri’nde Taipei ekonomik ve kültür temsilcilik ofisi (Tecro) – battaniye sipariş kooperatifi lojistik tedarik destek düzenlemesi (Clssa) yabancı askeri satış emri (Fmso ii). Alınan yer: https://www.dsca.mil/press-media/major-arms-sales/taipei-economic-and-cultural-representative-office-united-states-28. Erişim tarihi: 12.02.2024.
DSCA (2023). Amerika Birleşik Devletleri’nde Taipei ekonomik ve kültür temsilcilik ofisi (Tecro) – F-16 kızılötesi arama ve takip (Irst) sistemleri. Alınan yer: https://www.dsca.mil/press-media/major-arms-sales/taipei-economic-and-cultural-representative-office-united-states-30. Erişim tarihi: 12.02.2024.
DSCA (2023). Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Taipei ekonomik ve kültürel temsilcilik ofisi (Tecro) – komuta, kontrol, iletişim ve bilgisayarlar (C4) yaşam döngüsü desteği. Alınan yer: https://www.dsca.mil/press-media/major-arms-sales/taipei-economic-and-cultural-representative-office-united-states-31. Erişim tarihi: 12.02.2024.
Gov.tw (2023). Başkan Tsai, Kaliforniya’da ABD temsilciler meclisi başkanı Kevin McCarthy ve iki partiden kongre üyelerinden oluşan bir grupla buluştu. Alınan yer: https://english.president.gov.tw/NEWS/6487. Erişim tarihi: 08.02.2024.
Gov.tw (2024). Yeni güney politikasının sonuçları. Alınan yer: https://www.ey.gov.tw/otn/9C135CEEB980B231/73ec4069-6379-4f56-8e2d-8fddd0e4b841. Erişim tarihi: 07.02.2024.
ITA (2024). Tayvan – ülke ticari rehberi. Alınan yer: https://www.trade.gov/country-commercial-guides/taiwan-market-overview. Erişim tarihi: 09.02.2024.
MAC (2024). MAC, ÇKP’yi Tayvan’daki demokratik seçimin sonuçlarına saygı duymaya ve boğazlar arası ilişkilerde yeni döneme rasyonel yaklaşıma çağırmaktadır. Alınan yer: https://www.mac.gov.tw/en/News_Content.aspx?n=A921DFB2651FF92F&sms=37838322A6DA5E79&s=62C5AE569D28B3A8. Erişim tarihi: 06.02.2024.
TAEF (2024). Tayvan-Asya değişim vakfı hakkında. https://www.taef.org/about. Erişim tarihi: 07.02.2024.
Taipei Times (2024). Tsai-Trump telefon görüşmesi planlandı. Alınan yer: https://www.taipeitimes.com/News/front/archives/2016/12/03/2003660473. Erişim tarihi: 08.02.2024.
The Guardian (2024). Tayvan seçimleri: Küresel liderler, yeni başkanı tebrik ederek Pekin’in öfkesini çekmektedir. Alınan yer: https://www.theguardian.com/world/2024/jan/14/taiwan-election-global-leaders-draw-beijings-ire-for-congratulating-new-president. Erişim tarihi: 06.02.2024.
The Guardian (2022). Pelosi’nin ‘pervasız’ Tayvan ziyareti ABD-Çin kopuşunu derinleştiriyor – neden gitti? Alınan yer: https://www.theguardian.com/us-news/2022/aug/07/nancy-pelosi-taiwan-china-visit-military. Erişim tarihi: 08.02.2024.
USTR (2023). ABD ve Tayvan, 21. yüzyıl ticaretine ilişkin ABD-Tayvan girişimi için ikinci müzakere turunu düzenledi. Alınan yer: https://ustr.gov/about-us/policy-offices/press-office/press-releases/2023/august/united-states-and-taiwan-hold-second-negotiating-round-us-taiwan-initiative-21st-century-trade-1. Erişim tarihi: 09.02.2024.
USTR (2024). Tayvan. Alınan yer: https://ustr.gov/countries-regions/china/taiwan. Erişim tarihi: 09.02.2024.
Xinhua (2024). Anakara sözcüsü Tayvan seçim sonuçları hakkında yorum yapıyor. Alınan yer: https://english.news.cn/20240113/45355a597fd04a91a9b816e2513f5df7/c.html. Erişim tarihi: 05.02.2024.
Welch, Jennifer, Leonard, Jenny, Cousin, Maeva, DiPippo, Gerard and Orlik, Tom (2024). Xi, Biden ve Tayvan Üzerindeki Savaşın 10 Trilyon Do
larlık Maliyeti. Alınan yer: https://www.bloomberg.com/news/features/2024-01-09/if-china-invades-taiwan-it-would-cost-world-economy-10-trillion. Erişim tarihi: 10.02.2024.
Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.