Günümüz işgücü piyasası gelişen teknolojik altyapılar, internet ve bilgi teknolojileri sayesinde önemli ölçüde değişime uğramaktadır. 21. yüzyılda hayatlarımızın pek çok farklı alanlarında yaşanan hızlı değişimler, özellikle son dönemlerde epeyce hızlanarak ve kapsama alanlarını da genişleterek yeni iş kollarının ortaya çıkmasına olanak sağlamaktadır. Geleneksel meslekler arasında popüler olan doktor, öğretmen, bilim insanı, yargıç, muhasebeci gibi iş kollarından sosyal medya yöneticiliğine ve yapay zekâya dayalı tıbba kadar pek çok alandaki yeni uzmanlık alanlarının geleneksel meslekler arasındaki yerini almakta olduğunu görebilmekteyiz. Öte yandan geleneksel meslek gruplarındaki tecrübelerin de günümüz modern gereksinimleri doğrultusunda değişerek kendilerini yenilemeleri de gerekmektedir. Bu süreçte çeşitli beceriler, ilgili teknolojik araç ve altyapıları kullanabilme becerisi önem kazanmaktadır [Nurbek, 2022].
İşgücü piyasasının makro ölçekte gelecekte nasıl şekilleneceğine dair uzmanların farklı görüşleri bulunmaktadır. Bazılarına göre önümüzdeki birkaç on yılda robotlar, algoritmalar ve yapay zeka sayesinde gerçekleştirilecek olan işler yaklaşık iki milyar kişiyi işinden edebilir. Aynı zamanda, yeni değişimlerin gereksinimleri olarak yeni doğan mesleklerin yeni iş alanları yaratarak istihdama yardımcı olacağı da ifade edilmektedir [Nurbek, 2020]. Her ne kadar bu geniş kapsamlı öngörüler ortaya konulsa da net olarak hangi mesleklerin gelecekte rağbet göreceğini şimdiden söylemek oldukça güçtür.
Teknolojik değişimlerin işgücü piyasasına etkisi noktasında, ilgili sektörlerdeki uzmanların yanı sıra farklı alanlardaki bilim adamları da gelecekte makine mühendisliği ve robotikteki gelişmelerin önemine dikkat çekmektedir. Örneğin, tarihçi Harari, yapay zekanın, insan duygularını insana kıyasla daha iyi anladığı görüşünü ortaya koymaktadır [Harari, 2019]. Bir başka görüşte ise finans uzmanı, doktor, gazeteci, muhasebeci, psikolog, antropolog, arkeolog gibi uzmanlıkların gelecekte kısmen veya tamamen otomatik hale geleceği yönünde fikirler beyan edilmektedir [Şvab, 2018]. Aynı zamanda, internet üzerinden insanların hareketlerinin ve tüketim alışkanlıklarının yakından takip edildiği bilinmektedir. Böylece o kişilere kendi tüketim alışkanlarına yönelik benzer ürünlerin internet üzerinden sunulması gibi pek çok farklı gelişmelerle karşı karşıya kalabilmekteyiz. Öte yandan tekrarlanan işlemleri tanımlayarak yapay zeka teknolojisinin bilgi ve tecrübesini artırmasıyla bankacılık sektöründe bu programların insanların yerini önemli ölçüde alabileceği öngörülmektedir [Harari, 2019]. Bu noktada halihazırda gerçekleşen deney süreçleri kapsamında Google ve Tesla gibi büyük şirketlerin şoförsüz otomobiller ürettiği bilinmektedir [Anaş, 2018].
Benzer gelişmelerin, mevcut günlük yaşamımızda yer alan bazı işlerimizde yaygınlaştığını görebilmekteyiz. Örneğin, akıllı telefonlar üzerinden gerçekleştirilen pek çok ürün alım satımı, envai çeşit bankacılık işlemi ve ödemeler, bankaların ve diğer kuruluşların bu işlemler için ihtiyaç duyduğu personel sayısında önemli azalmalara neden olmaktadır. Kazakistan Cumhuriyeti Çalışma ve Sosyal Koruma Bakanlığı’nın desteğiyle 2020 yılında yayınlanan Yeni Meslekler ve Yeterlilikler Atlası, önümüzdeki beş ila on yıl içinde Kazakistan’da değişecek, ortadan kalkacak veya ortaya çıkacak yeni mesleklerin listesini düzenlemiştir [Enbek.kz, 2020]. Atlas, Kazakistan ekonomisinin gelişimine önemli katkılarda bulunan madencilik ve metalurji, bilgi teknolojisi, tarım, inşaat, enerji, petrol ve gaz, ulaştırma ve lojistik, turizm ve makine mühendisliği alanlarındaki uzmanların meslekleri hakkında derinlemesine bilgi sahibi olmalarına ek olarak, yüksek düzeyde hibrit becerilere sahip olmaları gerektiğini (dijital beceriler tercih edilir) savunmaktadır. Buna ek olarak Atlas çeşitli mesleklere olan talebin azalması nedeniyle bu sektörlerde istihdamın düşebileceğini belirtmektedir. Bunların arasında restoran ve bilet kasiyeri, bilet rezervasyon operatörü, bulaşıkçı, muhasebeci, belge yönetim uzmanı gibi farklı meslekleri göstermektedir [Enbek.kz, 2020]. Atlası hazırlayan uzmanlar, gençlere tehlike altındaki meslekleri seçmemelerini tavsiye etmektedir. Genel olarak ise Atlas projesinin yöneticisi Kazakistan’da gelecekte 129 mesleğe gerek duyulmayacağını ifade etmektedir [Saktagan, 2022].
Modern eğitim ve işgücü piyasası üzerine çalışan uzmanlar, gelecekte talep görecek olan uzmanlıklara da dikkat çekmektedir. Bu noktadaki önemli sorunlardan birisi de günlük yaşamın içerisindeki olayları geniş bir perspektiften ele alamamaları nedeniyle araştırmacıların kendi çalışmalarına kapsamlı çözüm önerileri sunamamalarıdır [Jahan, 2020]. Bu nedenle uzmanlaşma geleneğinin dışına çıkarak tarihte olduğu gibi pek çok alanda bütünleşik bilime ve öngörüye sahip uzmanların yetiştirilmesi akademik anlamda karşılaşılan bu tür sorunlara çözüm önerileri sunabilir [Jahan, 2020].
Her ne kadar işgücü piyasasında önemli değişimler yaşanıyor olsa da pek çok alandaki meslek grupları önemini koruyarak gelecekte de var olmaya devam edecektir. Dahası, makro ölçekten bireysel düzeye indiğimizde şairlerden, kahramanlara, yöneticilere ve tüm emekçilere baktığımızda, çeşitli meslek gruplarında işin kendi yapısı fazla değişmez iken tanımlamalarında genişlemeler yaşanabilmektedir. Örneğin, şairler aynı zamanda yaratıcı insanlar olarak tanımlanabilirken yaratıcı insan kavramının içeriği genişleyerek mühendisler ve tasarımcıları içine alarak pek çok alanı kapsayabilmektedir. Bu tür meslekleri de çeşitli kategorilere yerleştiren düşünceler de bulunmaktadır. Örneğin, mesleki algı olarak çeşitli güvenlik kuvvetlerine ek kahramanlık kavramı içerisine girişimciler de dahil edilmiştir. Böylece onlar zamanımızın farklı türde kahramanları olarak kabul görebilmektedir. Kısaca, günümüzdeki teknolojik gelişmeler, işgücü piyasasında sadece pratik ve teknik değişimlere neden olmakla kalmayıp, kavramsal olarak da pek çok farklı algı ve düşünceyi de hayatımıza entegre etmektedir [Jahan, 2020].
Sonuç olarak genel çerçevede başta tekrarlanan işlemlere dayalı işler ile başlayan robotik ve yapay zekanın kullanım alanının genişleyerek pek çok kişiyi işinden edeceği tahmin edilmektedir. Aynı süreç içerisinde bu yeniliklerin ise farklı mesleklerin oluşmasına ve yaygınlaşmasına olanak sağlayarak yeni istihdam olanakları sunması beklenmektedir. Bu yüzden devletler gençlerin bu eğilimlere uzak kalmayarak yeni istihdam alanlarından yararlanmalarını önermektedir. Geleceğin yeni şartlarına göre değişen ve oluşan mesleklerin genel çerçevede işgücü piyasasını nasıl şekillendireceğini hep beraber izleyerek göreceğiz.
Kaynaklar
Anaş, Duman (2018). Şöförsüz araba: faydasını mı göreceğiz, zarar mı çekeceğiz. Alınan yer: https://egemen.kz/article/164477-zhurgizushisiz-kolik-paydasyn-koremiz-be-ziyan-shegemiz-be. Erişim tarihi: 21.04.2022.
Harari, Yuval Noah (2019). 21. Yüzyıl için 21 ders. Almatı: Ulttık audarma burosı, 384 s. Alınan yer: https://elib.kaznu.kz/book/9595. Erişim tarihi: 20.04.2022.
Jahan (2020). Bize terapistler, fılozoflar gerek. Jahan: 1 (28). 22-29 ss.
Jahan (2022). Eskimeyen üç meslek. Jahan: 1 (38). 22-27 ss.
Nurbek, Sayasat (2020). Yeni meslekler atlası. Alınan yer: https://www.youtube.com/watch?v=dmOcy6u5ZWQ. Erişim tarihi: 20.04.2022.
Nurbek, Sayasat (2022). 5 yıl boşuna okudum. Sayasat Nurbek, hayatı, geleceği ve becerileri ile ilgili. Alınan yer: https://www.youtube.com/watch?v=UKBd9RpST5o. Erişim tarihi: 22.04.2022.
Saktağan, Aray (2022). Kazakistanda 129 meslek kaybolacak – Sayasat Nurbek. Alınan yer: https://turkystan.kz/article/175946-kazakstanda-129-mamandyk-zhoyylady-sayasat-nurbek/. Erişim tarihi: 22.04.2022.
Şvab, Clausse (2018). Dördüncü sanayi devrimi. Almatı: Ulttık audarma byurosı, 200 s. Alınan yer: https://openu.kz/kz/books/8. Erişim tarihi: 21.04.2022.
Yeni uzmanlıklar ve yetkinlikler Atlası (2020). Alınan yer: https://www.enbek.kz/atlas/kk/about. Erişim tarihi: 20.04.2022.
Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.