14 Nisan 2025 tarihinde ABD’li teknoloji devi Google haritalama hizmeti platformlarında tartışmalı Güney Çin Denizi’nin bir kısmını, yani Filipinler’in batısındaki deniz bölgesini Batı Filipin Denizi olarak etiketlemeye başladı. Daha önce sadece özel olarak arandığında görülebilen Batı Filipin Denizi terminolojisinin şimdi doğrudan görüntülenir hale getirilmesi uluslararası alanda dikkat çekmektedir. Batı Filipin Denizi’nin Google Haritalar’a dahil edilmesini memnuniyetle karşılayan Filipinler, durumu “ülkenin egemenlik haklarının uluslararası alanda tanınmasının teyidi” olarak nitelendirdi [Nepomuceno, 2025]. Çin ise, “Güney Çin Denizi’nin uluslararası toplum tarafından uzun zamandır kullanılan, tanınan ve kabul edilen bir coğrafi isim olduğunu” belirtmektedir [Çin Dışişleri Bakanlığı, 2025]. Söz konusu deniz sularına ilişkin Çin ve Filipinler arasında süregelen egemenlik tartışmalarının daha belirgin hale geldiği bir dönemde Google haritalarında Batı Filipin Denizi’nin doğrudan işaretlenmesi, yalnızca bir coğrafi etiketleme meselesi değil, aynı zamanda jeopolitik bir mesele olarak değerlendirilebilir.
Aslında, ilk olarak 1961’de Japon bilim adamı T. Sato tarafından kullanılan Batı Filipin Denizi kavramı [Sato, 1961], günümüzde Hint-Pasifik jeopolitiğinde sembolik önemi yüksek bir kavram olarak uluslararası literatürde yer almaktadır. Nitekim Filipinler, Güney Çin Denizi’ndeki egemenlik iddialarını vurgulamak amacıyla Batı Filipin Denizi kavramını benimsemektedir. Bu terminolojik hamle, Çin’in Batı Filipin Denizi dahil olmak üzere tüm Güney Çin Denizi üzerindeki hak iddiasına karşı politik bir duruş olarak görülmektedir. Çeşitli tarihi referanslara dayanan her iki ülke Batı Filipin Denizi’ni kendi topraklarının bir parçası olarak görmektedir. Dolayısıyla, son yıllarda Çin ve Filipinler arasında sık sık ortaya çıkan gerginliklere neden olan Batı Filipin Denizi, üstelik Hint-Pasifik bölgesindeki en önemli egemenlik tartışmalarının biri haline gelmektedir.
Öncelikle Filipinler açısından değerlendirildiğinde, Batı Filipin Denizi, yalnızca bir deniz parçası değil, aynı zamanda ulusal egemenliğin, güvenliğin ve ekonomik kalkınmanın somutlaştığı stratejik bir alandır. Bu doğrultuda Filipinler, Batı Filipin Denizi üzerindeki egemenlik iddialarını ve deniz yetki alanlarını yıllar içinde hem hukuki hem de fiilî adımlarla pekiştirmeye çalışmaktadır. Örneğin, Haziran 1978’de Manila, Batı Filipin Denizi dahil olmak üzere ülke kıyısından 200 mile kadar uzanan deniz alanını kendi münhasır ekonomik bölgesi olarak ilan etti [Filipinler Senatosu, 1978]. Dahası Temmuz 2009’da Filipinler Hükümeti, No. 9522 sayılı Temel Hatlar Yasası ile Batı Filipin Denizi’ni içeren münhasır ekonomik bölge sınırlarını ulusal hukuka bağladı [Filipinler Senatosu, 2009]. Ayrıca, 2011’den itibaren Batı Filipin Denizi ismini kullanmaya başlayan Manila yönetimi, Eylül 2012’de Resmî Gazete’de yayımlanan bir idari emirle bu kavramı resmîleştirdi [Filipinler Hükümeti, 2012]. Fakat, 2012’de Çin ile yaşanan Scarborough Sığlığı (Bajo de Masinloc) krizi, Manila’nın stratejisinde dönüm noktası oldu. Çin, Filipinler’in karasularına sadece 124 deniz mili mesafedeki bu stratejik sığlığı 2012’de iki ay süren bir deniz standoff’u sonrası fiilen ele geçirerek kontrol altında tutmaya başladı [IAG, 2013]. Bu olay, Filipinler’in egemenlik haklarını korumak için çok taraflı ve hukuki yollara başvurmasını tetikledi ve Ocak 2013’te Manila yönetimi anlaşmazlığı 1982 tarihli Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS) kapsamında Lahey’deki Daimi Tahkim Mahkemesi’ne taşıdı. 2013’te başlayan bu Filipinler-Çin Tahkim Davası, Temmuz 2016’da Filipinler lehine sonuçlandı ve Çin’in Güney Çin Denizi üzerindeki tarihî hak iddialarının uluslararası hukuk nezdinde geçersiz olduğu hükme bağlandı. Mahkeme, Çin’in Scarborough Sığlığı’nı ablukaya alarak Filipin balıkçılarının geleneksel avlanma haklarını ihlâl ettiğini, ayrıca Filipinler’in münhasır ekonomik bölgesinde bulunan Reed Bank gibi alanlardaki petrol ve gaz arama faaliyetlerine müdahale ederek Filipinler’in egemen haklarını çiğnediğini de belirtti. Lakin Çin, bu bağlayıcı tahkim kararını tanımayı reddetti [Reuters, 2016].
Çin açısından bakıldığında ise, Batı Filipin Denizi’ni kapsayan Güney Çin Denizi, stratejik ve ekonomik açıdan vazgeçilmez önemdedir. Oysa, bölgenin deniz tabanı, tahminlere göre 11 milyar varil petrol ve 190 trilyon fit küp doğalgaz rezervine ev sahipliği yapmaktadır. Ayrıca her yıl yaklaşık 5 trilyon dolarlık deniz ticareti bu denizden geçerek Çin ve Doğu Asya ekonomileri için kritik öneme sahip deniz ulaştırma hatlarını oluşturmaktadır [CFR, 2024]. Bu nedenle Pekin, deniz alanı kontrolünü hem enerji kaynaklarına erişim hem de deniz ulaştırmasının güvenliği (veya gerektiğinde engellenebilmesi) açısından bir ulusal çıkar meselesi olarak görmektedir. 1980’lerden itibaren Güney Çin Denizi’ndeki jeopolitik konumunu adım adım güçlendiren Çin, giderek bölgedeki ada ve resifler üzerindeki kontrolünü artırmaktadır. Başlangıçta bölgede küçük yapılar inşa etmekle yetinen Çin, özellikle 2013-2015 arasında görülmemiş bir hızla yapay ada inşa faaliyetleri yürütmüştür. Uydu görüntüleri, Pekin’in mercan resiflerini genişleterek adacıklara dönüştürdüğünü ve bunların üzerine limanlar, 3 km uzunluğunda askerî pistler, radar istasyonları, sığınaklar ve diğer tesisler kurduğunu ortaya koymaktadır. Hatta halihazırda Çin’in bölgedeki ada ve adacıklardaki askeri varlıklarının bir kısmı ileri füze sistemleri, savaş uçakları ve gözetleme radarlarıyla donatılmıştır [CFR, 2024]. Örneğin, Filipinler’e ait Thitu Adası’nın sadece 26 deniz mili açığında yer alan Mischief Resifi üzerindeki Çin üssünde karadan havaya füze bataryaları (HQ-9B gibi) ve gemi savar füzeler (YJ-12B gibi) konuşlandırıldığı, ayrıca hangarlarda jet uçaklarının tutulabileceği bilinmektedir [Grossman, 2020]. Bu askerî tahkimatlarıyla Batı Filipin Denizi’nde sürekli bir güç projeksiyon kabiliyeti sağlamakta olan Çin, ihtilaflı bölgelerde diğer ülkelerin fiilî adımlarını caydırmayı da hedeflemektedir. Pekin yönetimi ayrıca devriye gemileri, sahil güvenlik filoları ve sivil görünümlü deniz milisi (maritime militia) unsurlarıyla bölgedeki varlığını pekiştirmekte ve bu unsurlar zaman zaman komşu ülkelerin balıkçılarını taciz etmekte veya onların egemenlik alanlarına girişimlerini engellemektedir [The Guardian, 2024].
Nitekim 2023 yılı içinde Çin Sahil Güvenliği’nin, Scarborough civarında avlanan Filipin teknelerine karşı yüksek basınçlı su topu kullanması ve Filipin gemilerinin rotasını kesmesi uluslararası basına yansımış; gerginliği tırmandıran bu tür olaylar Manila’nın sert diplomatik protestolarına yol açtı [The Guardian, 2024]. Dolayısıyla Ağustos 2023’te Filipinler Başkanı Ferdinand Marcos Jr., 2023-2028 Ulusal Güvenlik Stratejisi’nde Batı Filipin Denizi’ndeki egemenlik haklarının korunmasını öncelikli hedef ilan etmiş ve Çin’in bölgede yarattığı güvenlik sınamalarına karşı daha sert bir tutum almaktadır [Filipinler Hükümeti, 2023]. Nitekim Ekim 2024’te Filipinler, Bütüncül Takımada Savunma Konsepti (CADC) adı altında kapsamlı bir deniz savunma stratejisi benimsemiş ve bu çerçevede ihtilaflı adalardaki altyapısını güçlendirmeye koyuldu. Filipin ordusu, ülkenin Spratly Takımadalarındaki en büyük yerleşimi olan Pag-asa Adası’ndaki (Thitu Adası) piste yönelik 56 milyon dolarlık genişletme ve iyileştirme projesiyle askeri ikmal kapasitesini artırmayı planlamaktadır [Maitem, 2024]. Şubat 2025’te ise Marcos yönetimi, Çin’in agresif hamlelerine boyun eğmeyeceğini vurgulayarak Filipin Donanması ve Sahil Güvenliği’nin bölgede devriyelerini sürdüreceğini açıkladı [Filipinler Hükümeti, 2025].
Batı Filipin Denizi’nde süregiden anlaşmazlık, sadece Filipinler ve Çin’i değil, Güneydoğu Asya’daki diğer kıyıdaş ülkeleri de içine alan çok taraflı bir meseledir. Güney Çin Denizi’nin tamamında Brunei, Malezya, Vietnam, Filipinler, Çin ve Tayvan’ın örtüşen egemenlik ve deniz yetki alanı iddiaları bulunmaktadır. Batı Filipin Denizi’ndeki sorun, özellikle Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN), içinde önemli bir sınav alanı teşkil etmektedir. Dolayısıyla ASEAN üye devletleri farklı çıkarlarına rağmen, Güney Çin Denizi konusunda ortak bir tutum sergilemeye çaba göstermektedir. Fakat ASEAN kolektif bir çözüm bulma gayretini sürdürmekle beraber, birlik içindeki görüş ayrılıkları ve Çin’in ikili ilişkilerdeki nüfuzu nedeniyle somut bir ilerleme henüz sağlanamamıştır. Bu bağlamda bölge ülkeleri uluslararası hukuk boyutunda UNCLOS’a dayanarak deniz yetki alanlarını (münhasır ekonomik bölge, kıta sahanlığı vb.) tanımlamaya çalışırken, Çin ise, UNCLOS’a taraf olmasına rağmen anlaşma ilkelerine uymamaktadır. Bu yüzden Filipinler başta olmak üzere ASEAN üyeleri, her fırsatta UNCLOS ilkelerine ve tahkim kararına vurgu yaparak ABD, Japonya, Avustralya ve Avrupa Birliği gibi aktörlerin desteğini canlı tutmaya çalışmaktadır.
Zaten, Batı Filipin Denizi, Filipinler-ABD iş birliğinin yanı sıra, somut olarak Çin’in agresif deniz yayılmacılığı ile ABD’nin bunu dengeleme çabasının en belirgin şekilde çarpıştığı noktalardan biridir. Amerika Birleşik Devletleri, Batı Filipin Denizi’ni de kapsayan Güney Çin Denizi’ndeki gelişmeleri özgür ve açık bir Hint-Pasifik vizyonu çerçevesinde yakından takip etmekte ve Çin’in aşırı deniz egemenliği iddialarına karşı çıkarak Filipinler gibi müttefiklerini desteklemektedir. ABD, Güney Çin Denizi’ndeki hak iddialarını “gayrimeşru” olarak nitelendirdiği Çin’e karşı, 1951 tarihli ABD-Filipinler Karşılıklı Savunma Anlaşması kapsamında Filipinler’e olan taahhütlerini de netleştirmiş durumdadır. 2023 yılında Pentagon, Filipinler’le olan askeri ittifakın Güney Çin Denizi’ndeki olası çatışma senaryolarını da kapsayacağını resmen beyan etti [Pentagon, 2023]. Mart 2025’te ise, Manila ziyareti sırasında ABD’nin Filipinler’in toprak savunmasına verdiği desteği yineleyen yeni Pentagon Başkanı Pete Hegseth, Washington’un Manila’ya gelişmiş askeri donanım göndereceğini açıkladı [RFA, 2023]. Üstelik Batı Filipin Denizi, ABD’nin Hint-Pasifik stratejisinin önemli bir parçası olduğunu söylemek mümkündür.
Özet olarak, Batı Filipin Denizi, günümüzde Hint-Pasifik jeopolitiğinin en kırılgan fay hatlarından biri olarak belirtilebilir. Bölge, bir yanda Filipinler ve Çin başta olmak üzere bölge ülkelerinin ulusal egemenlik ve deniz hakları mücadelesinin kesişim kümesi, diğer yanda ABD-Çin küresel rekabetinin odak noktası haline geldi. Washington ve Pekin arasındaki güç mücadelesi, yalnızca iki süper güç arasındaki nüfuz çekişmesi değil, aynı zamanda bölge ülkelerinin güvenlik ve kalkınma tercihlerine de sirayet eden kapsamlı bir ayrışma yaratmaktadır. Böylesi bir ortamda, Google Haritalar’da Batı Filipin Denizi adlandırmasının görünmesi, Filipinler için bir sembolik zaferdir ve büyük güçler arasındaki Hint-Pasifik rekabetinde dijital alandaki yeni bir cepheyi temsil edebilir. Bu gelişme, sadece harita uygulamasında bir isim değişikliği değil, aynı zamanda uluslararası normlar ve algılar üzerindeki mücadelenin bir parçasıdır.
Kaynakça:
Çin Dışişleri Bakanlığı (2025). Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Lin Jian’ın 15 nisan 2025’teki olağan basın toplantısı. Alınan yer: https://www.mfa.gov.cn/eng/xw/fyrbt/202504/t20250415_11594942.html. Erişim tarihi: 16.04.2025.
Dış İlişkiler Konseyi (2024). Güney Çin Denizi’ndeki alan anlaşmazlıkları. Alınan yer: https://www.cfr.org/global-conflict-tracker/conflict/territorial-disputes-south-china-sea#:~:text=China%E2%80%99s%20sweeping%20claims%20of%20sovereignty,and%20encourage%20destabilizing%20arms%20buildups. Erişim tarihi: 18.04.2025.
Evangelista, Katherine (2011). Filipinler ordusu Güney Çin Denizi’nin Batı Filipin Denizi olarak adlandırılmasından yana. Alınan yer: https://globalnation.inquirer.net/3504/ph-military-favors-calling-south-china-sea-as-western-philippine-sea. Erişim tarihi: 16.04.2025.
Filipinler Hükümeti (2012). İdari emir no. 29. Alınan yer: https://www.officialgazette.gov.ph/2012/09/05/administrative-order-no-29-s-2012/. Erişim tarihi: 17.04.2025.
Filipinler Hükümeti (2025). PH, egemen topraklarını ve WPS’deki çıkarlarını savunmaya devam edecek. Alınan yer: https://pco.gov.ph/news_releases/ph-to-continue-defending-sovereign-territory-interests-in-wps/#:~:text=The%20Philippines%20will%20not%20be,country%E2%80%99s%20territorial%20integrity%20and%20interests. Erişim tarihi: 17.04.2025.
Filipinler Hükümeti (2023). 2023-2028 Ulusal Güvenlik Stratejisi. Alınan yer: https://pco.gov.ph/wp-content/uploads/2023/08/20230810-EO-37-FRM.pdf. Erişim tarihi: 17.04.2025.
Filipinler Senatosu (1978). Cumhurbaşkanlığı kararnamesi no. 1599. Alınan yer: https://ldr.senate.gov.ph/legislative%2Bissuances/Presidential%20Decree%20No.%201599%2C%20s.%201978. Erişim tarihi: 16.04.2025.
Filipinler Senatosu (2009). Cumhurbaşkanlığı kararnamesi no. 1599. Alınan yer: https://web.senate.gov.ph/republic_acts/ra%209522.pdf. Erişim tarihi: 16.04.2025.
Grossman, Derek (2020). Güney Çin Denizi’nde askeri yığınak. Alınan yer: https://www.rand.org/pubs/external_publications/EP68058.html. Erişim tarihi: 18.04.2025.
IAG (2013). Çin’in Bajo de Masinloc’u işgali Filipinler’e BM’ye gitmekten başka seçenek bırakmadı. Alınan yer: https://www.iag.org.ph/think/1446-china-s-occupation-of-bajo-de-masinloc-gave-ph-no-choice-but-go-to-u-n. Erişim tarihi: 17.04.2025.
Maitem, Geoffrey (2024). Filipinler, 56 milyon ABD doları değerindeki yatırımla Thitu Adasının yükseltmesiyle Güney Çin Denizi stratejisini güçlendiriyor. Alınan yer: https://www.scmp.com/week-asia/economics/article/3283913/philippines-strengthens-south-china-sea-strategy-us56-million-thitu-island-upgrade. Erişim tarihi: 18.04.2025.
Nepomuceno, Priam (2025). AFP, WPS’nin Google Haritalar’a dahil edilmesini memnuniyetle karşılıyor. Alınan yer: https://www.pna.gov.ph/articles/1248093. Erişim tarihi: 16.04.2025.
Pentagon (2023). Savunma Bakanı Lloyd J. Austin III, Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr.’ı Pentagon’da karşıladı. Alınan yer: https://www.defense.gov/News/Transcripts/Transcript/Article/3383657/secretary-of-defense-lloyd-j-austin-iii-welcomes-philippines-president-ferdinan/. Erişim tarihi: 21.04.2025.
Reuters (2016). Mahkeme, Çin’in Güney Çin Denizi üzerinde tarihi bir hakka sahip olmadığını söyledi. Alınan yer: https://www.reuters.com/article/markets/commodities/tribunal-says-china-has-no-historic-title-over-south-china-sea-idUSL8N19Y02S/#:~:text=Finding%20for%20the%20Philippines%20on,of%20the%20South%20China%20Sea. Erişim tarihi: 17.04.2025.
RFA (2023). ABD, Filipinler’e gelişmiş askeri donanım gönderecek. Alınan yer: https://www.rfa.org/english/southchinasea/2025/03/28/us-philippines-military-hardware-china/?int_cid=story_card:rc_v1_2025-03-28-US-philippines-military-hardware-china:story_page:3of3:13of22. Erişim tarihi: 21.04.2025.
Sato, Toshio (1961). Batı Filipin Denizi Havzası’nın kuzey sınırında bir guyot. Japanese Journal of Geology and Geography, 32 (2): 153-157.
The Guardian (2024). Güney Çin Denizi: Başlıca sığlıklar, resifler ve adalara dair görsel bir rehber. Alınan yer: https://www.theguardian.com/world/article/2024/jul/30/south-china-sea-map-visual-guide-key-shoals-reefs-islands#:~:text=,and%20harassing%20Filipino%20fishing%20boats. Erişim tarihi: 18.04.2025.
Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.