Küresel çapta ülkeler COVID-19’un etkileriyle mücadele ederken, Ukrayna’daki savaş mevcut durumu daha da kötüleştirerek pek çok ülkenin ekonomisine olumsuz yansımaktadır. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrasında başta Amerika Birleşik Devletleri ile Batılı ülkeler ve onların müttefikleri Rusya’ya karşı pek çok alanı kapsayan ağır yaptırımlar uygulamaya başlamıştır. Bu süreç özellikle Rusya’nın küresel ticaret içerisinde önemli ihracat kalemlerini ve bu ürünleri ithal eden ülkeleri olumsuz yönde etkilemektedir. Bu ürün gruplarının içerisinde petrol, doğalgaz, çeşitli metaller, kereste, tarım ürünleri ve çeşitli ham maddeler yer almaktadır. Görüldüğü üzere bir çok stratejik ürünün dünyada ana tedarikçilerinden biri olan Rusya’nın maruz kaldığı yaptırımlar, ülkeler arasındaki tedarik zincirinin bozulmasına ve emtia piyasasında suni kıtlıkların oluşmasına yol açmaktadır. Bu da dünya genelinde mal ve hizmet fiyatlarının artmasına neden olmaktadır.
Rusya’ya yönelik uygulanan yaptırımlar, sadece Rus ekonomisine zarar vermekle kalmayarak Rusya ile yakından ekonomik iş birliği içerisinde olan ülkelerin ekonomileri için de ciddi zorluklar doğurmaktadır. Bu noktada Kazakistan ekonomisinin de çeşitli olumsuzluklarla karşılaştığını ifade edebiliriz. Örneğin, 2021’de Rusya ve Kazakistan arasındaki toplam ticaret hacmi 26 milyar dolar iken bunun 7 milyar doları Kazakistan’ın Rusya’ya olan ihracatından oluşmuştur [Sputnik.kz, 2022]. Öte yandan Rusya Kazakistan’a yatırım yapan ülkeler sıralamasında 2022 Nisan ayı itibariyle 19,557 milyar dolar ile ilk sıralarda gelmektedir [Nationalbank.kz, 2022]. Söz konusu yaptırımlar nedeniyle Kazakistan’daki Rus yatırımlarının azalma ihtimali bulunmaktadır. Bu da Kazakistan açısından olumsuz bir başka ihtimal olarak görülebilir [Tass.ru, 2021].
Rusya’ya uygulanan yaptırımların ekonomik göstergeler içerisindeki etkileri açısından bakıldığında, Rus ekonomisinin girmesi muhtemel durgunluk ile bağlantılı olarak Rusya Merkez Bankası 28 Şubat 2022’de, başta enflasyon ile mücadele ve makro ölçekte fiyat istikrarını koruma adına baz faiz oranını %9,5’ten %20’ye yükseltme kararı almıştır. Bu karar sonrası Kazakistan Merkez Bankası da baz faiz oranını %9,75’ten %14’e çıkarmıştır [Cbr.ru, 2022; Tengrinews.kz, 2022]. Öte yandan rubledeki değer kayıpları dolaylı olarak tengeyi de olumsuz etkileyerek tengenin, dolara karşı ortalama %16 değer kaybetmesine neden olmuştur. Bu durum da ithal pek çok ürünün fiyatlarının ortalama %14 yükselmesine yol açmıştır [Ranking.kz, 2022].
Bankacılık sektörü, Rusya’ya uygulanan yaptırımlar nedeniyle en çok etkilenen alanlar arasında yer almaktadır. Örneğin Rus bankalarının SWIFT sisteminden çıkarılması ve Sberbank gibi bankaların yaptırım listesine alınması, Kazakistan’da da yaygın bir şekilde faaliyet gösteren bu bankanın Kazakistan ayağında pek çok sorunla karşılaşmasına ve dolayısı ile banka müşterilerinin çeşitli finansal zorluklarla karşı karşıya kalmasına neden olmaktadır [Aldoşina, 2022]. Bu durum da ülkeler arası ticaretin yavaşlamasına sebebiyet vermiştir [Arutyunov, 2022]. Bunların yanı sıra bir kısım Kazak şirketlerinin Rus şirketleri ile birlikte çalışmaları nedeniyle yaptırımlara maruz kalma riski ile karşı karşıya olduklarını da belirtmek gerekir.
Kazakistan, her ne kadar Rusya’ya uygulanan yaptırımlara direkt maruz kalmasa da dolaylı olarak etkilenmektedir. Çünkü Kazakistan’ın Avrupa ülkelerine ihracatının büyük bir çoğunluğu Rusya üzerinden gerçekleşmektedir. Bu da Kazakistan’daki ihracatçılar için ilave zorluklar doğurmaktadır. Örneğin Mart 2022’de Kazakistan’dan Avrupa ülkelerine ihraç edilmek üzere gönderilen malların, Rus limanları üzerinden Anvers, Hamburg, Pireneler ve Rotterdam limanlarına ulaştırılmış olmasına rağmen ilgili ülkelere girişine izin verilmemiştir. Söz konusu ürünleri, Kazakistan tarafından ihraç edilmiş olsa da sırf Rus limanları kullanıldığı için yaptırım koşullarına maruz kalmıştır. Bu durum, Kazakistanlı ihracatçıları oldukça zor bir durumda bırakmakla kalmamış aynı zamanda bazı ekonomik kayıpların yaşanmasına yol açmıştır. Rusya’ya karşı uygulanan yaptırımlar listesinde Kazakistan tarafından ihraç edilen petrol ve petrol ürünleri de yer almaktadır. Üretilen tüm Kazakistan petrolünün %20’si Rus limanları ve boru hatları aracılığıyla ihraç edilmektedir [Çervinski, 2022]. Böylece Rusya’ya yönelik yaptırımlar Kazakistan’ın Avrupa Birliği ülkeleriyle ticaretini de Rus taşımacılık altyapısının kullanılması sebebiyle önemli ölçüde zorlaştırmaktadır. Bu nedenle Kazakistan devletinin, ihraç edilen malların nakliye sürecini sigortalaması ve oluşabilecek ek maliyetlerin bir kısmının sübvanse etmesi muhtemel zararların azaltılmasına yardımcı olacaktır.
Mevcut bu ve benzeri sorunların, Kazakistan ekonomisinin büyüme oranını da olumsuz yönde etkilemesi beklenmektedir. Rusya ve Ukrayna arasındaki savaşın devam etmesi nedeniyle genişletilerek devam ettirilen söz konusu yaptırımlar, Kazakistan ekonomisinde dolaylı olarak büyüme hızının düşmesine, enflasyonun artmasına ve devalüasyon gibi olumsuz gelişmelerin yaşanmasına ortam sağlamaktadır. Kazakistan hükümeti, her ne kadar çeşitli önlemler almış olsa da ülke ekonomisinin Rus ekonomisi ile var olan sıkı ilişkileri, mevcut sorunların yanı sıra bir kısım yeni riskleri de barındırmaktadır.
Rusya’ya karşı uygulanan yaptırımların olumsuz etkilerini asgariye düşürmek için enflasyonu düşürecek adımların atılması, ulusal para biriminin güçlü tutulması ve yeni istihdam olanaklarının yaratılması gerekmektedir. Öte yandan ulaşım alanında ise Rusya’ya alternatif güzergahların geliştirilmesine öncelik verilmelidir. Bu noktada Orta Koridor güzergahının kullanım altyapı ve kapasitesinin geliştirilmesi ve Kuzey güzergahına göre daha cazip hale getirilmesi, önem arz etmektedir. Dahası Kazakistan pazarının belirli ürünler çerçevesinde Rusya’dan gelen ithalata bağımlı olması konusunda ise yerli üretimin teşvik edilerek kısa ve orta dönemde benzer nedenlerden ötürü yaşanabilecek zorlukların da aşılmasına önemli katkı sağlanabilir. Enerji alanında ise Rusya’ya yönelik yaptırımlardan etkilenmemek için Kazak petrolünü Rus petrolünden ayırmak üzere, Kazak şirketi “CNPC-Aktobemunaygaz” tarafından Rus limanları üzerinden taşınan petrol markasının adının “Kazakhstan Export Blend Crude Oil (KEBCO)” olarak değiştirilmesi, bu çerçevede atılacak ilk adım olabilir [Çervinski, 2022].
Mevcut durumun Kazakistan için oluşturduğu bazı avantajlar da bulunmaktadır. Bunlar arasında Rusya’da faaliyet gösteren yerli ve yabancı bazı işletmelerin operasyonlarını devam ettirebilmek için merkezlerini Kazakistan’a taşımaları gösterilebilir. Şirketlerin yanı sıra azımsanmayacak sayıdaki bireylerin de aynı düşünce ile Kazakistan’a yerleşmeye başladıkları görülmektedir. Bu yeni durum, ülkeye belirli ölçüde, çoğunluğu küçük ve orta işletmeler olmak üzere, sermaye girişine neden olarak yeni işletmelerin sayısının artmasına ve dolayısı ile de istihdam yaratılmasına katkı sağlayabilir. Lakin bu süreçte Rusya’ya uygulanan yaptırımların koşullarının bozuluyor olmamasına dikkat etmek gerekmektedir. Bir başka potansiyel arz eden husus ise Rus hava sahasının kapatılması ve Rus havayolu şirketlerinin yaptırımlar altında olması nedeniyle Kazak havayolu sektörünün önündeki fırsatlardır. Yakın ve orta vadede Kazak havayolu sektörünün bu süreçten olumlu etkilenmesi beklenebilir.
Sonuç olarak, tüm komşu ülkelerle etkin iş birliğini hedefleyen iyi düşünülmüş siyasi kararlar, Rusya’ya uygulanan yaptırımların olumsuz etkilerinin en aza indirilmesinde ve imkanların değerlendirilmesinde önemli fırsatlar sunabilir. Şu ana kadar yürüttüğü diplomasi ile Nur-Sultan bir yandan Rusya ile ilişkilerini devam ettirmeye ve aynı zamanda arabuluculuk yönünde inisiyatif almaya çalışırken bir yandan da ülkenin karşı karşıya kaldığı ekonomik zorluklar ve siyasi baskıları dengeli bir şekilde yönetmektedir. Böylece, geleneksel olarak nitelendirilen çok yönlü dış politika stratejisini devam ettirmektedir. Şüphesiz, bütün bölge ülkeleri için olduğu gibi Kazakistan için de en etkin ve kapsamlı çözüm Ukrayna’daki savaşın bir an önce sonlandırılmasıdır.
Kaynakça:
Aldoşina İ. (2022). Rus bankaları yaptırımlara maruz kaldı – kısıtlamaları anlıyoruz. Alınan yer: https://frankrg.com/61074. Erişim tarihi: 27.06.2022.
Arutyunova А. (2022). AB, Sberbank, MKB ve RSHB’yi SWIFT’den ayırdı: bu ne anlama geliyor?. Alınan yer: https://www.forbes.ru/finansy/464803-es-gotovitsa-otklucit-ot-swift-sber-i-dva-drugih-krupnyh-banka-cto-eto-znacit. Erişim tarihi: 27.06.2022.
Cbr.ru (2022). Rusya Merkez Bankası, faiz oranını yıllık %20’ye yükseltmeye karar verdi. Alınan yer: https://cbr.ru/press/pr/?file=28022022_094500Key.htm. Erişim tarihi: 26.06.2022.
Çervinski O. (2022). Kazak petrolü manevra yapmaya çalışıyor. Alınan yer: https://ratel.kz/outlook/kazahstanskaja_neft_pytaetsja_lavirovat. Erişim tarihi: 27.06.2022.
Nationalbank.kz (2022). 1 Nisan 2022 itibariyle Kazakistan’ın Uluslararası Yatırım Pozisyonu. Alınan yer: https://www.nationalbank.kz/ru/news/mezhdunarodnaya-investicionnaya-poziciya. Erişim tarihi: 18.07.2022.
Ranking.kz (2022). Kazakistan ve diğer ülkelerde enflasyon. Mayıs 2022. Alınan yer: http://ranking.kz/ru/a/reviews/inflyaciya-v-rk-i-drugih-stranah-maj-2022. Erişim tarihi: 26.06.2022.
Sputnik.kz (2022). Rusya, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na göre yeniden Kazakistan’ın ana ticaret ortağı haline geldi. Alınan yer: РФ https://ru.sputnik.kz/20220302/tovarooborot-mezhdu-kazakhstanom-i-rossiey-uvelichilsya-na-34-23221163.html. Erişim tarihi: 25.06.2022.
Tengrinews.kz (2022). Merkez Bankası, faiz oranını yüzde 14’e yükseltti. Alınan yer: https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/natsbank-povyisil-bazovuyu-stavku-do-14-protsentov-467237/. Erişim tarihi: 26.06.2022.
Not: Bu blogda ifade edilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup Enstitü’nün yayın politikasını yansıtmamaktadır.